تفاوت استرس بین زنان و مردان چیست؟

 استرس از پدیده‌های گریزناپذیر زندگی امروز است و اغلب افراد در زندگی شخصی و حرفه‌ای آن را تجربه کرده‌اند. گاهی اوقات کوچکترین و جزیی‌ترینِ مشکلات در زندگی به استرس تبدیل می‌شود و گاهی نیز برخی مسایل جدی، تنش و استرس را برای آدمی به ارمغان می‌آورد.

برای مثال، نگرانی از تاخیر در رسیدن به محل کار، نگرانی از عدم انجام و یا انجام به‌موقع کار‌ها و یا استرس امتحان و امثال آن.

افراد با توجه به سبک زندگی، تجربه شخصی، شرایط زندگی و ویژگی‌های شخصیتی، درک متفاوتی از پدیده‌های پیرامون‌شان دارند و واکنش‌ها و پاسخ‌های رفتاری و هیجانی مختلفی به شرایط استرس‌زا نشان می‌دهند. وقتی فرد در شرایط اضطراری قرار می‌گیرد، استرس، به عنوان نوعی مکانیزم دفاعی برای مبارزه و غلبه بر شرایط نامطلوب، عمل می‌کند.

برخی از شایع‌ترین عوامل استرس‌زا در زندگی را می‌توان شامل «تراما» (استرس پس از سانحه)، مشکلات عاطفی، از دست‌دادن شغل، ازدواج، طلاق، مرگ عزیزان و اقوام، بیماری‌های مزمن، افزایش میزان تعهدات مالی، و… دانست.

در شهریور ۱۳۹۴ پژوهشی به با عنوان «شدت و فراوانی منابع استرس‌زا در ایران» از سوی بشرا هاتف، پژوهشگر در «مجله سلامت» که از جمله مجلات معتبر علمی و پژوهشی روانشناسی و روانپزشکی در ایران است، منتشر شدکه بر وجود استرس در ۱۰ شهر مختلف ایران متمرکز شده بود.

آن مطالعات روی «۵۱۹۹۹» نفر از کارمندان، مدیران و اقشار عادی مردم از شهر‌ها و استان‌های مختلفی، چون تهران، تبریز، زاهدان، سبزوار، اهواز و ماهشهر، اصفهان، مازندران، و نواحی نزدیک به خلیج فارس انجام شده بود، و بازه زمانی ۲۰ ساله‌ای را در برمی‌گرفت که در سال ۱۳۷۱ آغاز شده و در سال ۱۳۹۰ به پایان رسیده بود.

نتایج آن پژوهش نشان داد که به ترتیب، مشکلات اقتصادی، شغلی، محیطی، و خانوادگی، جزو عوامل استرس‌زا هستند. اما از آن میان، استرس‌های ناشی از فوت همسر، فرزند، و نیز مشکلات خانوادگی، در سطح بالایی گزارش شده است.

خبرنگاری در شهریور ۱۳۹۵ و به نقل از عباسعلی الهیاری، رییس سابق سازمان نظام روانشناسی، نوشت: «۹۵درصد ایرانی‌ها برای تامین معاش خود در استرس قرار دارند» و از «بی‌توجهی مردم به مسایل روانشناختی و بهداشت روان» انتقاد کرد.

اما آیا عوامل استرس‌زا در کشور‌های پیشرفته متفاوت از کشور‌های دیگر است؟ «انجمن روانشناسی آمریکا» که معتبرترین سازمان علمی و حرفه‌ای روانشناختی در آمریکاست، در گزارش سال ۲۰۰۶ خود در این زمینه، عوامل استرس‌زا در بین افراد در آمریکا را شامل عوامل اقتصادی، شغلی، محیطی، خانودگی، اجتماعی، سلامت، و مشکلات مسکن دانسته است. این رتبه‌بندی و میزان استرس در بین مردم آمریکا، شباهت زیادی به عوامل استرس‌زا در ایران دارد.

تفاوت استرس بین زنان و مردان

تحقیقات متعددی در زمینه تفاوت میزان استرس بین زنان و مردان انجام شده است، که از آن جمله می‌توان به نتایج پژوهش دکتر جولیان سامرز، روانشناس بالینی در امریکا در سال ۲۰۰۶ اشاره کرد که در یک ماهنامه معتبر علمی و پژوهشی روانپزشکی در کانادا (Can J. Psychiatry) منتشر شد.

این مطالعه حاصل بررسی مقالات منتشر شده درباره شیوع اختلالات اضطرابی و استرس بین سال‌های۱۹۸۰ تا ۲۰۰۴ است. نتایج این تحقیق نشان می‌دهد که میزان استرس و اضطراب، در زنان بیشتر از مردان است.

تحقیقات سال ۲۰۱۶ دکتر اولویا رمس، پژوهشگر در دانشگاه کمبریج انگلستان، که روی شیوع اختلالات اضطرابی بزرگسالان در فرهنگ‌های مختلفی، چون «یورو- انگلو، هندو آسیایی، آفریقایی، اروپای مرکزی و شرقی، آفریقای شمالی، خاورمیانه، لاتین و هیبرو» انجام شده است نیز داده‌های سامرز و همکارانش را تایید می‌کند.

نتایج این تحقیق درماهنامه معتبر روانشناسی و روانپزشکی Brain and behavior در کالیفرنیا، آمریکا، منتشر شده است و نشان می‌دهد که زنان دو برابر مردان به استرس و اضطراب شدید دچار می‌شوند.

همچنین می‌توان به نتایج تحقیقات موسسه ملی بهداشت و روان و انستیتوی استرس آمریکا استناد کرد که یک سازمان معتبر غیر انتفاعی است و به نقش استرس در سلامت و بیماری می‌پردازد. در گزارش سال ۲۰۱۱ این سازمان آمده است: «زمانی که فرد مدتی طولانی استرس داشته باشد، تحت تاثیر ترشح زیاد هورمون کورتیزول، تغییرات خُلقی، هیجانی و جسمانی را تجربه می‌کند.

از جمله این تغییرات می‌توان به اختلالاتی، چون افسردگی، اضطراب، سکته قلبی، سکته مغزی، فشار خون بالا، و اختلال سیستم ایمنی بدن اشاره کرد که به افزایش حساسیت به عفونت‌ها می‌انجامد». نتایج آن تحقیق همچنین نشان می‌دهد که مردان کمتر از زنان معتقدند استرس می‌تواند روی سلامتی آن‌ها اثرگذار باشد.

۸۸ درصد زنان و ۷۸ درصد مردان گزارش کرده‌اند که استرس بر سلامت جسمی و روانی آن‌ها تاثیر دارد. نتایج این تحقیق نشان می‌دهد که میزان ابتلای زنان به انواع بیماری‌هایی که اغلب با استرس تشدید می‌شود، بیشتر از مردان است.

استرس غیرطبیعی

هنگامی که فرد احساس تنش و اضطراب می‌کند، سیستم عصبی او میزان زیادی هورمون‌های استرس‌زا، از جمله آدرنالین و کورتیزول، ترشح می‌کند و بدن را در وضعیت مقابله با شرایط استرس‌زا قرار می‌دهد. در اثر ترشح این هورمون‌های استرس‌زا، تغییرات فیزیکی در بدن فرد ایجاد می‌شود؛ از جمله: افزایش ضربان قلب، انقباض عضلات، تشدید فشارخون و افزایش سرعت تنفس.

این تغییرات بدنی، پیامی را به مغز منتقل می‌کنند که مغز درمی‌یابد فرد در موقعیت استرس قرار دارد، و در آن روند، بر رفتار و هیجانات فرد تاثیر می‌گذارد. گاهی اوقات فرد به دلیل میزان استرس بالا ممکن است به سختی بتواند با شرایط استرس‌زا مقابله کند، در نتیجه استرس بالا منجر به افسردگی و اضطراب فرد می‌شود.

البته به همان اندازه که استرس‌های غیرطبیعی می‌توانند به سلامت روحی و روانی فرد آسیب وارد کنند، استرس طبیعی می‌تواند برای فرد مفید باشد. استرس‌های طبیعی به فرد انگیزه می‌دهد تا بتواند در کار و اهدافش موفق شود.

گاهی اوقات سیستم عصبی فرد به خوبی قادر به تشخیص تفاوت بین تهدیدات عاطفی و جسمی نیست. بر فرض، وقتی که فرد مشاجره‌ای با دوستی دارد، یا در اثر تاخیر در مهلت انجام و تحویل کار، پرداخت صورت حساب بانکی، و امثال آن. در این قبیل شرایط، بدن فرد به همان اندازه به محرک‌ها واکنش جدی نشان می‌دهد که در موقعیت‌های بسیار اضطراری، چون مواجهه با خطر مرگ زندگی. در نتیجه، هورمون‌های استرس‌زای بیشتری ترشح می‌شوند و فرد به سختی می‌تواند با استرس مقابله کند.

عوارض استرس غیرطبیعی

عوارض شناختی: مشکل در تمرکز یا کاهش میزان تمرکز، افزایش افکار منفی، افکار اضطراب‌آور، و نگرانی‌های مداوم.

عوارض عاطفی: اضطراب و آشفتگی، عصبانیت، احساس تنهایی و انزوا، احساس نارضایتی.

عوارض جسمی: حالت تهوع، درد در ناحیه قفسه سینه، اسهال یا یبوست.

عوارض رفتاری: پراشت‌هایی یا کم‌اشتهایی، خواب زیاد یا کم خوابی، انزوا، عادات عصبی، چون جویدن ناخن، بی‌قراری و قدم زدن، و در برخی از موارد، استفاده از مواد مخدر و سیگار برای کسب آرامش موقت.

چطور می‌توان استرس کمتری تجربه کرد؟

- مراقبت از جسم و بدن نقش زیادی در کنترل استرس فرد دارد. ذهن فرد، ارتباط زیادی با جسم او دارد و لذا میزان فعالیت‌های بدنی، میزان خواب و نحوه غذا خوردن نقش مهمی در تامین سلامتی جسمی دارد.

- تعاملات اجتماعی نیز نقش مهمی در مراقبت آدمی از خود دارد. شرایط پیچیده زندگی امروزی و مشکلات کاری و شخصی، گاهی باعث می‌شود که افراد از دوستان و آشنایان خود غافل شوند. بنابر این، اختصاصِ وقت و ساعاتی برای تعاملات اجتماعی، می‌تواند نقش زیادی در کاهش استرس داشته باشد.

- نحوه فکرکردن نیز تاثیر زیادی در سلامت روان فرد دارد. انجام برخی از فعالیت‌ها، چون خواندن کتاب، تماشای فیلم و گوش دادن به موسیقی، در کاهش افکار منفی و استرس موثر است.

- خودآگاهی و کسب مهارت برای مقابله با احساساتی، چون خشم و اضطراب، به فرد کمک می‌کند تا به شیوه درستی احساسات و هیجانات خود را بیان کند.

- آگاهی و توجه نسبت به تغییرات بدنی، از جمله افزایش ضربان قلب، افزایش سرعت تنفس، انقباض عضلات، و نشانه‌های مشابهی که در بالا به آن‌ها اشاره شد، به فرد کمک می‌کند که بداند آیا استرس نرمال و طبیعی دارد یا به استرس غیرطبیعی دچار شده است.

در واقع، فرد از طریق توجه به تغییرات بدنی، می‌تواند میزان استرس و نوع خود را ارزیابی کند، و در صورت بروز خطر، چاره‌ها و راه‌حل‌هایی برای بهبود وضعیت جسمی و روانی خود بجوید.