همه چیزهایی که لازم است درباره برج آزادی نماد شهر تهران بدانید

سرویس فرهنگی مستقل‌آنلاین: برج آزادی یکی از معروف‌ترین جاذبه‌های گردشگری تهران است که در سال ۱۳۵۰ در فهرست آثار ملی ایران هم قرار گرفته است. هرساله در سالروز پیروزی انقلاب اسلامی، راهپیمایی‌های گسترده‌ای در اطراف این بنا برگزار می‌شود که این امر، اهمیت این میدان را در طول تاریخ کشورمان نشان می‌دهد.

بر پایه نظرسنجی‌های انجام شده، بیش‌ترِ شهروندان تهرانی برج آزادی را به‌عنوان نماد شهر تهران معرفی کرده‌اند.

تاریخچه ساخت برج آزادی

در سال ۱۳۴۵ خورشیدی تصمیم گرفته شد در محل میدان آزادی فعلی میدانی در پایتخت طراحی شود که «نماد ایران مدرن» و «نشان دروازه تمدن بزرگ» در قرن بیستم باشد و سازه‌ای در آن ساخته شود که به‌عنوان یک نمادِ شناسایی ایران و شهر تهران شناخته شود. طراحی این بنا بین معماران ایرانی به مسابقه گذاشته شد و معماران و طراحان متعددی دانشگاه‌های سراسر کشور طرح‌های خود را برای شرکت در این مسابقه ارائه کردند. درنهایت طرح مهندس حسین امانت دانش‌آموخته دانشکده هنرهای زیبا دانشگاه تهران که در آن موقع بیست‌وچهارساله بود برنده شد و برای ساخت بنا انتخاب گردید.

عملیات اجرایی ساخت برج آزادی در یازدهم آبان ۱۳۴۸ شمسی آغاز شد و پس از بیست و هشت ماه، در ۱۵ مهرماه ۱۳۵۰ با نام برج شهیاد آماده بهره‌برداری گردید.

معماری برج آزادی

معماری برج آزادی تلفیقی از معماری دوران پیش از اسلام (دوران هخامنشی، ساسانی) و دوره اسلامی است و البته معماری جهان. نمای برج آزادی از نمای قائم (تصویر ماهواره‌ای) دارای نمایی مستطیل شکل است. در تصویر افقی از روبرو، به‌مانند یک سرباز هخامنشی تصور می‌شود.

برج آزادی ۴ طبقه دارد و ارتفاع بنای آن ۴۵ متر است. در ساخت این برج چهل‌وشش قطعه‌سنگ بزرگ و کوچک بریده شده و در آن به‌کاررفته‌اند. طبقه چهارم بنای برج آزادی در ارتفاع ۳۹٫۵ متری از سطح زمین قرار دارد. در بدنه‌های این قسمت، پنجره‌های شش‌ضلعی کوچکی را تعبیه کرده‌اند که به اکثر نقاط تهران دید خوبی دارد.

 طول این بنا ۶۳ متر و به‌صورت دروازه‌ای به ارتفاع حدود ۴۵ متر ساخته شده است که پنج متر آن داخل زمین فرو رفته است‌. طاق آن از زمین، ۲۳ متر فاصله دارد و دارای هشت بخش مجزا است‌. عرض پایه این بنا ۶۶ متر است. در ساختمان آن ۲۵۰۰۰ قطعه‌سنگ به‌کاررفته و ۹۰۰ تن آهن مصرف شده‌است‌.

حسین امانت معمار برج آزادی درباره معماری آن می‌گوید: «این بنا از گذشته‌های تاریخ ایران الهام گرفته است. من می‌خواستم اگر کسی از خارج می‌آید یا حتی مردم ایران بدانند که این اثر به کجا و به کدام فرهنگ مربوط می‌شود. در این بنا، قوس اصلی وسط برج، نمادی از طاق کسری مربوط به دوره پیش از اسلام (دوره ساسانی) است و قوس بالایی که یک قوس شکسته است از دوران بعد از اسلام و نفوذ اسلام در ایران حرف می‌زند. رسمی سازی‌هایی که بین این دو قوس را پر می‌کند، خیلی ایرانی است و من آن را از گنبد مساجد ایران الهام گرفته‌ام. اساساً تکنیک گنبدسازی در ایران خیلی جالب است و شما در هر مسجدی که می‌روید، یک چیز تازه‌ای می‌بینید. در این گنبدها که نشانه نبوغ ایرانی است، معماران قدیم از قاعده مربع بنا وارد دایره گنبد شده‌اند و این کار را با کمک رسمی بندی‌ها و مقرنس کاری‌های بسیار زیبا انجام داده‌اند. در برج آزادی هم همین کار انجام شده. هندسه بنا یک هندسه مربع‌مستطیل است که از روی چهارپایه خود می‌چرخد و ۱۶ ضلعی می‌شود و بالاخره به‌صورت یک گنبد شکل می‌گیرد. البته شما این گنبد را از بیرون نمی‌بینید، اما از داخل برج قابل مشاهده‌است. دو طبقه داخل برج، یکی بالای قوس طاق اصلی و دیگری زیر گنبد است که با آسانسور به آن می‌رسید. این طبقه که به‌عنوان نمایشگاه طراحی شده با گنبدی از بتن سفید پوشیده شده. این گنبد، مقرنس ایرانی را به نوع تازه‌ای اجرا می‌کند و ارتفاع آن از بام آزادی بیرون می‌زند و از بام دیده می‌شود که با کاشی‌های فیروزه‌ای معرق ایرانی پوشیده شده‌است. مصرف بتن سفید در این قسمت و در سالن پذیرایی آن، در آن زمان یک کار جدیدی در ایران بود. این بنا سنگ‌هایی دارد که در قسمت پایین برج ۳٫۲ متر طول و ۱٫۶ متر ارتفاع دارند و کار دست سنگتراشان است. این سنگ‌ها با بتن و آهن ضدزنگ به هم چسبیده‌اند و پشت آن‌ها یک سطح خشن است که روی آن نلغزند. ولی هر سنگی کنار سنگ دیگر با یک ماده قابل‌انعطاف بندکشی شده‌است. چیزی شبیه به لاستیک که قابل‌انعطاف است.»

 نقش‌های داخلی برج، تلفیقی از سنت و مدرنیسم است و به‌خصوص سقف طبقه دوم. در ورودی برج هر یک از لنگه‌های سنگی درب‌ها وزنی حدود ۳/۵ تن دارد. جنس درب‌ها از سنگ گرانیت است.

فضای داخلی برج آزادی

نقش‌های داخلی برج آزادی تلفیقی از سنت و مدرنیسم است به‌خصوص سقف طبقه دوم. در ورودی برج، هریک از لنگه‌های سنگی درها، حدود ۵/ ۳ تن وزن دارد. جنس این سنگ‌ها از گرانیت است.

درون برج آزادی بخش های کاربردی و متنوعی وجود دارند. بخش‌هایی همچون گذرگاه پیشینیان، تالار کهن، سالن ایران‌شناسی، سالن ایران نما، سالن تشریفات، تالار آینه، سالن انتظار، تالار دانستنی‌ها، سالن نمایش، کتابخانه و نگارخانه. بیشتر این فضاها در زیر زمین برج و بین ۵ تا ۱۵ متر پایین‌تر از سطح زمین هستند.

این بنا دربرگیرنده چهار طبقه، چهار آسانسور، دو راه‌پله و ۲۸۶ پلکان است. دسترسی به طبقات فوقانی این بنا، از تالار کهن و توسط ۲۸۶ پله یا دو آسانسور امکان‌پذیر است. آسانسور اول دو طبقه را طی می‌کند و به سقف سیمانی می‌رسد سپس برای رفتن به طبقه چهارم، از آسانسور دوم استفاده می‌شود. هیچ‌یک از سقف‌ها بسته نیستند و همه آن‌ها به فضای بالاتر راه می‌یابند.

سالن ایران‌شناسی برج آزادی

برای آشنایی بازدیدکنندگان با ویژگی های اقلیمی، فرهنگی و اقتصادی استان های مختلف کشور، فضایی به نام سالن ایران‌شناسی در مجموعه آزادی ساخته شده است که دارای ویژگی های دیداری و شنیداری جذابیست. در کف این سالن که 1122 مترمربع مساحت دارد، نقشه ای با ماکتهای متنوع از سرزمین پهناور ایران طراحی و ساخته شده است. گردشگران به‌وسیله یک تسمه نقاله برروی نقشه به حرکت درمی‌آیند و با تماشای طرح‌های حجمی و تصاویر مختلف از مراکز تاریخی، مذهبی، صنعتی و برخی از ویژگی های اقلیمی با تنوع جغرافیایی و فرهنگی ایران آشنا می‌شوند. در قسمت شمالی ماکت، آبنمایی با کاشیکاری و سنگ کاری بسیار زیبا نمادی از دریای خزر و در قسمت جنوبی، حوضچه هایی زیبا نشانگر خلیج فارس و بخشی از دریای عمان است. آکواریومی بزرگ و زیبا به ارتفاع 2 متر در قسمت شمال نقشه و 4 آکواریوم دیواری، انواع ماهی های تزئینی را به نمایش گذاشته اند. 4 پرده پروژکتور بزرگ و 28 صفحه نمایش مدار بسته در طرفین و کف سالن به‌طور همزمان فیلم هایی از آثار فرهنگی هنری، صنایع‌دستی ایران و تصاویری از وقایع انقلاب اسلامی را نمایش می دهند و بازدیدکنندگان را با جاذبه های ایران آشنا می‌کنند.

کتابخانه برج آزادی

کتابخانه مجموعه آزادی از دیگر فضاهای دلنشین این مجموعه است که علاوه بر کتب نفیس، دارای فضای مناسبی نیز برای مطالعه است. در این کتابخانه حدود 2000 کتاب ارزشمند مرجع وجود دارد و افزون بر آن کتب دیگری نیز در موضوعات مختلف فرهنگی، هنری، تاریخی، اجتماعی، معماری اسلامی و به زبان‌های فارسی، انگلیسی و فرانسه در دسترس اعضا است. بخش نشریات ادواری نیز در گردآوری و آرشیو مطبوعات فعال است و نشریات مختلف کشور را هرروز در اختیار اعضا قرار می‌دهد.

نگارخانه برج آزادی

 این نگارخانه با 210 مترمربع مساحت، در مجاور کتابخانه قرار دارد. در وسط این سالن پاسیویی وسیع با آب نمایی زیبا قرار دارد. معماری ویژه و نورپردازی این سالن موجب شده که از آن به‌عنوان فضایی بسیار مناسب جهت برگزاری نمایشگاه‌ها و ارائه آثار هنرمندان استفاده شود.

تالار آینه (دیوراما) برج آزادی

تالار آینه با 296 مترمربع مساحت (7/26 متر طول و 11 متر عرض) در مجاورت تالار کهن قرار دارد. در دو طرف  آن 12 غرفه وجود دارد که با طرح‌های حجمی و نمایش تصاویر رنگی به‌طور هماهنگ، نمادهایی از اقتصاد و محیط‌زیست ایران را به نمایش می‌گذارد.

نگارخانه اقوام برج آزادی

این قسمت به شکل راهرویی نیم‌دایره مشتمل بر 8 ویترین بزرگ بوده که صنایع‌دستی ایران و اشیاء مردم‌شناسی در آن‌ها به نمایش گذاشته‌شده است. در این ویترین‌ها برخی از صنایع‌دستی نقاط مختلف ایران به نمایش درآمده است. موقعیت این سالن به نحوی است که بازدیدکنندگان ضمن دیدار از غرفه‌ها به سمت پایگاه دانستنی‌ها و سالن نمایش هدایت می‌شوند.

پایگاه دانستنی‌ها (راهروی تکنولوژی) برج آزادی

در مقابل سالن نمایش مجموعه، دو سالن قرینه قرار دارد که سقف آن‌ها دارای طاق گنبد گونه و تلفیقی از معماری سنتی و مدرن است. در معماری سقف سالن‌ها گوشه سازی‌های سنتی ایرانی – اسلامی به طرز زیبایی رعایت شده است. در مرکز هریک از این دو سالن، فضایی مدور با 28 صفحه نمایش رایانه‌ای تعبیه شده است و بازدیدکنندگان به‌وسیله صفحات نمایش، به یک بانک اطلاعاتی در خصوص وقایع انقلاب، معماری برج آزادی، ایران‌شناسی و ... دسترسی پیدا می‌کنند.

تالار کهن برج آزادی

تالار کهن با 346 مترمربع مساحت تنها سالن مجموعه است که در قسمت زیرین برج قرار دارد و دارای 15 ویترین مخصوص نمایش آثار موزه‌ای و اشیاء نفیس است. گذرگاه پیشینیان و تالار کهن به‌منظور فراهم آوردن مجموعه‌ای باستان‌شناختی و موزه‌ای طراحی و ساخته‌شده‌اند و فضایی برای نمایش آثار تاریخی و ملی ایران به شمار می‌آیند.

سالن مولتی ویژن برج آزادی

این سالن دارای ظرفیتی 300 نفری است. ابعاد این سالن جهت اجرای موسیقی و تئاتر و همایش به شرح زیر است:

• دارای مساحت صحنه 11m*19m
• عمق صحنه 17 متر
• ارتفاع سالن 50/7 سانتی‌متر
• طول 20 متر
• عرض 25 متر
• درهای ورودی سالن 2 متر * 80/1 سانتیمتر

این سالن دارای تجهیزات نور به شرح زیر است:

• میز دیمر نور 48 خط
• پروژکتور 2KW 30 عدد
• موینگ هد 2 عدد
• پروژکتور 2Kw لنزی 8 عدد

تجهیزات صدای این سالن شامل:

• میز میکسر صدا 24 عدد
• میکروفن بی‌سیم 2 عدد
• میکروفن یقه‌ای 4 عدد
• میکروفن جهت اجرا کنسرت موسیقی کامل

این سالن دارای تجهیزات تصویر به شرح زیر است:

• 3 عدد دیتا پروژکتور 7500 لومن و پرده نمایش به ابعاد 5 متر عرض * 4 متر ارتفاع
• دیتا پروژکتور مدل 10000 لومن و پرده سیلکو نمایش به ابعاد 10 متر* 6 متر
• دیتا پروژکتور مدل 7500 لومن و قابل‌نمایش روی پرده آب
• تجهیزات پخش فیلم با آپارات 35 میلی‌متری و سیستم صدا دالبی و پرده نمایش 6m*10m

تجهیزات پخش لیزرشو به شرح ذیل است:

• دستگاه لیزر گازی آرگون / کریپتون تمام‌رنگی با توان 12 وات مجموع 24 وات
• 2 دستگاه پروژکتور 360 درجه لیزر متصل به فیبر نوری تغذیه توسط دستگاه لیزر
• 1 دستگاه پروژکتور لیزر اصلی متصل به فیبر نوری تغذیه توسط دستگاه لیزر
• پرده آب به طول 9 متر و ارتفاع 8 متر
• 8 دستگاه مه ساز
• فرمان توسط اتوماسیون DMX
• ستون‌های متحرک به همراه 36 دستگاه اسلاید

تجهیزات تصویربرداری شامل:

• 3 دستگاه دوربین اسپیدام
• میکسر تصویر و صدا 4 خط و سیستم ضبط تصاویر

این سالن دارای تجهیزات گریم نیز هست در اتاق‌های مجزا خانم‌ها و آقایان:

• میز گریم هر اتاق 2 عدد
• آبدارخانه مجزا
• سرویس دستشویی مجهز به سرشور

مشخصات سالن پلاتو به این شرح است:

• ابعاد سالن پلاتو و تمرین 14 متر عرض، 16 متر طول 4 متر ارتفاع
• اتاق رخت‌کن خانم‌ها و آقایان به‌صورت مجزا از هم و تعداد 50 عدد کمد اختصاصی

میدان آزادی در انقلاب اسلامی

در دوران انقلاب اسلامی اجتماعات و تظاهرات متعددی در این میدان برپا می‌شد و پس از پیروزی انقلاب نیز برنامه پیشواز از روح‌الله خمینی در بازگشت از پاریس به تهران در این میدان انجام شد و نام آن نیز از میدان شهیاد به میدان آزادی تغییر یافت.

معماری میدان آزادی

به گفته معمار برج، حسین امانت، نقوشی که در میدان وجود دارد و باغچه‌ها و گل‌کاری‌ها را شکل می‌دهد، از طرح داخل گنبد شیخ لطف‌الله اصفهان الهام گرفته‌شده است. منتها هندسه دایره گنبد به بیضی تبدیل‌شده است. روابط لگاریتمی جالبی در هندسه و ابعاد گنبد مسجد شیخ لطف‌الله وجود دارد که دانش عمیق ریاضی معماران ایران در دوره‌های گذشته را نشان می‌دهد.

مساحت زیربنای این میدان، حدود ۷۸ هزار مترمربع است. طرح آب‌نما و فواره هم ملهم از باغ‌های ایرانی است و همین‌طور شیب میدان با دقت به‌منظور خاصی طراحی‌شده است.

در محوطه میدان‌، ۶۵۰۰۰ مترمربع، به صورتی زیبا باغچه‌بندی و گل‌کاری شده است‌. حد ارتفاع برج آزادی ۴۵ متر است و چون در مجاورت فرودگاه مهرآباد قرارگرفته و نمی‌شد بلندتر از این ساخته شود ولی معمار قصد داشته وقتی فردی به بنا نزدیک می‌شود ناخودآگاه سرش را به سمت بالا ببرد.

وضعیت فعلی برج آزادی

از سال ۱۳۹۲ و با آشکار شدن وضعیت نگران‌کننده سازه برج آزادی هر یک از ارگان‌های درگیر، مسئولیت را به دیگری واگذار می‌کنند و همچنان برج آزادی در انتظار متولی است. به‌تازگی هم منظر بصری برج آزادی با ساختن مسجدی در نمای شمال غربی آن مخدوش شده‌است و با وجود ثبت ملی این اثر در میراث فرهنگی، هنوز حریم آن مصوب نشده است.

دسترسی به برج آزادی

میدان آزادی از غرب به بزرگراه شهید لشگری، از شرق به خیابان آزادی، از جنوب به بزرگراه سعیدی و از شمال به بزرگراه جناح محدود شده است.

تقریباً از تمام نقاط شهر تهران و شهرهای حومه (مثل کرج، رباط‌کریم و اسلامشهر) به میدان و پایانه آزادی تاکسی و اتوبوس وجود دارد. همچنین از پایانه اتوبوس‌های بین‌شهری به شهرهای شمالی و غربی کشور اتوبوس رفت‌وآمد می‌کند. برای رفتن به میدان و برج آزادی با مترو باید از خط 4 مترو استفاده کرد و در ایستگاه میدان آزادی از قطار پیاده شد.

بی‌آرتی‌های پایانه آزادی هم به سمت تهرانپارس، پایانه خاوران و دانشگاه علوم و تحقیقات تردد می‌کنند و اتوبوس‌های درون‌شهری هم به میدان‌های اصلی شهر رفت‌وآمد می‌کنند.