مروری بر زندگی و آثار استاد هوشنگ ظریف نوازنده صاحب‌سبک تار

 سرویس فرهنگی مستقل‌آنلاین:هوشنگ ظریف نوازنده صاحب سبک و چیره‌دست تار در سال ۱۳۱۷ متولد شد. او پس از پایان دوره ابتدایی به هنرستان موسیقی رفت و به دلیل علاقه به ساز تار این ساز را برگزید و از حضور اساتیدی مشهور موسیقی آن دوران بهره برد. او پس از فارغ‌التحصیلی در سال ۱۳۳۷ به استخدام وزارت فرهنگ و هنر درآمد و فعالیت خود را به‌عنوان نوازنده و تک‌نواز در گروه‌های مختلفی مانند ارکستر موسیقی ملی، ارکستر صبا و... شروع کرد.

وی در دوره عالی هنرکده موسیقی از محضر استاد علی‌اکبر شهنازی جهت فراگیری ردیف بهره‌مند شد.

هوشنگ ظریف سال‌ها نوازنده تار در ارکسترهای متعدد سازمان ملی وابسته به وزارت فرهنگ و هنر در اجرای برنامه‌های موسیقی ارکسترهای مزبور در سازمان رادیو و تلویزیون ملی ایران بود، او اجراهای متعددی با گروه فرامرز پایور داشته است و با این گروه در کشورهای اروپایی و آسیایی زیادی به اجرای موسیقی ایرانی پرداخته است.

شیوه نوازندگی هوشنگ ظریف

او به نسلی از نوازنده‌های معاصر تار تعلق دارد که هرکدامشان از سبک منحصربه‌فردی در نوازندگی تار برخوردار بودند. نوازندگانی چون جلیل شهناز، محمدرضا لطفی و مرتضی نی‌داوود.

موسیقی‌شناسان دو سبک اصلی معاصر در نواختن ساز تار برشمرده‌اند:

1. فاخر نوازی: که بیشتر شیوه‌ای قاجاری است و شامل ریزهای پرشمار و پرسرعت، تکنیک بالا و انگشت گذاری‌های دقیق و پیچیده است نوازنده باید سال‌ها برای دست‌یابی به چنین شیوه‌ای تمرین کند. مضراب‌های پرشمار و پرقدرت از دیگرم مشخصات این شیوه است.

2. شیرین نوازی یا مرصع نوازی: هوشنگ ظریف به این سبک نوازندگی تعلق دارد. در این شیوه مضراب‌ها شمرده‌تر، ریتم‌ها سنگین‌تر و استفاده از تکنیک‌هایی  مانند پاساژ، نواختن در قسمت بم‌تر پوست ساز وگلیساندوها و کنده‌کاری‌های شفاف و دقیق و بداهه‌نوازی‌های اصولی برگرفته‌شده از ردیف است. در چهارمضراب‌ها جملات کوتاه و به‌صورت سؤال و جواب در قسمت‌های بم و زیر نواخته می‌شوند.

استاد عبدالحسین شهنازی برادر کوچک استاد علی‌اکبر خان شهنازی را بنیان‌گذار این شیوه می‌دانند. گفته می‌شود شیوه‌ ایشان تحت تأثیر بربط‌نوازی‌های عربی و ترکی است.

دو شاگرد مشهور ایشان استادان جلیل شهناز و فرهنگ شریف این شیوه را به کمال رساندند. این شیوه در دوران پخش برنامه گل‌ها در رادیو مورد اقبال بسیار زیادی قرار گرفت. در شیوه هوشنگ ظریف ازآنجاکه او شاگرد ارشد استاد شهنازی و استاد وزیری بوده است وهم سال‌ها استاد هنرستان موسیقی بوده در نوازندگی او، هم صلابت مضراب‌های استاد شهنازی دیده می‌شود هم شیوایی و رسایی مضراب‌های استاد شهناز وهم پیچیدگی سبک استاد وزیری.

اساتید هوشنگ ظریف

هوشنگ ظریف نزد استادانی مشهوری چون علی‌اکبر خان شهنازی، حسین تهرانی، روح‌الله خالقی، موسی و جواد معروفی نوازندگی تار را آموخته است.

شاگردان مشهور

هوشنگ ظریف از سال ۱۳۴۲ به مدت حدوداً ۱۷ سال به تدریس ساز تار در هنرستان موسیقی پرداخت و در سال‌های تدریس خود چه در هنرستان موسیقی و چه دوره‌های آزاد شاگردان زیادی تربیت کرد که بعضی از آن‌ها بهترین نوازندگان و موزیسین‌های معاصر هستند، ازجمله حسین علیزاده، داریوش طلایی، ارشد طهماسبی، حمید متبسم و محمد شجاعی، کیوان ساکت و مجید درخشانی.

 این استاد برجسته توانست برای اولین بار، تار را به شکل علمی و با شیوه‌ای مستقل به هنرجویانش آموزش دهد، او علاوه بر تدریس علمی و با متد موسیقی به شاگردانش، به آن‌ها آگاهی می‌داد و همین باعث شده که تمامی شاگردانش خودشان از بهترین نوازندگان تار در ایران شوند. البته بیشتر آن‌ها در ادامه به دنبال علایق و سبک شخصی خود در نوازندگی رفتند؛ اما ازآنجاکه پایه‌ی فعالیت‌هایشان درست بود، راهی که رفتند منتهی به نتیجه‌ای درخشان شد.

«فرهاد فخرالدینی» که سال‌ها در هنرستان موسیقی همکار هوشنگ ظریف بوده دراین‌باره می‌گوید: «راهی که هرکدام از شاگردان ایشان رفتند، بر اساس ایده‌هایشان در زمینه‌ی موسیقی بود. آن‌ها هرکدام راه خودشان را در موسیقی پیش گرفتند و این دقیقاً به شرایط زندگی و نگاهشان بازمی‌گشت. اینکه بعد از استاد ظریف با چه کسان دیگری نشست‌وبرخاست کردند و چه دیدگاه و ایدئولوژی یافتند و این دقیقاً همان نکته‌ی مثبت استاد ظریف است که هیچ‌کدام از شاگردانش را با تعصبات خودش تربیت نکرد. در این میان تعدادی از شاگردانش به ردیف وفادار ماندند و دیگرانی فکر کردند در عین وفاداری به ردیف، نگاه‌های نویی نیز در موسیقی به وجود آورند. به‌هرحال همه به زندگی به یک‌شکل نگاه نمی‌کنند و موسیقی نیز از این قاعده مستنثی نیست.»

فعالیت‌ها هنری و حرفه‌ای

• سال‌ها نوازندگی تار در ارکسترهای متعدد سازمان ملی وابسته به وزارت فرهنگ و هنر در اجرای برنامه‌های موسیقی ارکسترهای مزبور در سازمان رادیو و تلویزیون ملی ایران.

• اجراهای متعددی به همراه گروه فرامرز پایور در کشورهای متعدد اروپایی و آسیایی

• اجرای برنامه‌های موسیقی اصیل و سنتی ایران در شهرهای مختلف ایران و کشورهای دنیا ازجمله آمریکا، شوروی، کانادا، ژاپن، فرانسه، انگلیس، آلمان غربی، ایتالیا، مصر، تونس، مراکش، الجزایر، هندوستان، پاکستان، ترکیه و تمام کشورهای اروپای شرقی همراه با ارکسترهای موسیقی سنتی وابسته به وزارت فرهنگ و هنر سابق

• سفر به آمریکا در سال ۱۹۷۳ به‌منظور اجرای برنامه‌های آموزشی موسیقی سنتی و ملی ایران در بخش موسیقی تعدادی از دانشگاه‌های آمریکا.

• شرکت در فستیوال موسیقی «شانکار لعل» که در سال ۱۹۷۵ در هندوستان.

• شرکت و در بیست و یکمین فستیوال جهانی موسیقی که در سال 1975 در فرانسه.

• شرکت فعال در اجرای کنسرت‌های متعدد موسیقی ایرانی در وین پایتخت اتریش که موجب شناسایی هرچه بیشتر موسیقی سنتی ایران به این مرکز موسیقی و فرهنگی اروپا گردید،

• شرکت در فستیوال اینسبورگ در سال ۱۹۸۵.

• هوشنگ ظریف علاوه بر سمت استادی تار با نواختن سه‌تار و تنبک نیز آشنایی کامل داشت.

• همکاری با حسین تهرانی در جهت تدوین متد نوازندگی تنبک حاصل آن کتابی تحت عنوان آموزش تنبک بود.

• همکاری در تصحیح ردیف‌های آوازی با محمود کریمی استاد آواز ایران که تحت عنوان کتاب ردیف آوازی موسیقی سنتی ایران به بازار عرضه شد.

• او عضویت در هیئت‌مدیره خانه موسیقی در شش سال متوالی و چهار دوره ریاست هیئت‌مدیره کانون نوازندگان سازهای ایرانی.

آثار علمی و پژوهشی

هوشنگ ظریف علاوه بر انتشار آثار موسیقایی متعدد چند کتاب آموزشی و پژوهشی مربوط به موسیقی نیز از خود به یادگار گذاشته است:

از دیگر آثار او می‌توان به کتاب‌ها و مجموعه‌های صوتی زیر اشاره کرد:

• نت نگاری و ویرایش چهار کتاب درباره استاد لطف‌الله مجد، جلیل شهناز و فرهنگ شریف و ابراهیم سرخوش

• مجموعه‌های صوتی تک‌نوازی‌ها ازجمله دشتی و اصفهان، هم‌نوازی با استاد فرامرز پایور در آثار متعدد او، اجرای گوشه‌هایی از ردیف موسی خان معروفی به کوشش کامبیز روشن‌روان

• کتاب دستور مقدماتی تار، کتاب اول و دوم هنرستان

• تألیف کتاب مجموعه قطعات هوشنگ ظریف

زندگی خانوادگی 

هوشنگ ظریف در هنرستان موسیقی با پروین صالح که خود از شاگردان هنرستان بود آشنا شد و در سال 1338 با او ازدواج کرد. این زوج هنری آموزشگاهی را با مدیریت پروین صالح به نام آموزشگاه ظریف راه‌اندازی کردند که هنوز هم در حال فعالیت است.

مرگ هوشنگ ظریف

هوشنگ ظریف پس از عمری پربار و به‌جا نهادن آثاری درخشان و ماندگار و تربیت نسلی از نوازندگان خبره تار و بعد از تحمل مدتی بیماری شنبه 17 اسفندماه در تهران درگذشت. روحش شاد.