مروری بر زندگی و کارنامه سینمایی داریوش مهرجویی خالق هامون و اجاره‌نشین‌ها
داریوش مهرجویی از مهم‌ترین کارگردانان سینمای ایران است. او که علاوه بر فعالیت در سینما، به نوشتن رمان و ترجمه هم می‌پردازد شماری از ماندگارترین فیلم‌های سینمای ایران را ساخته است.
سرویس فرهنگی مستقل‌آنلاین: داریوش مهرجویی نویسنده، کارگردان و مترجم از پیشگامان موج نوی سینمای ایران به همراه بهرام بیضایی و مسعود کیمیایی به‌حساب می‌آید.
او در ۱۷ آذر ۱۳۱۸ در خانواده‌ای نه‌چندان متمول در تهران چشم به جهان گشود. او از نوجوانی به هنر علاقه پیدا کرد و به یادگیری و نواختن موسیقی پرداخت. در کلاس موسیقی نیز شرکت کرد. او ابتدا سنتور نواخت و پس از علاقه‌مند شدن به موسیقی غربی، به یادگیری پیانو پرداخت.
داریوش مهرجویی در ۱۷ سالگی سینما را کشف کرد و بشدت به آن علاقه‌مند شد تا جایی که برای فهمیدن بهتر فیلم‌های خارجی به یادگیری زبان انگلیسی پرداخت و در کنار آن به مدت حدوداً یک سال اداره هتل آتلانتیک را بر عهده داشت.
سفر داریوش مهرجویی به آمریکا
در بیست‌سالگی برای ادامه تحصیل به کالیفرنیای امریکا رفت. او ابتدا به تحصیل در رشته سینما پرداخت اما خیلی زود آن را رها کرد و به خواندن رشته فلسفه مشغول شد. او لیسانس فلسفه خود را در سال ۱۳۴۴ از دانشگاه یو‌ال‌سی امریکا گرفت و در همان سال ۱۳۴۴ به کار روزنامه‌نگاری با سردبیری نشریه پارس ریویو پرداخت.
آغاز فعالیت داریوش مهرجویی به‌عنوان فیلم‌ساز
اما داریوش مهرجویی زندگی در آمریکا چندان برایش لذت‌بخش نبود و پس یک سال به ایران بازگشت. او در سال ۱۳۴۶ اولین فیلم خود را با نام «الماس ۳۳» ساخت که از فیلم‌های پرهزینه سینمای ایران در آن دوران به‌حساب می‌آمد. فیلم اما در گیشه موفق نبود و فیلم اول مهرجویی به شکست تبدیل شد. چه از لحاظ تجاری و چه از نظر جلب نظر منتقدین.
داریوش مهرجویی و فیلم گاو
مهرجویی اما ناامید نشد و دو سال بعد و در سال ۱۳۴۸ فیلم «گاو» را ساخت. فیلم «گاو» به‌شدت موردتوجه قرار گرفت و به یکی از اولین فیلم‌های سینمای ایران تبدیل شد که در خارج از ایران مورد تحسین جشنواره‌ها و منتقدان قرار گرفت. مهرجویی در نوشتن فیلم که اقتباسی بود از داستان «عزاداران بیل» نوشته‌ی غلامحسین ساعدی با خود ساعدی نیز همکاری کرده بود. مهرجویی علاوه بر کارگردانی و نوشتن فیلم‌نامه، تهیه‌کننده فیلم هم بود. این فیلم سینمایی که چند بار با رأی‌گیری منتقدان در سال‌های ۱۳۵۱، ۱۳۶۷ و ۱۳۷۸ به‌عنوان بهترین فیلم تاریخ سینمای ایران انتخاب شده است در جشنواره‌هایی مانند کن، برلین، مسکو، لندن و لس‌آنجلس نمایش داده شد و مورد تحسین قرار فیلم‌سازان مهمی چون فدریکو فلینی قرار گرفت. فیلم همچنین جایزه فیپرشی را در جشنواره ونیز به دست آورد. در متن بیانیه داوران جشنواره فیلم گاو چنین توصیف شده است:
این جایزه به خاطر زیبایی و پرجذبه بودن تصویری و حساسیت انسانی و شاعرانه‌ای که فیلم‌ساز در نشان دادن یک محیط اجتماعی کوچک داشته است، به فیلم گاو داده می‌شود.
کارنامه فیلم‌سازی داریوش مهرجویی پیش از انقلاب
داریوش مهرجویی یک سال پس از ساخت فیلم «گاو»، فیلم «آقای هالو» را جلوی دوربین برد. این فیلم که بر اساس نمایشنامه‌ای با همین نام از علی نصیریان ساخته شد. فیلم درباره شخصی به نام آقای هالو است که از شهرستان عازم تهران می‌شود تا همسر مناسبی اختیار کند. در گاراژ تهران پس‌ازاین که چمدانش ربوده می‌شود، با زنی به نام مهری آشنا می‌شود و با او قرار ملاقات می‌گذارد. محمدی پور دوست آقای هالو که بنگاه معاملات ملکی دارد او را وارد معامله‌ای پردردسر و بی‌سرانجام می‌کند. آقای هالو وقتی مهری را می‌بیند او را از فتح‌الله که صاحب کافه‌ای در شمیران است، خواستگاری می‌کند اما بعد درمی‌یابد که مهری دختر صاحب کافه نیست و معشوقه مرد باج‌گیری به نام حبیب است که حبیب از او به‌عنوان برده جنسی در کافه فتح‌الله استفاده می‌کند. آقای هالو به حبیب می‌گوید که قصد دارد آب توبه بر سر مهری بریزد و او را به عقد خود درآورد؛ اما حبیب او را کتک می‌زند. سرانجام آقای هالو با احساس سرشکستگی سوار بر اتوبوس به زادگاه خود بازمی‌گردد. بازیگران فیلم علی نصیریان، عزت‌الله انتظامی، فخری خوروش، محمدعلی کشاورز بودند.
مهرجویی برای چهارمین فیلم خود سراغ ساخت فیلم سینمایی «پستچی» رفت. فیلم‌نامه این فیلم سینمایی توسط خود داریوش مهرجویی بر اساس نمایش‌نامه‌‌ی ویتسک نوشته‌ی گئورک بوخنر نوشته شد. فیلم «پستچی» نیز مانند فیلم «گاو» در جشنواره‌های بین‌المللی موردتوجه و تحسین قرار گرفت.
مهرجویی پس از فیلم «پستچی» در سال ۱۳۵۳ فیلم «دایره مینا» را جلوی دوربین برد. این اولین فیلم رنگی داریوش مهرجویی بود که فیلم‌نامه این فیلم را خود مهرجویی بر اساس داستانی کوتاه از غلامحسین ساعدی به نام «آشغال‌دونی» نوشت. بازیگران فیلم سعید کنگرانی، عزت‌الله انتظامی، علی نصیریان فروزان و بهمن فرسی بودند. فیلم اما توقیف شد و سرانجام پس از سه سال در سال ۱۳۵۶ مجوز نمایش گرفت. توقیف چندساله فیلم و موضوع متفاوت و جسورانه‌اش به همراه استفاده از ستاره‌های سینمای تجاری مانند فروزان، «دایره مینا» را به جنجالی‌ترین ساخته مهرجویی تا آن زمان تبدیل کرد. گفته می‌شود ساخت فیلم «دایره مینا» در تأسیس سازمان انتقال خون تأثیر مهمی داشت.
کارنامه سینمایی داریوش مهرجویی پس از انقلاب
مهرجویی دو سال پس از نمایش «دایره مینا»، در سال ۱۳۵۹ «مدرسه‌ای که می‌رفتیم» را ساخت. فیلم نوشته مشترک فریدون دوستدار و داریوش مهرجویی و از محصولات کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان بود.
داریوش مهرجویی چند سالی را دور از سینما گذراند تا اینکه سرانجام در سال 1365 با یکی از متفاوت‌ترین و بهترین فیلم‌های خود یعنی «اجاره‌نشین‌ها» به سینما بازگشت. فیلم که مضمونی کمدی و اجتماعی داشت، در سال ۱۳۶۶ اکران شد و به پرفروش‌ترین فیلم آن سال تبدیل شد. اجاره‌نشین‌ها در زمانی ساخته شد که سینمای ایران پر بود از فیلم‌های کلیشه‌ای و شعارزده و ازاین‌جهت اجاره‌نشین‌ها فیلمی بسیار متفاوت با ارجاعات سیاسی و اجتماعی فراوان به‌حساب می‌آید. این فیلم بر اساس نظرسنجی ماهنامه فیلم از منتقدین به‌عنوان یکی از ده فیلم برتر تاریخ سینمای ایران انتخاب شد.
مهرجویی در سال ۱۳۶۶ «شیرک» را جلوی دوربین برد و در نگارش این فیلم با کامبوزیا پرتوی همکاری کرد. فیلم «شیرک» از دیگر فیلم‌های موفق مهرجویی در زمینه حضور بین‌المللی و جشنواره‌ای بود.
داریوش مهرجویی و فیلم هامون
مهرجویی در سال ۱۳۶۸ «هامون» را ساخت که یکی از مطرح‌ترین فیلم‌های این کارگردان است. فیلم سینمایی «هامون» اقتباسی است از کتاب «بوف کور» صادق هدایت. حسین پاینده، منتقد ادبی در مقاله‌ای به نام «شخصیت حمید هامون به‌منزله‌ی آرکی‌تایپ (کهن‌الگو)» در روزنامه اعتماد، حمید هامون، شخصیت اصلی فیلم را که اجرای نقشش بر عهده خسرو شکیبایی بود به‌عنوان کهن‌الگوی روشنفکر ایرانی معرفی می‌کند و چنین می‌نویسد:
علت توجهی را که این شخصیت عصبی، پرخاشگر و درعین‌حال افسرده و مستأصل در میان مخاطبان جدیِ هنر به خود جلب کرده است، در چه باید دید؟ یک پاسخ به این پرسش می‌تواند [این باشد] که هامون تداعی‌های کهن‌الگویی در ضمیر ناخودآگاه مخاطبان برمی‌انگیزد. مهرجویی، با خلق شخصیت هامون، به شکل‌گیری آرکی‌تایپ روشنفکر ایرانی در ضمیر ناخودآگاه جمعیِ ما ایرانیان کمک شایانی کرد. هامون کهن‌الگوی عنصر روشن‌فکری است که در محاصره سفلگان یا رَجّاله‌ها (تعبیر صادق هدایت) قرار گرفته است.
مهرجویی در سال ۱۳۷۰ فیلم «بانو» را جلوی دوربین برد. «بانو» که نوشته‌ی خود مهرجویی بود، دومین همکاری او با بیتا فرهی و خسرو شکیبایی پس از فیلم «هامون» محسوب می‌شود.
مهرجویی در سال ۱۳۷۱ فیلم «سارا» را با بازی بر اساس نمایش‌نامه خانه عروسک اثر هنریک ایبسن با بازی نیکی کریمی، امین تارخ و خسرو شکیبایی جلوی دوربین برد.
داریوش مهرجویی دو سال بعد فیلم «پری» را با اقتباس از رمان «رفانی و زویی» و داستان کوتاه «یک روز خوش برای موزماهی» نوشته‌ی جروم دیوید سالینجر با بازی نیکی کریمی، خسرو شکیبایی و علی مصفا جلوی دوربین برد. این اقتباس که بدون اجازه سالینجر ساخته شده بود شکایت نویسنده آن را هم در پی داشت.
داریوش مهرجویی یک سال بعد فیلم «لیلا» را جلوی دوربین برد. «لیلا» بر اساس داستانی از مهناز انصاریان ساخته شد. «لیلا» به‌نوعی پایانی بود بر سه‌گانه‌ای که با ساخت فیلم «سارا» آغاز شد، با «پری» ادامه پیدا کرد و با «لیلا» به پایان رسید. این سه فیلم سه‌گانه مهرجویی درباره زنان به‌حساب می‌آید.
داریوش مهرجویی پس از «لیلا» فیلم «درخت گلابی» را بر اساس داستان کوتاهی از مجموعه داستان جایی دیگر نوشته‌ی گلی ترقی جلوی دوربین برد.
داریوش مهرجویی یک سال بعد، در سال ۱۳۷۷ قسمت اول داستان‌های جزیره را با نام «دختردایی گمشده» ساخت. در سال ۱۳۸۷ بود که مهرجویی فیلم سینمایی «میکس» را با فیلم‌نامه‌ی خودش درباره مشکلات فیلم‌سازی در ایران کارگردانی کرد.
در سال ۱۳۸۰ بود که داریوش مهرجویی فیلم سینمایی «بمانی» را جلوی دوربین برد. این فیلم که توسط داریوش مهرجویی و وحیده محمدی‌فر نوشته شده بود، درباره سه دختر اهل ایلام به نام‌های مدینه، نسیم و بمانی بود. مهرجویی در این فیلم علاوه بر نویسندگی و کارگردانی وظیفه تدوین، تهیه و طراحی صحنه و لباس را نیز بر عهده داشت.
مهرجویی دو سال بعد و در سال ۱۳۸۲ فیلم کمدی «مهمان مامان» را بر اساس کتابی به همین نام نوشته‌ی هوشنگ مرادی کرمانی ساخت اما ارسال ۱۳۸۵ بود که نوبت به ساخت فیلم سینمایی «سنتوری» رسید. این فیلم که بهرام رادان را به‌عنوان بازیگر اصلی در نقش علی سنتوری داشت، در مورد سقوط شخصیت هنرمندان و درگیری‌های شخصیتی آن‌ها بود. «سنتوری» هیچ‌گاه به اکران عمومی نرسید و پس از مدتی به‌صورت ویدیویی منتشر شد.
مهرجویی در همان سال ۱۳۸۵ فیلم کوتاه «فرش و فرشته» را نیز ساخت. مهرجویی پس‌ازآن در سال ۱۳۸۸ فیلم «طهران: روزهای آشنایی» را به‌عنوان اپیزود اول فیلم دو اپیزودی «طهران طهران» ساخت.
این کارگردان سینمای ایران در همان سال ۱۳۸۸ فیلم «آسمان محبوب» را ساخت. سپس دو سال بعد فیلم «نارنجی‌پوش» را جلوی دوربین برد و پس‌ازآن به ترتیب در سال‌های ۱۳۹۱ و ۱۳۹۲ فیلم‌های «چه خوبه که برگشتی» و «اشباح» را کارگردانی کرد.
جایگاه داریوش مهرجویی در سینمای ایران
بر اساس نتایج یک نظرسنجی در سال ۱۳۸۳، داریوش مهرجویی با خلق هفت شخصیت، بیشترین شخصیت سینمایی ماندگار را در سینمای ایران خلق کرده است. شخصیت هامون از فیلم «هامون» نیز به‌عنوان ماندگارترین شخصیت تاریخ سینمای ایران انتخاب شده است. در یک نظرسنجی دیگر نیز داریوش مهرجویی پس از بهرام بیضایی به‌عنوان برترین کارگردان تاریخ سینمای ایران انتخاب شد.
مهرجویی با ساخت فیلم گاو در سال ۱۳۴۸ نگاه‌ها را متوجه سینمای ایران کرد و از بنیان‌گذاران موج نوی سینمای ایران بود. او پس از انقلاب ۱۳۵۷ برای مدتی از ایران مهاجرت کرد، اما چند سال بعد بازگشت و به فیلم‌سازی پرداخت و عضو پیوسته فرهنگستان هنر شد.
بر اساس نتایج یک نظرسنجی در سال ۱۳۸۳، مهرجویی با آفریدن هفت شخصیت بیشترین شخصیت سینماییِ ماندگار را در سینمای ایران خلق کرده است. همچنین، شخصیت «هامون» در فیلمی به همین نام از مهرجویی، ماندگارترین شخصیت در تاریخ سینمای ایران دانسته شده است.
مهرجویی بارها به‌عنوان برترین فیلم‌سازان تاریخ سینمای ایران انتخاب شده، ازجمله در نخستین رأی‌گیری مجلّه فیلم به سال ۱۳۶۷ و در رأی‌گیری سال ۱۳۷۸ مجلّه دنیای تصویر و در نظرسنجی سال ۱۳۸۱ مجله نقد سینما. او همچنین در رأی‌گیری ۱۳۹۸ مجلّه فیلم در میان کارگردانان ایرانی رتبه اوّل را حائز شد.
جوایز و افتخارات داریوش مهرجویی
داریوش مهرجویی جوایز متعدد بین‌المللی دریافت کرده است که از آن جمله می‌توان به جایزه صدف طلایی بهترین فیلم جشنواره فیلم سن‌سباستین، سه جایزه ذکر ویژه و جایزه بخش نگاه نو و جایزه فیپرشی از جشنواره فیلم برلین، جایزه فیپرشی جشنواره بین‌المللی فیلم ونیز و جایزه هوگو نقره‌ای جشنواره بین‌المللی فیلم شیکاگو اشاره کرد.
در آبان ۱۳۹۳ نیز در سفارت فرانسه در تهران از سوی سفیر فرانسه جایزه شوالیه ادب و هنر فرانسه به داریوش مهرجویی اهدا شد.
او همچنین داور جشنواره‌های سینمایی زیادی بوده است.
زندگی شخصی و خانوادگی داریوش مهرجویی
مهرجویی ابتدا با فریار جواهریان ازدواج کرد که یکی از مهندسین معمار مشهور ایران بود. حاصل این ازدواج دو فرزند با نام‌های مریم و صفا است.
او سپس با وحیده محمدی فر ازدواج کرد که از این ازدواج دختری به نام مونا متولد شده است.
فیلم‌شناسی داریوش مهرجویی
- الماس ۳۳ (۱۳۴۶)
- گاو (۱۳۴۸)
- آقای هالو (۱۳۴۹)
- پستچی (۱۳۵۱)
- دایره مینا (۱۳۵۷)
- مدرسه‌ای که می‌رفتیم (۱۳۵۹)
- اجاره‌نشین‌ها (۱۳۶۵)
- شیرک (۱۳۶۶)
- هامون (۱۳۶۸)
- بانو (۱۳۷۰)
- سارا (۱۳۷۱)
- پری (۱۳۷۳)
- لیلا (۱۳۷۵)
- درخت گلابی (۱۳۷۶)
- داستان‌های جزیره (اپیزود اول، دختردایی گمشده) (۱۳۷۷)
- میکس (۱۳۷۸)
- بمانی (۱۳۸۰)
- مهمان مامان (۱۳۸۲)
- سنتوری (۱۳۸۵) (بانام نخستین تولدت مبارک)
- فرش و فرشته (فیلم کوتاه) از اپیزودهای فرش ایرانی (۱۳۸۵)
- طهران: روزهای آشنایی (اپیزود اول، طهران تهران) (۱۳۸۷)
- آسمان محبوب (۱۳۸۸)
- نارنجی‌پوش (۱۳۹۰)
- چه خوبه که برگشتی (۱۳۹۱)
- اشباح (۱۳۹۲)
فیلم‌های مستند و کوتاه داریوش مهرجویی
- ایثار (۱۳۵۵)، فیلم مستند کوتاه برای سازمان انتقال خون ایران.
- الموت (۱۳۵۵)، فیلم بلند مستند داستانی درباره اسلام، تشیع و اسماعیلیان برای تلویزیون ملی ایران. تاکنون نمایش داده نشده است.
- انفاق (۱۳۵۶)، فیلم کوتاه مستند، ۱۰ دقیقه، برای مرکز انتقال خون.
- بخشش (۱۳۵۶)، فیلم کوتاه مستند، برای مرکز انتقال خون.
- پیوند کلیه (۱۳۵۷)، فیلم کوتاه مستند، برای وزارت بهداشت و درمان
- سفر به سرزمین رمبو (۱۳۶۲). فیلم مستند داستانی برای تلویزیون فرانسه. بر اساس زندگی آرتور رمبو
فیلم‌نامه‌های داریوش مهرجویی
- الماس ۳۳ ۱۳۴۶
- گاو ۱۳۴۷
- آقای هالو ۱۳۴۸
- پستچی ۱۳۴۹
- دایره مینا ۱۳۵۲
- الموت ۱۳۵۴
- قنات ۱۳۵۵
- مدرسه‌ای که می‌رفتیم ۱۳۵۹
- تسخیرشدگان ۱۳۶۰
- سفر به سرزمین آرتور رمبو ۱۳۶۲
- اجاره‌نشین‌ها ۱۳۶۵
- شیرک ۱۳۶۶
- هامون ۱۳۶۸
- بانو ۱۳۶۹
- کارآگاه یحیی ۱۳۷۰
- سارا ۱۳۷۱
- پری ۱۳۷۳
- لیلا ۱۳۷۵
- درخت گلابی ۱۳۷۶
- میکس ۱۳۷۸
- مولوس کورپوس ۱۳۷۸
- بمانی ۱۳۸۰
- مهمان مامان ۱۳۸۲
- سنتوری ۱۳۸۶
- همه دانا ۱۳۸۹
- نارنجی‌پوش ۱۳۹۰
- چه خوبه که برگشتی ۱۳۹۱
- اشباح ۱۳۹۲
- سنتوری ۲ ۱۳۹۶
ارسال نظر