"روز ملی دماوند" چگونه نامگذاری شد؟

حسین عبیری گلپایگانی

 فعال محیط زیست

  در تیرماه سال 1383 در یکی از جلسه های عمومی هیات کوهنوردی استان تهران، یکی از پیشکسوتان عرصه کوهنوردی (شادروان خانی یغما) وقتی فهمید که اینجانب یکی از فعالان محیط زیست کوهستان و مسئول روابط عمومی  هیات کوهنوردی استان تهران  هستم، چون تازه به قله دماوند صعود کرده بود، درد دلش باز شد و از مشکلات قله دماوند از جمله وجود زباله فراوان در دامنه های قله، پناهگاه بارگاه سوم و نوک قله شکایت داشت.

ایشان آن قدراحساسی از این مشکلات صحبت می کرد که همه حاضرین در جلسه ناراحت شدند. مخصوصا من که به نمادهای ملی ایران از جمله قله دماوند از نوجوانی علاقه عجیبی داشتم. در آن جلسه بود که به این فکر افتادم که چگونه می توان به کمک بقیه کوهنوردان و دوستداران محیط زیست، «قله دماوند» را به عنوان بلندترین کوه ایران که نماد ملی ایران نیز است، نجات داد؛ آن هم قله ای که طی هزاران سال سمبل مقاومت و پایداری مردم بوده است و امروز با مشکلات زیادی بخصوص در حوزه محیط زیست روبه‌رو شده است.

دوستداران قله دماوند به یاد دارند که از سال های 1376 و 1377 به بعد، مشکلات محیط زیستی قله دماوند همزمان با شکل گیری تشکل های زیست محیطی به شدت مورد توجه قرار گرفت و بعضا حتی شاهد پاکسازی نمادین بخش هایی از قله دماوند بودیم؛ از جمله این که در تابستان سال 1379 به همت «انجمن حفظ محیط کوهستان» دو برنامه زیست محیطی برای نجات قله دماوند برگزار شد.

قله دماوند در زمستان_ عکس از مجید بهزاد

اولین برنامه مربوط به پاکسازی قله از زباله بود و در اختتامیه پاکسازی  همایشی به همین مناسبت در روستای رینه برگزار شد که در آن همایش، تعداد زیادی از فعالان محیط زیست، کوهنوردان، اساتید محیط زیست دانشگاه ها، پیشکسوتان محیط زیست و کوهنوردان برجسته شرکت کرده بودند. در آن برنامه حتی از جناب آقای جمال محمد احمد، نماینده وقت فائو در ایران دعوت شده بود که به غیر از ایشان که در آن همایش  سخنرانی کردند، اساتید و پیشکسوتان نیز برای حل مشکلات کوه های ایران مخصوصا «قله دماوند» سخنرانی کردند.

متاسفانه با وجود شور و حال برنامه های پاکسازی دماوند در اواخر دهه 70، این برنامه ها در سال های آینده ادامه پیدا نکردند. بنابراین به در پایان جلسه هیات کوهنوردی در سال 83 به ذهنم رسید که با آقای عبدلی، رئیس وقت هیات کوهنوردی استان به صورت خصوصی صحبت کنم. به ایشان گفتم اگر هیات کوهنوردی و فدراسیون کوهنوردی بخواهند، من می توانم با کمک گرفتن و بسیج سازمان های دولتی مانند سازمان حفاظت  محیط زیست، سازمان جنگل ها و مراتع و همچنین نهادهای مردمی مانند گروه های کوهنوردی، تشکل های زیست محیطی، جراید و رسانه گروهی، اقداماتی را برای حل مشکلات قله دماوند انجام دهم. ایشان گفت ایده هایت را بنویس تا در جلسه  فدراسیون کوهنوردی مطرح کنم و در صورت مساعد بودن نظر فدراسیون، آن برنامه ها را عملی کنیم.

به همین دلیل، روز بعد با جناب آقای محمد جمادی که آن زمان مسئول طرح برنامه های هیات استان تهران بودند و همواره جزو فعالان برجسته محیط زیست کوهستان محسوب می شوند، در مورد پیشنهاد برگزاری روزی به نام «روز ملی دماوند» مشورت کردم. ایشان استقبال کرد، ولی گفت شاید هیات کوهنوردی و فدراسیون با نام «روز ملی دماوند» مخالفت کنند، آقای جمادی گفت ولی شما درخواست را برای فدراسیون بفرست تا ببینیم چه می شود.

در این شرایط بود که با نوشتن نامه ای به هیات کوهنوردی استان تهران و فدراسیون کوهنوردی پیشنهادم را مطرح کردم. در پیشنهادم این موضوع را مطرح کردم که اگر می خواهید قله دماوند و بقیه کوه های دیگر از مشکلات زیست محیطی رها شوند، باید کار فرهنگی عظیمی انجام دهیم و اولین قدم جهت شروع این کار فرهنگی، باید تعیین یک روز به نام «روز ملی دماوند» باشد.

همچنین پیشنهاد دادم که در این راستا، «ستاد ملی روز دماوند» تشکیل شود و این ستاد، متشکل از نمایندگان سازمان های دولتی مختلف مرتبط با حل مشکلات قله دماوند، نمایندگان تشکل های زیست محیطی مربوطه و گروه های کوهنوردی باشد. در آن نامه تاکید کردم که این ستاد باید با برنامه ریزی های  فرهنگی خود و با کمک گرفتن از مردم و دولت، با یک برنامه چند ساله، مشکل زباله های موجود در قله دماوند و اطراف آن را حل کند.

در این میان اما پس از چند روز مذاکره با فدراسیون کوهنوردی، از طرف فدراسیون اعلام شد که فدراسیون کوهنوردی مسئولیتی نسبت به برگزاری این روز ندارد، ولی هیات کوهنوردی استان تهران، رأسا می‌تواند این روز را برگزار کند. بنابراین به همراه جمعی از فعالان محیط زیست و کوهنوردان برجسته از جناب آقای عبدلی خواستیم که برنامه ای با عنوان «روز ملی دماوند» برگزار کنیم. ایشان هم از ما خواستند که این برنامه را به گونه ای برگزار کنیم که حساسیت ها بر انگیخته نشود.

در همین راستا، برای این که ببینیم نظر افکار عمومی نسبت به برگزاری مراسم روز ملی دماوند، چگونه است، از طرف روابط عمومی هیات کوهنوردی استان تهران، یک پیش خبر را درباره برگزاری این مراسم، به خبرگزاری ها، روزنامه ها و صدا سیما ارسال کردیم و شماره تلفن هیات را جهت اطلاع رسانی در خبرها اعلام کردیم. خوشبختانه فردای آن روز یعنی در اولین روز خبررسانی، خبر برگزاری مراسم روز ملی دماوند، در روزنامه های جمهوری اسلامی، همشهری، ایران و  اطلاعات به چاپ رسید. همچنین رایو ورزش، رادیو خبر و رادیو پیام به همراه شبکه های  یک و سه سیما نیز در چند نوبت خبر برگزاری مراسم روز ملی دماوند را اعلام کردند و خبرگزاری های ایرنا و ایسنا نیز این خبر را پوشش دادند.

در روزی که اخبار مربوط به روز ملی دماوند پوشش داده شد، خوشبختانه زنگ تلفن هیات کوهنوردی استان تهران برای لحظه ای قطع نمی شد و بسیاری از مردم از این که ساعت ها شماره تلفن هیات اشغال بود، شکایت می کردند. همه کسانی که به ما تلفن زدند، دوست داشتند که برای نجات قله دماوند، گامی را بردارند. این اتفاق نیز سبب شد که در سال 1383، مراسم «روز ملی دماوند» با همکاری اداره کل محیط زیست استان تهران، شهرداری تهران و هیات کوهنوردی استان تهران برگزار شود.

اولین برنامه رسمی برای گرامیداشت روز ملی دماوند در تاریخ چهارشنبه مرداد سال 1383 با افتتاحیه مراسم در سالن تربیت بدنی شهرستان بومهن آغاز شد و همان روز، بیش از هزار کوهنورد حرفه ای به بارگاه سوم صعود کردند. این کوهنوردان در پنجشنبه قله را فتح کردند و کار پاکسازی دماوند را از ارتفاعات بالا آغاز کردند. روز جمعه نیز که کوهنوردان از قله بازگشتند، این زباله ها به منطقه گوسفندسرا انتقال داده شد.

در سال 83 تازه فهمیدم که مشکل قله دماوند فقط زباله نیست، بلکه نابودی دشت شقایق، برداشت پوکه های صنعتی بدون ارزیابی زیست محیطی، چرای بی رویه دام در مراتع دماوند، جاده کشی های اضافی، ساخت بی رویه های ویلاها در مناطق اطراف دامنه های دماوند است؛ بخصوص که ویلاسازی های متعدد، منجر به آلودگی منابع آب سد لار می شود که از قله و دامنه های کوه دماوند سرچشمه می گیرد و این مساله خطرات اساسی را برای محیط زیست دماوند ایجاد می کند.

به همین جهت، در سال های بعد نیز با همراهی فعالان محیط زیست و کوهنوردان برجسته تلاش های زیادی را برای برگزاری مراسم روز ملی دماوند انجام دادیم تا قدمی در راه رفع مشکلات قله دماوند برداشته باشیم. در همین راستا در سال 1384 به پیشنهاد آقای عباس محمدی از انجمن کوهنوردان ایران، روز 13 تیرماه را که مصادف با آغاز جشن تیرگان و روز صعود افسانه ای آرش کمانگیر به قله دماوند است، به عنوان روز ملی دماوند نامگذاری شد.

در آن سال با توجه به تغییر دولت و کمک نکردن فدراسیون کوهنوردی و هیات کوهنوردی استان تهران و سازمان محیط زیست و دیگر نهادها، مراسم روز ملی دماوند به صورت مردمی و با حضور صد کوهنورد و حدود 150 نفر از دوستداران محیط زیست برگزار شد. در آن سال هم کوهنوردان از روز چهارشنبه به قله صعود کردند و بعد از انجام عملیات پاکسازی قله، در هنگام بازگشت در دشت شقایق مورد استقبال فعالان و دوستداران محیط زیست قرار گرفتد و همه باهم در یک همایش در اختتامیه برنامه در حسینیه تکیه رینه شرکت کردند. بعد از آن هم جناب آقای داوود محمدی، نویسنده کتاب های کوهنوردی درباره تاریخ  قله دماوند و داستان های شاهنامه برای حاضرین سخنرانی کردند.

در سال 1385 اما شرایط برای برگزاری مراسم روز ملی دماوند بهتر پیش رفت و ستاد روز ملی دماوند در یکی از ساختمان های اداره محیط زیست در خیابان خارک تشکیل شد و جلسات آن هم با حضور آقای نظریان از اساتید کوهنوردی و همچنین آقایان مشایخ، رضاخانی، بلوک، دکتر خادم، عباس محمدی، یزدانی، شمشکی، حسین خانی، اینجانب و بقیه دوستان کوهنورد برگزار گردید. البته ما از مسئولان هیات کوهنوردی استان تهران و فدراسیون  کوهنوردی نیز دعوت کردیم که متاسفانه هیچ کدام در جلسات حاضر نشدند.

در سال 85 بعد از تشکیل ستاد روز ملی دماوند با استانداران، مسئولان اداره کل محیط زیست و اداره کل های منابع طبیعی و تشکل های زیست محیطی و گروه های کوهنوردی هشت استان که قله دماوند در آنها قابل رویت می باشد، برای برگزاری جشن روز ملی دماوند مکاتباتی داشتیم. خوشبختانه در مراسم روز ملی دماوند در 13 تیر 85 نیز افراد برجسته ای همچون جناب آقای دکتر لنکرانی، وزیر وقت بهداشت و معاونین ایشان از طرف هیات دولت و برادران خادم از طرف دانشگاه علوم پزشکی و نمایندگان مجلس به همراه جمعی از مقامات محلی استان مازندران و گروه های کوهنوردی و دوستداران محیط زیست از هشت استان بخصوص مازندران شرکت کردند. در سال 85 با توجه به بسیج عمومی دوستداران محیط زیست قله دماوند، چند روز اخبار برگزاری مراسم روز ملی دماوند در صدر اخبار بود.

با توجه به برگزاری پرشور مراسم روز ملی دماوند در سال 85، ما مکاتبات زیادی را در با شورای فرهنگ عمومی کشور جهت ثبت «روز ملی دماوند» داشتیم که خوشبختانه این مکاتبات در سال های بعد به نتیجه رسید. در همین راستا هم در سال 1386، با توجه به در خواست اداره ورزش های همگانی استان مازندران جهت برگزاری یک همایش ده هزار نفری در روز ملی دماوند در بخش رینه، دو ستاد جهت برگزاری مراسم روز ملی دماوند، یکی در تهران و دیگری در مازندران برگزار شد. البته با توجه به وجود برخی مشکلات، این همایش در روز 13 تیر برگزار نشد، ولی در این روز ما از طرف انجمن کوهنوردان ایران و جناب آقای یزدانی، همایشی را در تالار ارشاد رینه با با حضور اساتید ایرانشناسی برگزار کردیم، اما همایش 10 هزار نفری در شهریورماه برگزار شد و در این مراسم، تعداد 200 نفر از کوهنوردان حرفه ای به پاکسازی قله دماوند پرداختند.

بالاخره در سال 1387 با کوشش و تلاش دوستداران محیط زیست و کوهنوردان، مراسم روز ملی دماوند شکلی کاملا رسمی به خود گرفت؛ به نحوی که در آن سال، جلسات ستاد روز ملی دماوند در فرهنگسرای بهمن برگزار شد  و تمام برنامه ها از طریق این ستاد پیگیری شد. در آن سال موضوع پیگیری ثبت «روز ملی دماوند» به عنوان یک میراث طبیعی، تاریخی و فرهنگی توسط سازمان میراث  فرهنگی وقت و با در خواست کوهنوردان و دوستداران محیط زیست به نتیجه نرسید و روز ملی دماوند به طور رسمی در تقویم ملی ایران به ثبت رسید.

در سال 1387، سه همایش  برای روز ملی دماوند برگزار شد. اولین آن در تاریخ 12 تیر ماه در فرهنگسرای بهمن بود و دومین برنامه هم در روز 13 تیرماه با حضور مردم در تالار ارشاد رینه برگزار شد. سومین برنامه نیز در تاریخ 27 تیرماه با حضور آقای رحیم مشایی، رئیس وقت سازمان میراث فرهنگی و معاونین ایشان، جناب آقای کوشا، دبیر کمیته ملی گردشگری سازمان میراث  فرهنگی، آقای کریمی، استاندار مازندران، مدیران  ارشد  ادارت و سازمان های دولتی استان مازندران، رئیس فدراسیون کوهنوردی ایران و جمعی از کوهنوردان و دوستداران محیط زیست قله دماوند و مقامات محلی در پناهگاه فدراسیون کوهنوردی در پلور برگزار شد.

در آن همایش آقای رحیم مشایی قله دماوند و دامنه های آن را به عنوان اولین میراث طبیعی، فرهنگی و تاریخی کشور به صورت ملی ثبت کردند و وعده هایی را هم برای ثبت جهانی قله دماوند دادند که متاسفانه هنوز این مساله به نتیجه نرسیده است.