همه چیز درباره پل طبیعت تهران؛ نماد تهران مدرن امروز

سرویس فرهنگی مستقل‌آنلاین: پل طبیعت تهران پلی دو طبقه غیرخودرویی است که برای عبور و مرور پیاده‌ها طراحی شده و در منطقه عباس‌آباد تهران قرار دارد. این پل که از نمادهای شهر تهران است از  روی بزرگراه مدرس می‌گذرد و دو پارک‌ طالقانی در شرق و آب و آتش در غرب را به یکدیگر وصل می‌کند. 

تاریخچه طراحی و ساخت پل طبیعت

در سال ۱۳۸۸ فراخوانی از طرف شرکت نوسازی عباس‌آباد منتشر شد. مهندسان شرکت نوسازی عباس‌آباد پژوهش‌های اولیه‌ای را در مورد خصوصیات این پل انجام دادند و چند مورد به‌عنوان اولویت‌های طراحی آن مطرح شد. اول توجه به مسائل محیط‌زیست در طراحی این پل بود. با توجه به اینکه پل طبیعت در جایی قرار گرفته است که تمامی شاهراه‌های پایتخت مانند بزرگراه مدرس، همت، حقانی و رسالت از بالای این پل به‌خوبی قابل‌مشاهده است محل احداث آن نیز اهمیت زیادی می‌یابد. همین‌طور تبدیل‌شدن پل به نماد مدرن شهر تهران، زیبایی و جذابیت بصری و حفظ حریم مناظر ارتفاعات کوهه‌ای البرز از جنوب به شمال، از نکات مهم دیگری بود مورد تأکید قرار گرفته بود.

 طراحی این پل در قالب یک مسابقه دومرحله‌ای انجام شد و لیلا عراقیان در سال ۱۳۸۷ در مسابقه طراحی پل طبیعت شرکت کرد و طرح او در سال ۱۳۸۸ به‌عنوان طرح نهایی برگزیده شد. عملیات اجرایی پل در اواخر سال ۱۳۸۹ آغاز گردید و درنهایت در سال ۱۳۹۳ به بهره‌برداری رسید.

ویژگی‌های معماری پل طبیعت

طول این پل ۳۰۰ متر بوده و وزن کل سازه‌اش ۲۰۰۰ تن است. این پل بزرگ‌ترین پل غیر خودرویی ایران به‌حساب می‌آید؛ مساحت کل سازه حدود 7000 مترمربع است. عرض پل در نقاط مختلف متفاوت بوده و بین ۶ متر تا ۱۳ متر متغیر است. بدنه اصلی پل بر روی سه‌پایه احداث شده و برای ساخت آن ۱۴۰۰۰ قطعه فولادی در اندازه‌های مختلف در ارتفاع ۴۰ متری زمین برشکاری، سر هم و نصب گردیده است. در ساخت این پل که با توجه به فرایند برشکاری، مونتاژ قطعات، نصب و جوشکاری در کنار استفاده هوشمندانه از سازه‌های فضایی در ارتفاع ۴۰ متری در کل ایران سازه‌ای منحصربه‌فرد به شمار می‌آید بیش از ۱۰۲ کیلومتر جوشکاری و ۶۲۰۰ مترمکعب بتن‌ریزی انجام شده ‌است.

طراحی این پل الهام گرفته از معماری پل‌های ایرانی مانند پل خواجو و سی‌وسه‌پل است و سازه‌ای با طراحی ارگانیک شبیه به درخت و کاملاً منطبق با ملاحظات محیط‌زیستی و طبیعت‌گرایانه است که نمونه مشابه آن را در پارک‌های ملی و طبیعی کشورهای فرانسه، کانادا، هلند، بلژیک، مالزی و استرالیا می‌توان مشاهده کرد. فرم درخت‌وار ستون‌های پل و انتخاب نام «طبیعت» برای آن، هر دو تأکیدی نمادین بر پیوستگی دو فضای سبز (دو طبیعت) طرفین آن توسط پل به شمار می‌آید.

در ساخت پل از مصالح مخصوص و لوله‌های ویژه استفاده شده و بالاترین استانداردها و ضریب ایمنی در آن به‌کاررفته است و بر اساس برآورد پیمانکار اجرایی طرح پل طبیعت از زمان احداث تا ۱۰۰ سال عمر مفید خواهد داشت و طوری ساخته شده که در برابر حوادث و بلایای طبیعی حتی زلزله بالای ۷ ریشتری کاملاً مقاوم باشد.

پل طبیعت دو طبقه اصلی دارد و بر روی دو ستونِ درختی شکل در دو سمت بزرگراه یک طبقه دیگر به آن افزوده می‌شود. زیربنای طبقه اول ۱۴۵۰، طبقه دوم ۲۸۷۰ و طبقه سوم ۵۷۱ مترمربع است. همچنین قرار است در طبقه سوم پل فضاهای تفریحی متنوعی از نمایشگاه و کافی‌شاپ گرفته تا گالری و رستوران‌های متعدد به‌عنوان یک مقصد گردشگری جذاب تأسیس شود. پیش‌بینی فضاهای مکث روی پل و طراحی مبلمان شهری مناسب و هماهنگ با ویژگی‌های این سازه از نکاتی است که در طراحی این پل مدنظر بوده‌است.

پل طبیعت به‌عنوان حلقه‌ی ارتباطی پیاده‌روی میان دو عرصه‌ی طبیعی شهر احداث شده است. باوجود رویکرد مرسوم در طراحی پل‌ها که صرفاً به مقوله عبور می‌پردازد پل طبیعت فضایی است برای حضور، مکث و دوام افراد پیاده. به همین منظور فضاهایی برای نشستن، فضاهای سبز و نیز رستوران‌ها و کافه‌هایی در قسمت‌های مختلف آن طراحی و تعبیه شده است تا از این طریق میزان حضور و دوام حضور افراد در فضای معماری پل را افزایش دهد. طراحی پل طبیعت تهران به‌صورت یک مسیر منحنی‌وار با تنوعی از عرض و شیب‌های مختلف انجام شده که با کم کردن از سرعت افراد آن‌ها را به مکث، حضور و کشف رمز فضا به‌منظور یافتن مسیر و مقصد ترغیب می‌کند. از سوی دیگر با توجه به غنای پوشش گیاهی در بستر طراحی پل، حداکثر میزان تلاش برای کاستن از اثر این سازه بر زمینه‌ی طبیعی با به حداقل رساندن تعداد پایه‌ها و جانمایی صحیح آن‌ها صورت پذیرفته است.

طراحی سازه پل طبیعت با هدف ایجاد یک تراس سه‌بعدی فلزی پویا بود که با دربرداشتن دو سکوی پیوسته‌ی مستقر بر سه‌پایه، فضای معماری را ایجاد نموده است که مولد حضورپذیری و تعاملات اجتماعی است. کلیه‌ی سطوح مختلف فضایی تعبیه شده در پل از طریق پله یا رمپ، ضامن فراهم نمودن امکان اتصال و ارتباط، به خلق مسیرهای متعدد انجامیده است که هر یک تجربه‌ای متمایز برای افراد فراهم می‌کند. فرایند ساخت پل طبیعت با استفاده از لوله‌های فلزی صورت پذیرفته است که با چالش‌های فراوان در ارتفاع ۴۰ متری یک بزرگراه شهری به هم جوش و اتصال داده شده‌اند. خلق این سازه‌ی چالش‌برانگیز در ایران بی‌سابقه بوده و برخلاف تمامی پل‌ها که با نقش عبوری طراحی و ساخته می‌شوند، پل طبیعت آن‌چنان‌که از نام آن برمی‌آید، به‌عنوان یک فضای شهری پویا و سرزنده، خود به‌عنوان یک مقصد شهری نقش‌آفرینی می‌کند که به‌عنوان یک فضای شهری به‌صورت آزادانه تمامی اقشار قادر به بهره‌مندی از آن هستند.

پل طبیعت به‌مثابه فضایی برای ماندن

برخلاف تعبیر معمول از پل که محلی است برای رسیدن از نقطه‌ای به نقطه دیگر، این پل از ابتدا به‌عنوان فضایی برای ماندن طراحی شد. وقتی یک پل دو پارک تفریحی را به هم وصل می‌کند، خود نیز می‌تواند یک فضای تفریحی و ادامه‌ای از هر دو پارک باشد. با ایجاد فضای سبز، فضای نشستن یا عملکردهای تفریحی دیگر مانند رستوران و کافه، هر دو پارک روی پل طبیعت ادامه می‌یابند و به‌عبارت‌دیگر در هم حل می‌شوند و بهانه کافی برای ماندن کاربرها روی آن ایجاد می‌کنند.

علی‌رغم اینکه در طرح جامع اراضی عباس‌آباد قرار بود یک نقطه از هر پارک به نقطه دیگر وصل شود، اما یکی از ایده‌های اصلی این بود که پل نباید تنها مانند یک پاره‌خط دو نقطه را به هم متصل کند بلکه می‌تواند در هر سمت به چندین شاخه منشعب شود و چند نقطه از یک سمت را به چندین نقطه در سمت دیگر مرتبط سازد. با توجه به اینکه هر دو پارک به‌صورت شمالی- جنوبی در دو طرف بزرگراه قرار گرفته‌اند، این امکان را ایجاد می‌شود که پل تا نقاط دورتر، حتی تا ورودی‌های هر دو پارک گسترش یابد. در پارک طالقانی در شرق مسیرهایی از پل منشعب می‌شوند که کم‌کم به مسیرهای موجود در پارک و ورودی‌ها ختم می‌شوند. در نقطه‌ای که پل طبیعت به پارک آب‌وآتش متصل می‌شود، سطح اصلی تا حدود ۵۵ متر در عرض گشایش پیدا می‌کند و تبدیل به یک میدان ورودی می‌شود که در سه نقطه به‌منظور حفظ درختان موجود در سایت بازشدگی‌هایی دارد. این میدان به‌گونه‌ای است که پل را در پارک حل کرده و جایی که سطح زمین تمام می‌شود و پل آغاز می‌گردد تقریباً نامشخص است. در طبقه پایین هم مانند سمت شرقی مسیرهایی از پل منشعب شده و به نقاط دیگری در پارک می‌رسند.

پل یا هر مسیری که بر روی یک خط مستقیم طراحی شود، ایجاد پرسپکتیو یک نقطه‌ای می‌کند که فقط رفتن را القا می‌نماید؛ زیرا از ابتدای مسیر تا انتهای آن قابل‌رؤیت است. اینجا چون قراراست پل، خود فضا و محلی برای ماندن باشد، باید به‌جای یک خط مستقیم به‌صورت یک مسیر غیرخطی یا ترکیبی از چند مسیر طراحی شود. طراحی پل به‌صورت ترکیبی از چند منحنی موجب شد که مناظری که به چشم ناظر می‌آید بی‌نهایت باشد. در این طرح، ازآنجایی‌که انتهای مسیر مشخص نیست، کاربر به‌جای رفتن، سرعتش را کم می‌کند و به گشت‌وگذار و تفحص تشویق می‌شود.

ازآنجایی‌که در هر دو سمت پل، به‌خصوص در سمت پارک طالقانی، درختان زیادی وجود دارند، تلاش بر این بود که نقاطی که کمترین درخت را دارند برای محل ستون‌ها و نقاط ابتدا و انتهای پل انتخاب شوند، همچنین تعداد ستون‌ها و نقطه اتکایشان روی زمین به کمترین تعداد ممکن رسانده شد تا مداخله در طبیعت به حداقل برسد.

فضای معماری انسان‌گرا در پل طبیعت

در طراحی این پل، سازه و معماری از یکدیگر مجزا نیستند. با توجه به اینکه دهانه‌های بزرگ سازه برای باربری و ایستایی، نیاز به ارتفاع زیاد دارند، در این پل ارتفاع سازه به‌گونه‌ای انتخاب شد که بتواند خود یک فضای معماری و قابل‌استفاده برای انسان ایجاد کند. این نوع نگاه به سازه باعث شد از ابتدا پل به‌صورت یک خرپای سه‌بعدی فلزی با فرمی پویا در دوسطح پیوسته طراحی شود. این خرپا بر سه ستون با فرم شبیه درخت قرار می‌گیرد که در این نقاط سازه ارتفاع بیشتری پیدا می‌کند و به سه‌طبقه می‌رسد. طول کل پل در حدود ۲۷۰ مترو دهانه‌های آن از شرق به غرب به ترتیب ۶۸، ۹۴، ۶۸ و ۳۹ متر می‌باشند. عرض پل بین ۶ تا ۱۳ متر متغیر است.

مشخصات پروژه پل طبیعت تهران

• طول پل: ۲۷۰ متر
• مساحت کل سطح بنا: ۷.۹۵۰ مترمربع
• تاریخ مسابقه: شهریور ماه ۱۳۸۸
• مدت طراحی: مهرماه ۱۳۸۸ - آذر ماه ۱۳۸۹
• تاریخ اجرا: مهرماه ۱۳۸۹ - مهرماه ۱۳۹۳
• تاریخ اتمام: مهرماه ۱۳۹۳
• مکان: تهران، اتوبان مدرس، اراضی عباس‌آباد
• نوع ساختمان: پل پیاده، فضای عمومی به همراه رستوران به‌عنوان فضاهای جنبی
• شرکت طراح: سازه‌های پارچه‌ای دیبا
• مهندسی: شرکت مشاوره و مهندسی مافیس
• نظارت: علیرضا بهزادی، نادر نقی پور، پیام گلفشان، عادل محمدی

جوایز و افتخارات طراحی و ساخت پل طبیعت

• ۱۳۹۶ جایزه بین‌المللی خوارزمی
• ۱۳۹۵ جایزه معماری «آقاخان» ۲۰۱۶
• ۱۳۹۴ جایزه معمار برای فضاهای عمومی، تهران، ایران
• ۱۳۹۴ جایزه معماری آسیا، استانبول، ترکیه