مقاومت ملی را به روایت تاریخ بخوانیم

سرویس سیاسی مستقل آنلاین/وحید کارگر_ پژوهشگر

تجربه عقب ماندگی و استیلای نیروهای خارجی بر ایران، «نگرانی مشترکی» بود که نیروهای وطن‌دوستی همانند عباس میرزا (ولیعهد فتحعلی شاه و فرمانده ارتش ایران در جنگ با روس) تا امین‌الضرب و نیروهای جبهه مقاومت ملی همانند آیت‌الله سید عبدالحسین لاری و آیت‌الله میرزای شیرازی و باقرخان و ستارخان را به کنشگری در برابر این نابسامانی واداشت. این روحیۀ دغدغه‌مند چهره‌هایِ وطن‌دوست در بخشی از نامه عباس میرزا به ژوبر فرستاده ناپلئون قابل مشاهده است:

"نمی‌دانم این قدرتی که شما (اروپایی‌ها) را بر ما مسلط کرده چیست که موجب ضعف ما و ترقی شما شده است؟ شما در قشون جنگیدن و فتح کردن و بکار بردن قوای عقلیه متبحرید و حال آنکه ما در جهل و شغب غوطه‌ور و بندرت آتیه را در نظر می‌گیریم. مگر جمعیت و حاصلخیزی و ثروت مشرق زمین از اروپا کمتر است؟ یا آفتاب که قبل از رسیدن به شما به ما می‌تابد تأثیرات مفیدش در سر ما کمتر از شماست؟"

مخاطرات جدی که پیشِ روی ایران در دوره حکام قجری بود و کشور را از قافله غرب عقب انداخت موجب گردید تا عده‌ای از تجار ایرانی، انجمن‌های تجاری را به عنوان راه‌حلی در مقابل سیطره اقتصادی نیروهای خارجی تأسیس کنند تا از تضعیف ایرانی‌ها در مقابل نیروهای اروپایی در امور تجاری و داخلی بکاهند و اینگونه شد که تاجر سرشناسی همچون محمدحسن امین‌الضرب از طریق آشنایی با غرب و تجارت‌خانه‌های خارجی مقیم ایران به تشکیل کمپانی پرداخت.

بازرگانان ایرانی در ایالت فارس نیز همانند سایر نقاط کشور اقدام به تأسیس کمپانی‌ها، شرکت‌ها و تجارت‌خانه‌هایی کردند. از جمله آن‌ها می‌توان به شرکت کمپانی فارس اشاره کرد که از سوی عبدالرحیم شیرازی به منظور عملیات صرافی و تجارت خارجی در شیراز تأسیس شد.

شرکت اسلامیه نیز از دیگر شرکت‌هایی بود که توسط محمد حسین تاجر کازرونی در ۱۳۱۶ هجری قمری در شیراز تشکیل شد. شعبه شرکت اسلامیه در شیراز از سید جمال‌الدین واعظ اصفهانی دعوت کرد تا با ایراد سخنرانی به تبلیغ اهداف شرکت بپردازد. او در این راستا سخنرانی‌هایی در مسجد وکیل انجام داد و مردم را به استفاده از کالاهای وطنی و چشم پوشیدن از امتعه خارجی ترغیب کرد.

کمپانی فارس، شرکت اسلامیه شیراز و بوشهر و دیگر مؤسسات بعد از مدتی در مقابل فشارهای مالی و سیاسی از بین رفتند و نتوانستند به اهداف اصلی خود در بلندمدت دست یابند.

یکی از چهره‌های توسعه ملی که موفق به سامان‌بخشی به تجارت و کمک مالی به نیروهای مقاومت ملی و دینی در جنوب کشور شد، حاج سیدعلی تاجر بیرمی (لاری) است که علاوه بر ریاست انجمن تجارت فارس جایگاه وکیل‌الرعایی و ناظم‌التجاری در ایالت فارس نیز برعهده داشته‌ است و بخشی از اقدامات این طبقه از سادات متجدد و توسعه‌گرا در کتاب خاندان حاج سید‌علی تاجر بیرمی در ایالت فارس به همت کتابخانه و مرکز اسناد ملی منتشر شده است.

حاج سید علی تاجر بیرمی (لاری) موفق شد با گردهم آوردن تجار سرشناس در جنوب کشور به وضعیت تجارت، قلاع و راه‌ها در مناطقی از ایالت فارس سروسامان دهد و با توجه به جایگاهی که در بین شاهزادگان، ایالت فارس و خاندان‌های قدرتمند قوام‌الملک داشت به وضعیت تجارت در مناطقی از جنوب فارس و کرانه‌های خلیج فارس رسیدگی کند.

ارتباط این چهره تاریخی با طهران و در سطوح ایالتی در فارس و ولایتی در لارستان در اسنادی که از حاج سیدعلی تاجر بیرمی و خاندان او با شاهزاده حسام‌السلطنه، نصرت‌الدوله، فرمانفرما، مؤیدالدوله، قوام‌الملک و سایر حکام برجای مانده، قابل مشاهده است. ارتباطات بسیار نزدیک این چهره تاریخی که از طبقه «تاجر- مالک» ایرانی می‌باشد، در ادامه مقاومت ایرانی‌ها در برابر استعمار خارجی قلمداد می‌شود که موفق شدند به جریان مقاومت به سردمداری آیت‌الله سید عبدالحسین لاری، رهبر مذهبی انقلاب مشروطیت و آیت‌الله فال اسیری رهبر مذهبی تحریم تنباکو کمک نماید و در خدمت مقاومت به هدف توسعه و تقویت نگاه ملی قرار گیرند و مناطقی از کشور را در بدترین دوره تاریخی از گزند نیروهای خارجی دور نمایند.

به سبب این رویکرد توسعه‌گرا و اصیل بود که آیت‌الله سید عبدالحسین لاری در یکی از نامه‌های خود به حاج سید علی تاجر بیرمی (لاری) و سید فرج‌الله وکیل الرعایایی بیرمی (لاری) صمیمانه می‌نویسد: نور چشمی معظم، مراتب زحمات و مجاهدات مجدانه در احیای بنی‌نوع و بنی‌اعمام شاکر و متشکر هستم و تمام اقوام بنی‌اعمام خود را از قید تحت الشده اسیری غل و زنجیر اکفر کفار حربی یزیدپرستی آزاد و آباد کرده‌اید. شکرالله مساعیکم الجمیله و جزاکم الله عن الاسلام و اهله خیر الجزاء. خاطر شما از همه جهت جمع باشد که ان الله لایضیع عمل عامل منکم.