تغییر مسیر ایران بسوی توافق بزرگ

گویا دور جدید مذاکرات وین به سمت مثبتی حرکت می‌کند، آیا این احتمال وجود دارد که تا انتخابات مذاکرات وین هم به نتیجه برسد و تاثیری بر فضای سیاسی بگذارد؟

احتمال رسیدن به توافق و بازگشت به برجام و بازگشت ایران و آمریکا به توافقات یک امر محتمل است و اثرگذاری آن نیز بر انتخابات یک امر نسبی است چرا که این بازگشت از منظر سیاسی می‌تواند پیامد روانی داشته باشد و زنگ تفریحی برای اقتصاد در بحران ایران را فراهم کند، اما در عمل با توجه به اینکه بازگشت ایران به برجام و قبول برداشتن تحریم‌ها از سوی ایالات متحده آمریکا به وضعیت پیشاخروج برجام می‌تواند دربرگیرنده‌ی این معنا باشد که ایران نیز در پذیرش درخواست‌های فرابرجامی آمریکا گام‌هایی را برداشته است.

به این معنا که آمریکا به هیچ وجه برای بازگشت به برجام با محتوا و جهت‌گیری‌های قدیمی آن وارد عمل نخواهد شد و تحریم ها را کاهش نخواهد داد. برداشتن تحریم‌ها و بازگشت آمریکا به ۱+۵ در جهت بازنگری در برجام و رسیدن به برجام پلاس می‌باشد و به تبع باید گفت اگرچه ایران در پی برداشتن تحریم‌های آمریکا به برجام بازمی‌گردد اما در همان حال بر این نکته باید تاکید نمود که بازگشت ایران به برجام نمی‌تواند منوط به قبول برجام پیشین باشد و لذا شواهد نشان می‌دهد که ایران به یک شیفت پارادایم رو کرده است، پارادایم نه جنگ نه مذاکره اکنون تبدیل به مذاکره فعال در جهت گریز از وضعیت کنونی است که فشارهای تحریم‌های حداکثری توانسته است از جهت‌های گوناگون تاثیر گذارد. برجام جدید مواد مربوط به فعالیت‌ها، بازرسی هسته‌ای، فعالیت موشکی و اضافه شدن پرونده‌ی حرکت‌های منطقه‌ای ایران به علاوه حقوق بشر در دستور کار قرار دارد و به‌نظر می‌رسد تیم بایدن در پی آن است که به تحدید ایران با مذاکره روی آورده و به تبع دیپلماسی فعال آمریکا را در جهت پیاده سازی محدودیت‌ها به کار برد و به این ترتیب دیگر اعضا ۱+۵ را نیز با این ایده همراه و از طریق دیپلماسی فشارهای موجود بر ایران را به یک مرحله‌ی سیاسی جدید به سوی عقب نشینی وادار کند. آنچه مسلم است ایران برای گریز از این وضعیت نیازمند شیفت پارادایم است و در مجموع تغییر و تحول در این مسیر می‌تواند به نفع تهران تمام شود زیرا ایران می‌پذیرد با ۱+۵ مذاکره و برای حل مشکلات از یک موضع انقلابی به موضع یک کشور دارای وضعیت متعادل از منظر نظام بین الملل وارد شده و به این ترتیب ایران از یک وضعیت ویژه تحت تحریم‌های متعدد آرام آرام خارج شود و این آرام آرام را یک پروسه ده ساله را می‌تواند شامل شود و با برداشتن تحریم‌ها اگر چه در آغاز سخن گفتم یک گشایش روانی ایجاد خواهد شد، اما در عرصه‌ی عمل این فرایندی طولانی را در برمی‌گیرد و پذیرفتن مذاکره برای بازگشت به برجام نیز دارای فراز و نشیب‌های خاصی است که در بیانات متعدد مذاکره کنندگان ارشد و آمریکا بازتاب پیدا می‌کند.

در مجموع این احتمال قوی شده که امیدواری‌هایی را وارد اقتصاد ایران کرده است اما اگر این امیدواری‌ها در چارچوب واقعیت‌های اثرگذاری آن ارزیابی نشود می‌تواند پس از گذار از این نسیم صبح‌گاهی گرمای شدید روز را برای بازار اقتصاد ایران فراهم سازد از این رو موفقت مذاکرات را باید (در قالب) احتمال دید و سپس نسبی ارزیابی کرد.

در نتیجه ما به یک قرارداد رسمی دست پیدا می‌کنیم یا صرفا یک تفاهم نامه؟ یعنی اگر رئیس جمهور بعد از بایدن توافق را نپذیرفت دوباره به سرنوشت برجام دوران ترامپ دچار می‌شود؟

امکان دستیابی به یک تعهدنامه متقابل در ارتباط با برجام وجود دارد اما بسیار پایین است. چرا که کنگره آمریکا علی‌رغم اکثریت دموکرات چندان با حرکت مثبت دولت بایدن در مذاکرات نیست و احتمال بسیار بالا با انتخابات میان دوره‌ای کنگره رو به رو و با ضعف دولت بایدن احتمال از دست رفتن اکثریت دموکرات در کنگره وجود دارد و این امر اگرچه محتمل است اما دور از دسترس است.

بنظر شما در صورت تعویض طیف دولت بعد در ایران رویه آمریکا نسبت به مذاکرات با ایران تغییر می‌کند یا آمریکا صرفا با حاکمیت ایران مذاکره می‌کند و دولت ‌ها تفاوتی برای آن‌ها ندارند؟

بستگی به عملکرد حاکمیت پس از بازگشت آمریکا به برجام دارد. هر گاه آمریکایی‌ها عقب نشینی کرده‌اند پس از مدتی ایران در مسیر حرکت خود با توجه به نظرات تجدید نظرطلبانه نسبت به نظام بین الملل تلاش خود را در مسیر گذاشته‌اند که بتوانند جهت گیری‌های آمریکا را در منطقه و نظام بین الملل با مشکلات جدی رو به رو سازند. اگر این روند ادامه داشته باشد باید گفت این کشمکش‌ها ادامه خواهد یافت.

نظر شما درباره محتوا و انتشار فایل صوتی آقای ظریف چیست؟ آیا این اتفاق می‌تواند بر روند مذاکرات تاثیری بگذارد؟

به هر ترتیب هیچ پدیده‌ای در عالم سیاست بی‌اثر نیست اما انتشار فایل صوتی ظریف، می‌تواند جایگاه ظریف را در سیاست با لغزندگی رو به رو سازد و دیپلماسی اگرچه نگاه‌های متفاوتی ممکن است از چهره ظریف نشان دهد اما در عمل تا زمانی‌که او وزیر خارجه است طبیعتا به عنوان یک مقام رسمی و سرتیم مذاکره کنندگان به عنوان نماینده تهران در عرصه دیپلماتیک جایگاه خود را خواهد داشت. به تبع تضعیف او در داخل کشور می‌تواند اثرات منفی بر روی شخص وی و حرکت او در مسیر انجام ماموریت او باشد و این نقصانی است که باید در جهت رفع آن به آنچه که دقیق رخ داده است مورد توجه واقع شود.

پیرو روند مذاکرات آیا دخالت‌های خارجی و خرابکاری مخصوصا از سوی رژیم صهیونیستی ممکن است صورت گیرد؟

تعهدات بین المللی در صورت قطعیت هم لرزان هستند و هر لحظه ممکن است با یک واقعه و حرکتی جدی از سوی کنشگران و کنش ورزان متفاوت با تهدید رو به رو شوند، برای جلوگیری از این احتمال باید در سیاستگذاران در بزنگاه‌های تاریخی ادراک درستی از صحنه عمل و انجام اقدامات موثر و عملگرایانه‌ای داشته باشد که بتواند زمینه‌های بهره‌وری از این تهدیدها را به صورت فرصت تبدیل کند و لذا این احتمال بسیار بالاست و در عین حال در برخورد با این احتمال باید سناریوهای بدیل در جهت مدیریت آن به نفع این جریان آمادگی داشت که آیا ایران سناریو‌هایی در ارتباط با این معنا را در نظر دارد یا خیر.

به هر ترتیب باید منتظر باشیم تا ببینیم چگونه عمل خواهد شد اما این حتمی است که در مسیر انجام مذاکره با تهران،‌اسراییل مخالف است و حتی کشورهای منطقه که در مسیر موافقت نسبی با آن قرار گرفته‌اند خواهان محدودیت‌های جدی بر تهران هستند که اگر به این تضمین دست پیدا نکنند علی‌رغم آنکه در سطح رویین و اعلام مواضع آشکار نسبت به گذشته و در زمان دولت ترامپ محافظه‌کارانه‌تر و همگراتر سخن بگویند اما باید در عمل در مسیر ایجاد همگرایی با اسراییل علیه ایران باز خواهند گشت.