آب سیاه مراقبت همیشگی می‌خواهد؟

گلوکوم گروهی از بیماری‌هاست که در آنها آسیب مشخصی در عصب بینایی ایجاد می‌شود. این آسیب، اغلب و نه همیشه در اثر افزایش فشار داخل چشم پدید می‌آید و در صورت درمان‌نشدن بموقع، پیشرونده بوده و به کاهش بینایی و در نهایت نابینایی منجر می‌شود.

نکته مهم در مورد بیماری آب سیاه این است که در صورت تشخیص دیرهنگام، آب سیاه به کاهش تدریجی بینایی و درنهایت نابینایی می‌انجامد، اما امکان درمان یا حداقل پیشگیری از حادشدن آن از طریق لیزر، برای نوع خاصی از این بیماری ـ که گلوکوم زاویه بسته نام دارد ـ وجود دارد، ولی به طور کلی پیشگیری از آب سیاه تاکنون موفق نبوده است.

به علت اهمیت تشخیص بموقع این بیماری، در تقویم جهان یک هفته به نام این بیماری نامگذاری شده که از بیستم اسفند آغاز شده است.اما پرسش بسیاری از افراد درباره آب سیاه این است که بیماری ای که درمان قطعی ندارد، چگونه قابل کنترل است؟

دکتر حیدر امینی، فوق‌تخصص جراحی گلوکوم در پاسخ به این پرسش می‌گوید: با وجود پیشرفت‌های چشمگیر در عرصه تولید داروهای جدید و ابداع روش‌های متعدد و نوین جراحی، هنوز راه‌حل نهایی برای درمان بیماری آب سیاه وجود ندارد. به همین علت، بیماران باید توجه داشته باشند عمل جراحی گرچه ممکن است سبب کنترل بیماری شود، اما اثربخشی آن با گذشت زمان در مواردی کاهش یافته و حتی بی‌اثر می‌شود. پس مبتلایان به آب سیاه باید تا پایان عمر تحت معاینه و درمان مناسب قرار گیرند.

دکتر امینی با اشاره به این‌که گلوکوم، دومین عامل نابینایی دنیا لقب گرفته است، می‌افزاید: علت اصلی این مساله، افزایش افراد مسن در جوامع مختلف است، به طوری که در 30 سال گذشته، جمعیت افراد بالای 50 سال در دنیا حدود 30 درصد افزایش پیدا کرده و این افزایش که دلیل اصلی آن بهبود سطح بهداشت و درمان است، در کشورهای در حال توسعه حدود 47 درصد برآورد شده است. دلیل دیگر، کاهش میزان نابینایی به دلیل بیماری‌هایی مثل تراخم است؛ تراخم نوعی بیماری مسری چشم است که در اماکن پرگرد و غبار و کثیف پدید می‌آید. از علائم آن سرخی و تورم سطح داخل پلک‌ها و پیدایش دانه‌های کوچک خاکستری رنگی است که در 30 سال گذشته باز هم به دلیل بهبود وضع بهداشت در تمام جهان کاهش چشمگیری داشته است و در کشور ما نیز مورد تازه تراخم بندرت مشاهده می‌شود.

آب سیاه، دیدتان را تار می‌کند

واژه Glaucoma ریشه‌ای یونانی دارد و گفته می‌شود اولین‌بار، بقراط حکیم این واژه را در مورد بیماری‌های چشم که همراه با تورم قرنیه و تغییر رنگ آن به سبز مایل به آبی بوده، استفاده کرده است. در زبان فارسی، واژه آب سیاه شاید نشان‌دهنده وخامت این بیماری باشد که در گذشته بیشتر به نابینایی منجر می‌شد.

اما دکتر امینی در پاسخ به این پرسش که چه اتفاقی به دنبال ابتلا به بیماری گلوکوم می‌افتد که به اختلال بینایی منجر می‌شود، می‌گوید: بیماری آب سیاه سبب تخریب عصب بینایی می‌شود که در بیشتر موارد با افزایش فشار داخل چشم همراه است و درصورت درمان‌نشدن مناسب، تخریب تدریجی عصب بینایی به نابینایی می‌انجامد. در مطالعه‌ای در شهر تهران که برای تعیین میزان بروز بیماری گلوکوم صورت گرفته، میزان بروز این بیماری 1.34 درصد در افراد بالای 4 سال بوده است. جالب این که 80 درصد بیماران این مطالعه از بیماری خود آگاهی نداشته‌اند. به این دلیل، مراجعه دوره‌ای به چشم‌پزشک بخصوص در مورد افراد مسن و درمان بموقع بیماری می‌تواند تا حد زیادی از پیشرفت آن جلوگیری کند.

آب سیاه همیشه ارثی نیست

به گفته دکتر امینی، تشخیص این بیماری حول سه محور استوار است؛ اندازه‌گیری فشار داخل چشم، معاینه دقیق سرعصب بینایی و آزمایش میدان دید. البته استفاده از ابزارهای مدرن تشخیصی برای بررسی میزان تخریب عصب بینایی و رشته‌های عصبی شبکیه نیز در سال‌های اخیر پیشنهاد شده است.

این متخصص جراحی گلوکوم اضافه می‌کند: این بیماری ممکن است سال‌ها بعد از ضربه‌های وارده به چشم بروز کرده یا در برخی افراد مسن بالای 60 سال بدون زمینه توارث بروزکند. همچنین در انواع دیگر گلوکوم، بیماری ممکن است به دنبال بیماری‌های دیگر چشم نظیر التهابات چشمی یا در مراحل پایانی گرفتاری چشمی دیابت ایجاد شود که زمینه توارث در این موارد نیز نقش عمده‌ای ندارد.

دوربینی و نزدیک‌بینی شدید؛ استعداد نهفته برای ابتلا به آب سیاه

دکتر امینی با تاکید بر اهمیت معاینه‌های دوره‌ای چشم در دوربینی و نزدیک‌بینی‌های شدید می‌گوید: گلوکوم نوع شایع و به اصطلاح گلوکوم زاویه باز در افراد نزدیک‌بین شایع‌تر است و در افراد دوربین گلوکوم زاویه بسته شیوع بیشتری دارد. به همین دلیل به افرادی که نمره عینک بالا دارند توصیه می‌شود به چشم‌پزشک مراجعه کنند و از لحاظ این بیماری کنترل شوند.

بر این اساس، بستگان مبتلایان به بیماری گلوکوم، ‌افراد مسن، افراد دارای دوربینی و نزدیک‌بینی شدید و کسانی که سابقه ضربه به چشم را دارند، در خطر ابتلای بیشتری هستند. همین‌طور در افراد دیابتی و مبتلایان به اختلال کار غده‌ تیروئید خطر ابتلا بیشتر است. این گروه‌ها باید معاینه‌های منظم چشم‌ پزشکی داشته باشند.

مراقب مصرف برخی داروها باشید

متخصصان چشم هشدار می‌دهند مصرف طولانی کورتیکواستروئیدها و در واقع کورتون‌ها به صورت قطره چشمی یا خوراکی یا تزریقی در افراد مستعد ممکن است ابتلا به بیماری را در پی داشته باشد.

بخصوص قطره‌های چشمی حاوی کورتون که در درمان حساسیت‌های فصلی چشم مورد استفاده قرار می‌گیرد، اگر به صورت متمادی و خودسرانه مصرف شود خطر ابتلا به بیماری گلوکوم را همراه دارد.

همچنین طیف وسیعی از داروهایی که سبب گشادشدن مردمک می‌شود؛ از قبیل داروهای روانگردان و داروهای ضدحساسیت ممکن است سبب ایجاد گلوکوم زاویه بسته در افراد مستعد شود.

کنترل و درمان بیماری

با وجود آن که تشخیص بموقع اهمیت ویژه‌ای در کنترل هر بیماری دارد، ولی به علت هزینه‌بربودن بالای بیماریابی، این روند در جامعه ما در مورد بیماری گلوکوم قابل اجرا نیست. به طور معمول، درمان بیماران ابتدا با قطره‌های چشمی کاهنده فشار داخل چشم و سپس استفاده از لیزر و در صورت پاسخ‌ندادن به این دو مورد از طریق عمل جراحی است ولی هنوز روشی که به بهبود کامل بیماری منجر شود، ابداع‌‌نشده و بیماری حدود 10 درصد بیماران با وجود تمام تلاش‌ها به پیشرفت خود ادامه می‌دهد.