معنای سفر دیپلماتیک آبه شینزو

سفر مهم نخست‌وزیر ژاپن به تهران و دیدار با مقامات عالیرتبه کشورمان با وجود پیام آشکار و نتایج مثبت، هنوز برخی از مسایل برای جامعه قابل حل و درک نبوده و در این میان طبق همیشه رسانه‌های خارجی و تحلیل‌گران آن‌ها با شیطنت از عدم وجود اطلاعات علمی جامعه از مسایل دیپلماتیک، سعی در انحراف افکار و آغاز فضایی به ستوه آورنده و ناامید کننده دارند. اما در ماهیت روند فعالیت‌های دیپلماتیک اصول علمی وجود دارد که باید بدان توجه شود.

با طرح خلاصه‌ای از اظهار نظرهای چند روز گذشته می‌توان به سیر اصولی روند دیپلماسی پی برد و بیمناک نبود.

هایکو ماس، وزیر امور خارجه آلمان با هدف درخواست از ایران به پایبندی به برجام و فراخواندن تهران به آرامش، خردمندی و تنش زدایی و آغاز هر چه سریعتر پروسه اینستکس با هماهنگی کشورهای بریتانیا و فرانسه به رغم خروج آمریکا از برجام به تهران سفر می‌کند. دکتر ظریف، در واکنش به اظهارات وی با اعلام اینکه چنانچه اروپا تمایل به رفع تنش دارد باید راهکاری عملی از خود نشان داده و به جای توصیه، کمر همت به انجام اقدامات سازنده داشته باشد.

در پی این موضع‌گیری، سخنگوی وزارت خارجه آمریکا تنها راه حل خروج از بحران را منوط به توافق جدید بین ایران و ایالات متحده می‌داند. به همین خاطر روزنامه‌های آلمانی هم اعلام می‌دارند که هایکو ماس دست‌خالی به ایران رفت و دست‌خالی برگشت.

بعد از آن، وزیر امور خارجه قطر با ابراز اینکه ایران با وجود تحریم‌ها زیر بار مذاکره نمی‌رود، از آغاز گفتگو با ایران و آمریکا برای کاستن تنش خبر می‌دهد. در همین حال خبر سفر نخست‌وزیر ژاپن به ایران داغ‌ترین سوژه رسانه‌ای است. باز سخنگوی وزارت خارجه آمریکا از تلاش ژاپن برای کاهش تنش‌ها میان تهران و واشنگتن حمایت کرده و به صراحت اعلام می‌دارد که هر کاری نخست‌وزیر ژاپن بتواند انجام دهد، حمایت خواهند کرد.

گرچه پیش از سفر آبه شینزو به تهران مطالبی دال بر اینکه وی حامل پیام میانجی‌گرانه نبوده است، از سوی خبرگزاری‌ها مطرح بود ولی آبه در دیدارش با مقام رهبری به صراحت پیام دونالد ترامپ را مطرح ساخت و پاسخ لازم را هم دریافت کرد. آبه در کنفرانس خبری با دکتر روحانی، از لزوم و بسط همکاری‌ها و مناسبات مشترک میان ایران و ژاپن سخن گفت و به مانند بقیه توصیه کرد که ایران از افزایش تنش‌ها دوری کند. با بیان اینکه وجود فتوای دینی مقام رهبری در حرام بودن تولید بمب هسته‌ای موجب خرسندی است؛ جامعه بین‌المللی را به اطمینان از عدم اشاعه فعالیت هسته‌ای در ایران متوجه ساخت. مقام ریاست جمهوری با درایت تمام جمله کلیدی در کنفرانس خبری بیان داشت که نشان از اهمیت دیدگاه دیپلماتیک ایران در روند کنونی تحولات دارد. دکتر روحانی اعلام داشتند: «کلید حل مسئله در دست واشنگتن است و بی‌تردید هر زمانی که آمریکایی‌ها فراتر از حرف رفته و عملاً تحریم‌های غیرقانونی را رفع کنند، شاهد شرایط متفاوتی خواهند شد.»

اما در دیدار نخست وزیر ژاپن با مقام رهبری، به وضوح پیام ترامپ مطرح گردید و مقام رهبری نیز با رد تمایل به مذاکرات با ترامپ و عدم اعتماد به رفتار رهبران آمریکایی، آن را غیر معقول دانستند. رسانه‌های فارسی زبان خارجی از همین نکته نظرات، شیطنت زیرکانه خود را آغاز کردند و تلاش می‌کنند که فضای بیم و نگرانی را در درون جامعه افزایش دهند. بنابراین لازم است که شرایط و روند دیدارهای دیپلماتیک از دیدگاه علمی بررسی شود تا مفاهیم جملات و اظهار نظرها مشخص شده و بی‌مورد بودن نگرانی‌ها ثابت گردد.

دیپلماسی در سطوح مختلف آهنگ‌های متفاوتی دارد که در دنیای مدرن و علم سیاست به چهار آهنگ گام به گام یا 4 پرده گفتمانی شناخته می‌شود. همانطور که معلوم است، مذاکرات سنتی دیپلماتیک بین دولت‌ها بر سر مسایل اقتصادی، نظامی، امنیتی، سیاسی انجام می‌گیرد که در شرایط عادی رخ می‌دهد. اما تمامی جوانب در مباحث لازم برای شکل دهی منافع ملی و بین‌المللی مدنظر قرار می‌گیرد. لیکن در شرایط بحرانی وضعیت متفاوت است و آهنگ‌ها و یا گام‌های دو تا چهارم اجرایی می‌شوند.

ابتدا مقامات رسمی در کنار مسئولین رده دوم اعم از فرماندهان، وزراء و حتی نمایندگان مجلس به مسایل مورد اختلاف می‌پردازند و ارزیابی خود را بیان می‌دارند. در واقع این نوع ارائه نظرها در راستای کنترل نبض طرف مقابل است. فرکانس‌های لازم در پیام‌ها موجب تحریک مثبت یا منفی طرف مقابل می‌شود تا گام بعدی برداشته شود. در سومین حرکت و آهنگ دیپلماتیک، افراد و گروه‌های میانجی‌خواه با در نظر گرفتن فضای مسالمت‌آمیز از بیان جملاتی که بتواند طرفین را تحریک به جبهه‌گیری کند، خودداری کرده و  وارد عرصه می‌شوند و سعی دارند نکات مشترک رفع تنش میان طرفین را کشف کنند. این نوع دیپلماسی در کنار برگزاری جلسات، کنفرانس‌ها و نشست‌های منطقه‌ای و یا بین‌المللی قوت می‌گیرد.

مهمترین بخش از آهنگ دیپلماسی مربوط به گام چهارم یا دیپلماسی چند لایه است. در این گام تلاش‌های رسمی و غیررسمی در رده‌های بسیار بالا و مهم - مثل سفر نخست وزیر ژاپن به تهران- شکل می‌گیرد که هدف از آن حل و فصل اختلافات، ایجاد فضای پیش‌زمینه برای مذاکرات احتمالی و فضای اعتماد به همدیگر، احتراز از شکایات قبلی و زمینه‌سازی برای شناخت دقیق از مواضع حساس طرفین جهت اصلاح دیدگاه‌های پیشین، آغاز یک سری دیپلماسی سازنده و کاهنده تنش‌ها می‌باشد. در قوانین دیپلماسی به این قضیه، «مسیر 1.5» هم گفته می‌شود که فرآیندها اغلب شامل رفتار بازیگران رسمی است که مورد احترام دو طرف بوده و متعهد به توسعه روابط هستند.

با این توضیح می‌توان گفت که نتیجه سفر نخست‌وزیر ژاپن به ایران و بیان دیدگاه‌‌‌‌های مسئولین کشور نه به معنای به بن‌بست رسیدن تمام راه‌های حل اختلاف که بر اساس چارچوب و مدل علمی است و نتایج آن با حفظ موقعیت و مواضع ایران در آینده‌ای نه چندان دور مشهود خواهد بود. شاید این سوال مطرح شود که چه ضمانتی وجود دارد؟ پاسخ این است: ایران کشوری مقتدر، بازیگری مهم در معادلات منطقه‌ای و بین‌المللی و سنگ زیربنای مهمی در بنای استوار ثبات سیاسی و امنیتی جهت کسب منافع اقتصادی است. برای دستیابی به صلح در خاورمیانه نیاز به مصالحه با ایران است نه مقابله!