فلسفه شب یلدا و نخستین جشن هایِ ایرانیان باستان

سخنران محترم جلسه بعداز خواندن غزل ناب حافظ در رابطه با فلسفه شب یلدا و نخستین 

جشن هایِ ایرانیان باستان فرمودند:

۱-اوّلین جشن از جشن های۴گانه دی ماه یا" دی گان"( ماه دی) جشن باستانی"خرَّم روز" یعنی

روز برآمدنِ  دوباره ی خورشیداست که یادگاری از جشن هایِ نیاکان ماست...

   این جشن تقریباً از۴هزارسال پیش یعنی از دوران حکومت عیلامی ها در ایران دربین نیاکان ما یا آریایی های کهن درشب یکم دی ماه هرسال اجرا می شده است و باور آنان این بوده است که".....بدلیل زودتر برآمدن خورشید و زایش دوباره ی نور،خرّمی و برکت بربِساطِ م ردم پدید آمده و لذا روز" اوّل دی"را《 خرَّم روز》یا《خورشیدروز》 دانسته ومی گفته اند که:

پس از آن شب طولانی سال،دوباره تابیدنِ بیشتر

را آغاز وبه دنیا و آنچه در آن است زندگانی تازه می بخشد"

۲-جشن اورمزد  یا اهورامزدا دوّمین جشن است که دنباله همان  جشن"روزخورشید" است که دراین  روزِ جشن که والاترین جشن آنها محسوب می شود،پادشاهان ووالیان  بامردم دیدارهمگانی 

داشته وبرایِ آنان جایگاه ویژه ای داشته است که

فردایِ شب یلدا برپا می شده است.

  لازم به ذکراست که درعهدباستان  مردم از

آن شب تاریک ظلمانی و طولانی خیلی ترس داشته و اندیشه داشتند که شاید خورشید دیگر درپایان این شب تاریک و در واپسین روز سرازافق 

برنتابد،لذا برایِ آنکه این ترس را فراموش کنند،

خویشتن را باکارها و انجام مراسم مختلف سرگرم 

 نموده و دورهم جمع می شده اندتابلندترین 

شب سال را تا به وقتِ پگاهِ بامدادی به سربرند  ،

تا......خورشید بازهم با نور و جلوه 

ای تازه سر برآورده وبه سرزمین شان خرَّمی بخشد‌.

  علاوه براین،این روز خورشید را "روزبرادری ،برابری ودادگری هم نامیده اند،روزی که همه آزادند وبه

شادمانی و دوباره دیدن خورشید می پرداخته

و کسی هم  حق ندارد بر دیگری امر ونهی کند ،

وهم چنین جنگ و خونریزی، کشتن مرغ ویا

گاو وگوسفند ممنوع و ناروا بوده است.

استاددکترانصاری در بخش دیگرازصحبت هایشان به ریشه ی تاریخی 《جشن شب یلدا》

این گونه بیان داشتند.

۳-پیش از اسلام ومسیحیّت ادیان مختلفی در

    ایران رواج داشته  وخدایان مختلف را پرستش و ستایش می کرده اند که یکی از آن ها،"خدای

مهر"یا"خدای خورشید" وبه نام های دیگر درمیان 

اقوام سامی به" شاماش"و"شاماس" که همانا"شمس" در زبان عربی است  که هندوها اورا

"میثره"یا"میترا" می خوانده اند ،و شب یلدا بهانه ای بودتا برای پاسداشت او گردهم آیند وجشن بگیرند‌.

     آنان در غروب آخرین روز از فصل پائیز و

پسین روزازماه آذر ،باوسایلی شروع طولانی ترین شبِ سال را به هم خبررسانی  و اعلام می

کرده اند.

   این جشن درفرهنگ ایرانیان باستان ودرفهرست اعیادرسمی ازسوی سازمان علمی و فرهنگی یونسکو به ثبت رسیده است.

         《نحوه اجرای مراسم》

همه ی افراد فامیل در خانه بزرگ ترها جمع

شده و هرکس محصول کاروتلاش خود اعمّ از

تنقّلات وخوراکی های متنوّع را باخود آورده و

ضمن برخورداری همگان،،به افراد خانواده ای که

نتوانسته اند ذخیره ای برای زمستان شان تدارک ببینند،هدیه می داده اند تا بتوانند تافصل بهارآینده امورات شان را سپری نمایند.

   سپس تا پگاه بامداد ِ اوّلین روز ازماه دی به 

شادمانی وخرّمی و به بازگویی حوادث و رویدادهای تاریخی  و قهرمانی ونقل داستان های حماسی

از دلاوران و پهلوانان و پس از ظهوردین اسلام هم 

به تلاوت آیاتی از کلام الله مجید ،وخواندن شاهنامه  فردوسی، داستان های گلستان سعدی، 

و دیوان حافظ، و مثنوی معنوی مولانای جان

و....غیره می پرداخته اند.

جناب آقای دکتر انصاری  درادامه سخنان خود

به نمادها و محصولات مورد استفاده درشب یلدا

اشاره داشتند:

۴-نمادها و محصولات سفره ی شب یلدا

     درشب یلدا معمولاًدر هنگام دور همی بسته به

میل و سلیقه افراد انواع مرکبات،شیرینی ،آجیل مخصوص شب یلدا،وازهمه مهم تر  انار،هندوانه 

هم شگون بیشتری دارد به سبب قرمزی آنها که

رنگ خون داردوتقویت کننده رگ های بدن است.

   دراین شب سفر ه های بزرگ پهن می کرده اند ،البته روی کرسی ها ی بزرگ  وسپس

 تمامی تنقّلات و خوراکی ها را در درون آن می چیدند. انار و هندوانه را هم قاچ قاچ کرده ویا انار را دانه کرده ودرظرف هایی می ریزند و تناول می کنند.

   شام شب یلدا هم شامل:انارپلو،سبزی پلو با ماهی، زرشک پلو با گوشت یا مرغ .....که البته شام

هم بستگی به بودجه و سلیقه و مزاج افراددارد.

استاد جمال انصاری در ادامه به موضوع دیگری درباره ی

تقارن شب یلدا و میلاد حضرت عیسی مسیح ع

 اشاره نمودند:

۵- جشن یلدا و تولّد وظهوردین حضرت مسیح ع

     یکی از اتّفاقات تاریخی مهم درجهان که ابدیّت یافته است،تقارن شب زایش خورشید و

میلاد حضرت عیسی بن مریم سلام الله است که

در آغاز ماه دی اتّفاق می افتد  .

  ماه دی ایرانیان مطابق با ماه "دی سامبر"یا

دسامبر مسیحی یامیلادی  و آغاز زمستان واین نام برگرفته از ماه دی ایرانی  است.

    دوران مسیحیّت هم زمان با امپراطوری بزرگ رومیان در اروپای کهن است ولذا مردم روم باستان به خاطر جنگهای طولانی که با ایرانیان داشته وحتّی والرین امپراطور هم در جنگ شکست سختی خورده ودرعصر شاهپور اسیرگشته بود ،پس از آزادی و بازگشت به روم

 شیوه جشن ایرانی یلدا را برای جشن تولد حضرت مسیح انتخاب نموده ودستوردادند که

"جشن کریسمس"مطابق آن اجرا شود.

این شیوه ، تا۲۵ سال اولّیه دوران مسیحیت و تاریخ میلادی اجرا می شد  ،تا آنکه از زمان نِرون امپراطور روم بخش هایی را حذف نموده وبه جای آن نُماد درخت کاج و تزئین آن،پختن شیرینی یافطیر،دورهمی  درکلیساها همراه با خواندن ادعیه 

ونواختن ناقوس کلیسا وبالاخره دادن هدایا را

به همدیگر ویا توسط پاپا (بابا)نوئل ودیدوبازدیدهای خانوادگی را مرسوم ساختند.

سخنران جلسه درادامه سخنانشان به تاریخ و

استناد به منابع مکتوب درباره ی فلسفه برپایی

  "جشن شب یلدا"درایران باستان پرداختند

۶-منابع وآثارمکتوب وغیرمکتوب درباره ی شب یلدا

       یلدا یک جشن کاملاً ایرانی است وهمان گونه که اشاره کردم،از جشن های باستانی و کهن 

ایرانیان است و آنقدر اهمیّت دارد که در دیوان شعرای بزرگ ایران در شعر وادبیّات  ونیز درکتاب های مورّخین و مشاهیر فرهنگی ایران ازجمله

"ابوریحان بیرونی" که چندین کتاب از خود برجای نهاده ،به شب یلدا و روز"تولّد خورشید"

بطور مفصّل اشاره کرده اند.

   امّا درنزد ایرانیان معاصر ،شب یلدا را "شب چلّه"می نامند و دلیل آنرا هم باید در تقسیم بندی ۹۰ روزه فصل زمستان دانست.....

     بدین ترتیب که ازاوّل دی تا دهم بهمن ماه 

را که چهل روزه است"چلّه بزرگ" می خوانده اند

زیرا درآن ایّام پیشین اوج سوز وسرما ویخبندان 

در زمستان بود،واز۱۰بهمن تا۲۰اسفند را"چلّه کوچک" یا خاله پیرزن بوده که تقریباً ازشدّت سرما کم می شود،و۱۰ روز باقی مانده اسفندماه  راهم 

 "دهه ی عرفه" نام گذاشته اند زیرا که کم کم نشانه هایی از سبزه هاورویش گیاهان و جوانه

زدن شاخه های خشک درختان ،شروع بهاری تازه را نوید می دهد .

 هوا هم روی به اعتدال دارد و

خورشید  و روشنایی گرمتر و 

شب وروز به حالت تعادل وهم سانی می رسند و وزش باد بهاری هم

خبرازفصل جدید و نو شدن سال می دهد.

دراین

وقت که آخرین چهارشنبه آخر  سال را هم رقم می زند

   بساط "جشن چهارشنبه سوری" و خانه تکانی

آخر سال ،هم زمان انجام می گیرد.

البته این جشن آخر سال ونیز جشن شب یلدا

درهریک از استان ها و شهرهای ایران که اقوام گوناگون ساکن هستند دارای آداب در سوم خاصّی هست.

  علاوه بر ایران در کشورهای افغانستان،پاکستان،

تاجیکستان،قزّاقستان،هندوستان،...وچندکشور

دیگر هم این جشن برپا می شود.

  در زمستان سال پیش ازسوی تمامی این کشورها 

که در ایران گرد هم آمده بودند به سازمان جهانی

یونسکو پیشنهاد داده شد که "  جشن شب یلدا" را به ثبت برساند.

  انشاء الله تاسال ۲۰۲۱ میلادی در مقّر دائمی آن سازمان جهانی مطرح و بنام کشور باستانی ایران به ثبت برسد

جناب آقای دکترجمال انصاری سخنرانی خویش را

با چکامه  ای زیبا درمورد حضرت عیسی بن مریم سلام الله  و پس از آن باغزلواره ای درباره " شب یلدا " به پایان بردند. 

تقدیم به حضرت عیسی مسیح ع

    هربار که تو عاشق شوی،پیامبری به دنیا

    خواهد آمد. 

    اینک که جهان ازبی عشقی کافرشده است...

    اگرمی خواهید مردگان زنده شوند وبیماران

        شفایابند، باید که شربتِ "دوست داشتن"را

        به ایشان بدهید...

   زیرا آدم ها ازبی عشقی است که بیمار می 

        شوند ومی میرد...

   وایمان ...نام دیگر "عشق""است  وموَمنان

        همان "عاشقانند "

....واین جمله از  پیامبری بود که وقتی بر صلیب کشیده  می شد بر من آموخت.

 غزلی برای شب یلدا

شب یلدا شبِ میلادِ نور است

شبِ بزم و شبِ جشن و سروراست

   شبِ پاکی، شبِ مهر وعطوفت

     شبِ وصل و شبِ شعر و سروداست

شبِ طولانیِ عشق و محبّت

شبِ پیوندِ زهرایِ بتول است*

    شبِ آن شیرمردِ وادیِ عشق

    دراین فرخنده شب همراهِ نوراست

     شبِ وصفِ ستاره ،ماه  وخورشید

     شبِ قدر *و شبِ وحی و ظهوراست

شبی  کو نور باران است آفاق

که دنیا تا سحر روشن زِ نور است

     شبِ زلفِ سیاه و شانه ی یار

     کنون در دستِ آن صیّادِ نور است

شبِ پیوند آن عالیِّ اعلا

علی مولودی ازآن شهرِ نور است

       شبِ اشراقِ نور و غمزه ی یار

       شبِ تابش ،شبِ انوارِ خوراست*

 چه نیکو وصلتی باشد دراین شب

شبِ پروازِ دل هایِ صبور است

     شبِ یزدان نکو بادّت علی جان

      رضا باشدخدا کو نورِ نور است

""جمال""ازبهرِ شادی گفت این شعر

        که خَتمُ المُرسَلین مَحیایِ نور است

     *۱-اشاره به شب ازدواج حضرت فاطمه وحضرت علی ع دراین شب.

    *۲-خور بمعنی خورشیداست

*۳-اشاره به سور نور در قرآن کریم

  *۴-طولانی بودن و بیداربودن دراین شب همراه با تلاوت قرآن کریم ویا خواندن شاهنامه و یا دیوان حافظ را

هم به شب یلدا تشبیه کرده ام.

    با آرزویِ شبی خوش و پرازبرکت

    برای شما ومیهمانان عزیز.❄️