10 رمان ایرانی برتر ادبیات معاصر که خواندشان لازم است

سرویس فرهنگی مستقل آنلاین: 

1- دایی‌جان ناپلئون

• نویسنده: ایرج پزشکزاد
• چاپ اول: 1349

دایی جان ناپلئون رمانی در ژانر طنز نوشته ایرج پزشکزاد است که برای اولین بار در ۱۳۴۹ به چاپ رسید. این رمان که از پرفروش‌ترین و پرمخاطب‌ترین رمان‌های ایرانی به شمار می‌آید با طنزی گزنده بی‌رحمانه با تیپ‌های مختلف جامعه ایرانی را در دوران پهلوی دوم ایرانی به ریشخند می‌گیرد. در سال 1355 از روی رمان پزشکزاد سریال تلویزیونی بسیار مشهوری به کارگردانی ناصر تقوایی ساخته شد که حتی در میان مردم از رمان نیز شناخته‌شده‌تر است.

این رمان تابه‌حال به هشت زبان زنده‌ دنیا ترجمه شده است. اولین ترجمه‌ آن به زبان روسی بود که در سال 1981 منتشر شد. سپس دیک دیویس آن را به انگلیسی ترجمه کرد و با مهارت زیادی توانست طنز جاری در قصه را در نسخه‌ انگلیسی هم حفظ کند. دیویس درباره‌ی کتاب دایی جان ناپلئون گفته است: «این رمان ویژگی‌های زیادی دارد که آن را تبدیل به یک شاهکار می‌کند، طنز بی‌نظیر پزشکزاد این کتاب را به یکی از مهم‌ترین کتاب‌های قرن بیستم تبدیل می‌کند.» او می‌گوید: «من این کتاب را ترجمه کردم تا نگرش غرب‌ها را به ایرانیان پس از انقلاب تغییر دهم.»

2- مدار صفر درجه

• نویسنده: احمد محمود
• چاپ اول: 1372

مدار صفر درجه رمانی در سه جلد نوشته احمد محمود است. احمد محمود را از مهم‌ترین نویسندگان سبک ادبی رئالیسم اجتماعی می‌دانند. رمان مدار صفر درجه و دیگر معروف‌ رمان او، همسایه‌ها، در زمره آثار برجسته ادبیات اجتماعی معاصر ایران شمرده می‌شود. موضوع این رمان حول محور ماجراهای انقلاب ایران می‌گردد که و در شهر اهواز اتفاق می‌افتد. شخصیت اصلی این کتاب باران نام دارد. در این اثر درخشان به بازنگری و روایت رویدادهای سال‌های ۳۲ تا ۵۷ آن‌قدر عمیق نگریسته شده که گویا با افراد زنده‌ای ورای صفحات کتاب مواجهیم که در پیرامونمان هرگاه دقیق شویم حضورشان کاملاً برایمان ملموس است. این کتاب به روایت زندگی پردرد مردم جنوب می‌پردازد. مردمی که بر روی معدن طلای سیاه خفته‌اند ولی بسیاری از آنان محروم از داشتن حداقل معیشت زندگی‌اند.

این رمان قرار بود در جشنواره بیست سال ادبیات داستانی در ایران که توسط وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در سال ۱۳۷۶ برگزار شد، جایزه ویژه هیئت‌داوران را دریافت کند که به‌دلیل بعضی مخالفت‌ها این جایزه را نگرفت.

3- شازده احتجاب

• نویسنده: هوشنگ گلشیری
• چاپ اول: 1348

شازده احتجاب نام رمانی است که توسط هوشنگ گلشیری به رشته تحریر درآمده است. موضوع کتاب روایت روند فروپاشی نظام شاهی و خانی در سنت فرهنگی ایران است. شخصیت اصلی رمان که «شازده احتجاب» نام دارد، در خیالات و گذشته خود، به روایت بخشی از استبداد و ظلم خود و خانواده‌اش می‌پردازد. سبک گلشیری درر رمان از شیوه جریان سیال ذهن است. در بخشی از کتاب «شازده احتجاب» چنین آمده: «باور کنید، این جد کبیر فقط از بابت بواسیر مبارکش ناراحت بوده: یک روز خونریزی دارد، یک روز باید عمل بکنند، یک روز حکیم ابونواس سواری را قدغن کرده است و یک روز باید مسهل خورَد یا در اندرونی، پنهان از چشم عمله خلوت، شراب نوشد تا بلکه بواسیر راحتش بگذارد. همه‌اش همین است.»

از روی رمان شازده احتجاب اقتباسی سینمایی انجام شده که به همین نام و توسط بهمن فرمان‌آرا کارگردانی شده است.

شازده احتجاب به چند زبان زنده دنیا از جمله فرانسوی و انگلیسی ترجمه شده است. مترجم کتاب به زبان انگلیسی جیمز بوکن، نویسنده اسکاتلندی است. کتاب شازده احتجاب مورد تحسین آلن رب‌گریه نویسنده مشهور فرانسوی نیز قرار گرفته است.

4- جای خالی سلوچ

• نویسنده: محمود دولت‌آبادی
• چاپ اول: 1358

جای خالی سُلوچ در کنار کلیدر از مشهورترین آثار محمود دولت‌آبادی و رمانی رئالیستی است که بلافاصله بعد از آزادی او از زندان رژیم شاه و در طی تنها ۷۰ روز به نگارش درآمده است. ایده این داستان به دورانی بازمی‌گردد که دولت‌آبادی مدت حبس سه‌ساله را می‌گذراند. رمان جای خالی سلوچ روایت مصیبت‌بار زندگی یک زن روستایی در یکی دورافتاده‌ترین نقاط ایران (روستای زمینج) است که تلاش می‌کند بعد از ناپدید شدن ناگهانی همسرش خانواده‌اش را همچنان دور هم نگاه دارد. رمان به چند زبان از جمله، انگلیسی، ایتالیایی، فرانسوی، آلمانی، هلندی و کردی نیز ترجمه شده است.

5- همسایه‌ها

• نویسنده: احمد محمود
• چاپ اول: 1353

همسایه‌ها رمان مشهور دیگری در ژانر ادبیات واقع‌گرایانه اجتماعی از احمد محمود نویسنده ایرانی است. این رمان داستان جوانی به نام «خالد» را قبل از کودتای ۲۸ مرداد و در دوران نهضت ملی شدن نفت در شهر اهواز روایت می‌کند. «خالد»، به‌تدریج از نوجوانی بی‌تجربه به فردی با دغدغه‌های سیاسی تبدیل می‌شود. در این میان عشقش به دختر «سیه‌چشم»، او را در دوراهی انتخابِ میان عشق و وظیفه می‌گذارد و عاقبت از زندان سر درمی‌آورَد.

احمد محمود نوشتن این رمان را از سال ۱۳۴۲ آغاز کرد و در طی سه سال آن را به پایان رساند؛ اما به خاطر به دلیل مناسب نبودن شرایط انتشار، قسمت‌هایی‌ از آن را ابتدا در برخی نشریات آن زمان به چاپ رساند. تا اینکه در سال ۱۳۵۳ کتاب به چاپ رسید و به‌سرعت با استقبال عمومی مواجه شد. رمان همسایه‌ها از بهترین و پرتیراژترین رمان‌های زبان فارسی به شمار می‌آید.

6- تنگسیر

• نویسنده: صادق چوبک
• چاپ اول: 1342

تنگسیر اولین رمان صادق چوبک است که در سال ۱۳۴۲ به چاپ رسیده ‌است. قصه رمان در تنگستان، دواس و بوشهر می‌گذرد و برگرفته از واقعیت است. این رمان بر اساس واقعیت نوشته شده است؛ اسامی افراد نیز واقعی هستند. قهرمان داستان تنگسیر زائرمحمد جوانمرد تنگسیری است که زندگی ساده‌ای دارد. عاشق خانواده‌دوست است و بسیار سالم زندگی می‌کند؛ اما پولش را عده‌ای از مردمان شهرنشین بندر بالا کشیده‌اند و او حالا تصمیم گرفته که از آن‌ها انتقام بگیرد. از خانواده‌اش خداحافظی می‌کند تا آخرین راهی را که برایش باقی‌مانده امتحان کند. منتقدان شخصیت زائرمحمد، یکی از درخشان‌ترین شخصیت‌های ادبیات معاصر ایران می‌دانند.

یک اقتباس سینمایی نیز از این رمان توسط امیر نادری با نام تنگسیر ساخته شده که بازی بهروز وثوقی در آن بازی می‌کند.

7- گاوخونی

• نویسنده: جعفر مدرس صادقی
• چاپ اول: 1362

گاوخونی نوشته جعفر مدرس صادقی از مهم‌ترین رمان‌های ایرانی پس از انقلاب به شمار می‌رود. کتاب سال ۱۳۶۰ (حدود یک سال پس از شروع جنگ ایران و عراق) نوشته شده و در سال به ۱۳۶۲ به چاپ رسیده است.

داستان گاوخونی با رواست یک خواب از زبان راوی آغاز می‌شود و در ادامه نیز با یک لحن ثابت و ساده و با زبان اول‌شخص ادامه می‌یابد. راوی ذهنیت‌های خود را به صورت سیال در زمان، مکان و واقعیت در رمان بیان می‌کند. در گاوخونی شیوه روایت و زبان، آمیزه‌ای از سنت‌های کهن و جدید است و به قول دیک دیویس در ردیف یکی شاهکارهای ادبیات معاصر ایران به شمار می‌رود.

گاوخونی مهم‌ترین رمان جعفر مدرس صادقی است و به چاپ‌های متعددی در ایران رسیده و از آن ترجمه‌های متعددی به زبان‌های مختلف شده است.

از روی رمان فیلمی با همین نام و به کارگردانی بهروز افخمی در سال 1381 ساخته شده است که مورد تحسین منتقدان داخلی و خارجی نیز قرار گرفت.

8- آتش بدون دود

• نویسنده: نادر ابراهیمی
• چاپ اول: 1371

آتش بدون دود، رمان هفت جلدی بلندی نوشته نادر ابراهیمی است. سه جلد ابتدایی به معرفی و بیان زیبایی‌های ترکمن‌صحرا می‌پردازد و چهارجلدی به شکلی در قالبی داستانی و تاریخی داستان بیان مبارزات انقلابی در دوران معاصر را روایت می‌کند.

رمان آتش بدون دود به‌نوعی عصاره عمر نادر ابراهیمی به‌حساب می‌آید. او برای تحقیق و نگارش رمان آتش بدون دود بیش از سی سال – یعنی حدود نیمی از عمرش- را صرف کرده است.

نادر ابراهیمی بر اساس همین کتاب سریالی را در اواسط دهه 1350 در 32 قسمت حدوداً 60 دقیقه‌ای جلوی دوربین برد. جالب است بدانید سریال سال‌ها پیش از انتشار خود کتاب ساخته‌شده است.

9- نیمه‌ غایب

• نویسنده: حسین سناپور
• چاپ اول: 1378

نیمه غایب بهترین رمان حسین سناپور و از موفق‌ترین رمان‌های دهه 1370 به شمار می‌آید. این رمان در سال ۱۳۷۸ در اولین دوره جایزه مهرگان ادب به‌عنوان بهترین رمان سال انتخاب شد و در سال ۱۳۸۱ جایزه ادبی یلدا را به دست آورد.

رمان نیمه غایب درباره زندگی پنج نفر از نسل جوان و جوانی پشت سر گذاشته‌ی امروز، در دانشگاه و میانه‌ی اتفاقات سال‌های دهه‌ی شصت است و به خاطر قرار گرفتن در آن موقعیت تاریخی عشق برایشان نه فقط مواجهه با ننگ‌های بیرونی که رودررو شدن با درون و گذشته خود نیز هست. آن‌ها چه در خانواده‌هایی سنتی در تهران بزرگ شده باشند و یا در باغ‌ها و شالیزارهای شمال، در خیابان‌های نیویورک غریبه‌ی را تجربه کرده باشند، یا معلق میان دوست داشتن‌ها در سفر مدام بوده باشند و یا حتی اگر کودکی‌هایشان را خود مادری کرده باشند، همگی سرگشته‌ی جست‌وجوی نیمه‌ی غایب خویش هستند.

نیمه غایب از همان چاپ نخست به‌سرعت مورد استقبال قرار گرفته و تا زمستان ۱۳۸۷ از سوی نشر چشمه به چاپ پانزدهم رسید، اما از آن تاریخ از سوی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی غیرقابل‌انتشار تشخیص داده شد و دیگر مجوز چاپ پیدا نکرد.

10- همنوایی شبانه‌ی ارکستر چوب‌ها

• نویسنده: رضا قاسمی
• چاپ اول: 1380

هم‌نوایی شبانه ارکستر چوب‌ها نام رمانی از رضا قاسمی است. این رمان اولین بار در سال ۱۹۹۶ در آمریکا منتشر شد و چند سال طول کشید تا در ایران اجازه انتشار پیدا کند. رمان بسیار موفق بود و مورد استقبال خوانندگان ایرانی قرار گرفت و برنده جایزه هوشنگ گلشیری برای بهترین رمان اول سال ۱۳۸۰ و بهترین رمان سال ۱۳۸۰ به انتخاب منتقدین مطبوعات شد.

راوی داستان اول‌شخص است و قصه و حکایت یک روشنفکر ایرانی را روایت می‌کند که به فرانسه پناهنده شده و در اتاق زیرشیروانی ساختمانی در پاریس زندگی می‌کند. ساکنان دیگر ساختمان چند فرانسوی و ایرانی تبعیدی هستند. قاسمی واقعیت و خیال را در این داستان درهم‌آمیخته و ساختاری فانتزی و مالیخولیایی ایجاد کرده است.

این رمان را می‌توان در زمره «ادبیات مهاجرت» به‌حساب آورد. یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های مهاجرت این است که عادات روزمره، سبک زندگی، اصول اخلاقی، روابط خانوادگی و آداب اجتماعی، تقسیم‌بندی‌های جنسیتی، تفکر سیاسی را که در فضای کشور مبدأ بدیهی به نظر می‌رسد در کشور مقصد به چالش می‌کشد. این چالش‌ها و تضادها به شکلی هنرمندانه در رمان رضا قاسمی بازتاب یافته است.