معرفی کاخ نیاوران؛ تلفیقی چشم‌نواز از طبیعت، معماری و هنر در دل تهران

سرویس فرهنگی مستقل‌آنلاین:  مجموعه فرهنگی کاخ نیاوران بنایی تاریخی مربوط به دوران قاجاریه است که در باغی پهناور به مساحت 12 هکتار در شمال شهر تهران قرار گرفته است. کاخ نیاوران وجه تسمیه جالبی دارد. در گذشته‌های نه چندان دور، منطقه نیاوران تهران پوشیده از نیزار بود و مردم تهران قدیم برای جمع آوری نی‌ها به این منطقه میآمدند و به خاطر دلیل این محله به «‌نی آوران» معروف شد که به مرور زمان به « نیاوران» تغییر نام داد

در دوران قاجاریه که تهران به عنوان پایتخت انتخاب شد به دستور فتحعلی شاه قاجار خارج از شهر تهران باغی برای تفریحات تابستانی ساخته شد. باغ ییلاقی فتحعلی شاه که در محل جای نیزارها بنا شد را «نی آوران» نامیدند که بعدها به کاخ نیاوران خوانده شد. در دوران پهلوی دوم محمدرضا شاه فرمان داد بناهای کوچک و قدیمی باغ نیاوران خراب شود و بنایی جدید با سبک معماری مدرن، برای سکونت او و خانواده سلطنتی ساخته شود.

محل کاخ نیاوران

باغ نیاوران در یکی از شمالی‌ترین مناطق شهر تهران و در دامنه جنوبی رشته کوه های البرز قرار گرفته است. آب و هوای خوب و ییلاقی دامنه البرز و هوای کوه پایه‌ای آن،  چشمه‌ها و آب‌های جاری فراوان و خاکهای حاصلخیز در این منطقه باعث شده تا باغ‌های دلگشا و سرسبزی در این منطقه به عمل بیاید. باغ پهناور کاخ نیاوران بر اساس الگوی باغ‌های سنتی ایرانی بنا شده است.

گونه غالب گیاهی باغ نیاوران چنار است که حدود 80٪ پوشش باغ نیاوران را تشکیل داده است. علاوه بر چنار در باغ نیاوران گونه های غیربومی هم دیده می شود که به تدریج با شرایط آب و هوایی منطقه خو گرفته‌اند.

معماری کاخ نیاوران

مساحت کاخ نیاوران حدود 9000 مترمربع است. بازسازی مدرن کاخ  در سال 1337 به فرمان محمدرضا پهلوی آغاز شد و بعد از یک وقفه کوتاه دوباره در سال 1342 ادامه کرد و پس از پایان نوسازی بنا، در سال 1347 محل سکونت تابستانه محمدرضا پهلوی و خانواده سلطنتی به کاخ نیاوران منتقل شد.

طراح و معمار کاخ نیاوران محسن فروغی فرزند محمدعلی فروغی (ذکاء الملک) ادیب و سیاست‌مدار ایرانی است. او کاخ را به شیوه ای مدرن اما با الهام از معماری سنتی ایرانی طراحی کرده است. تزیینات استفاده شده در باغ نیاوران که تلفیقی از هنر قبل از اسلام و معماری اسلامی است فضای جذاب و چشم نوازی را در داخل کاخ نیاوران ایجاد کرده است. گچ بری کاخ نیاوران توسط استاد عبداللهی، آینه کاری توسط استاد علی اصغر و کاشی کاری نمای خارجی توسط استاد ابراهیم کاظم پور انجام شده است.

کاخ نیاوران دارای دو طبقه اصلی و نیم طبقه ای در وسط با سبک مدرن است. کف بنای کاخ نیاوران ازسنگ گرانیت سیاه تشکیل شده و دکوراسیون و معماری داخلی آن توسط یک گروه معمار فرانسوی اجرا شده است. ورودی کاخ نیاوران دارای ستون های بلند و با ابهتی است که در هماهنگی با کاشیکاری های زیبا و دلفریب ایرانی در اطرافش توجه بازدیدکنندگان را در ابتدای ورود به کاخ نیاوران به خود جلب می کند.

سالن اصلی کاخ نیاوران

طبقه همکف کاخ نیاوران شامل سالن بسیار بزرگی است که مابقی اتاق ها دور تادور آن قرار گرفته‌اند. آیینه کاری های زیبایی در طبقه همکف کاخ نیاوران وجود دارد که زیبایی و جذابیت آن را دوچندان کرده است. همچنین فرش‌های دستباف نفیس زیادی در طبقه همکف کاخ نیاوران پهن شده است که مشهورترین آن فرش مصور چهره شاهان و مشاهیر ایرانی از دوره هخامنشی تا قاجار است که در راور کرمان به ابعاد 30.5* 38.3 توسط استاد علی کرمانی بافته شده است.

در فضای بیضی شکل وسط سالن فرشی با نقش سلاطین و پادشاهان ایرانی را دیده می‌شود و در کناره فرش هم بعضی حجاری های دوران هخامنشی و ساسانی به تصویر کشیده شده است.

طبقه اول کاخ نیاوران پر است از اشیاء با ارزش هنری دیگری که جلوه‌ای باشگوه به آن بخشیده‌اند، از جمله تابلویی نقاشی از بهمن محصص،  نقاشی طبیعت بی جان کار محسن فروغی، ، ظروف نفیس چینی با تصاویری از ناپلئون و خانواده سلطنتی فرانسه، ستون تزیینی (نماد سقاخانه) اثر هنرمند معروف پرویز تناولی، ظروف نقره طرح برجسته ساخت کشور رومانی، ارگ اشرف پهلوی و قالیچه بافت کرمان با طرحی از داستان شیخ صنعان و دختر ترسا.

اتاق پذیرایی کاخ نیاوران

در قسمت جنوبی سالن همکف کاخ، اتاق پذیرایی کاخ نیاوران قرار گرفته است که برای پذیرایی از مهمانان دربار مورد استفاده قرار می‌گرفته است. اشیاء قیمتی و ارزشمندی در اتاق پذیرایی کاخ نیاوران وجود دارد که از آن جمله می‌توان به سفالینه‌ها و مجسمه‌های گلی به‌دست آمده از محوطه تاریخی مارلیک و املش گیلان و مفرغ های تاریخی لرستان مربوط به هزاره اول قبل از میلاد اشاره کرد.

تابلوهای نقاشی های متعددی گرداگرد اتاق پذیرایی کاخ نیاوران را پوشانده است. تصویری از محمدرضا پهلوی و فرح دیبا، چند نقاشی پرتره زنانه و مناظری از جنگل و طبیعت از جمله آنهاست. اتاق پذیرایی کاخ نیاوران نیز مانند سالن اصلی ازفرش های نفیس ایرانی با نقش لچک ترنج و اسلیمی بافت اصفهان و  تبریز پوشانده شده است.

اتاق غذاخوری کاخ نیاوران

اتاق غذاخوری کاخ نیاوران در قسمت جنوب شرقی کاخ نیاوران واقع شده است. سرویس های غذاخوری نفیسی که در اتاق غذاخوری کاخ نیاوران دیده می‌شوند همگی ساخت کشور چکسلواکی، آلمان و فرانسه هستند و به سفارش دربار ایران ساخته شده‌اند. اشیاء نفیس دیگری نیز در این قسمت کاخ وجود دارند از جمله ظروف نقره با روکش آب طلا ساخت کشور فرانسه، ظروف سیلور ساخت کشور انگلیس، مبلمان و شمعدانی ساخت کشور فرانسه.

اتاق نشیمن کاخ نیاوران

دکوراسیون اتاق نشیمن طبقه همکف کاخ نیاوران به رنگ تیره ملایمی است و از این نظر لحاظ با مابقی  قسمت های کاخ نیاوران تفاوت ظاهری دارد. از اشیا نفیسی در این قسمت کاخ در معرض دید بازدیدکنندگان قرار گرفته‌اند، از جمله ظرف‌های تزیینی با روکش طلا هدیه ریچارد نیکسون رئیس جمهور امریکا، گلدان ژاپنی مربوط به قرن 19، مجموعه سفالهای مربوط تمدن باستانی امریکای جنوبی و یک نفیس بافت بختیاری.

سینمای اختصاصی کاخ نیاوران

در پشت اتاق نشیمن، سینمای اختصاصی کاخ نیاوران واقع شده است که البته امکان بازدید عمومی از آن وجود ندارد و تنها در مراسم های خاص ممکن است از آن استفاده شود.

تالار آبی کاخ نیاوران

در قسمت شمالی طبقه همکف کاخ نیاوران تالار آبی با مساحت 350 متر مربع واقع شده است. تالار آبی کاخ نیاوران که با چند پله از طبقه همکف جدا شود میزبان مراسم‌های تاریخی مهمی بوده‌است،  از جمله مهمانی سال نو میلادی با حضور جیمی کارتر رییس جمهور وقت امریکا در سال  1356 شمسی.

وجود آبنمایی در روبروی تالار و در محوطه باغ و رنگ آبی دیوارها و پرده‌ها باعث شد این قسمت از کاخ نیاوران به تالار آبی مشهور شود. در اردیبهشت سال 1391 و به مناسبت روز جهانی موزه و میراث فرهنگی موزه‌ای با عنوان «موزه پارچه و لباس های سلطنتی» در این تالار افتتاح شد.

با افتتاح موزه پارچه و لباس های سلطنتی بسیاری از آثار نفیس بافت، پارچه و لباس های مربوط به دوران پهلوی که واجد ارزش هنری و تاریخی زیادی بودند و به علت نبود فضای کافی امکان بازدیدشان وجود نداشت به تالار آبی کاخ نیاوران منتقل شدند. ارتفاع تالار آبی، تزیینات گچبری زیبای سقف و دیوارها و لوسترهای کریستال به همراه آثار نمایش گذاشته شده زیبای موزه پارچه کاخ نیاوران را دو چندان کرده است.

موزه لباس و پارچه کاخ نیاوران

در این موزه پارچه های نفیس اهدایی کشورهای مختلف دنیا و همچنین پارچه‌های نفیس تولید شده توسط کارگاههای پارچه بافی ایران از قبیل زربافت، ساتن، ابریشم و سوزن دوزی های مناطق مختلف به نمایش گذاشته شده است. از آثار بسیار شاخص موزه لباس و پارچه کاخ نیاوران می توان به دو کوبلن ساخت فرانسه مربوط به قرن 17 و 18 میلادی اشاره کرد که برروی دیوارهای تالار آبی کاخ نیاوران خودنمایی می‌کند.

اتاق انتظار مهمان کاخ نیاوران

در مجاورت راه پله، اتاق انتظار مهمانان کاخ نیاوران واقع شده که با نقاشی‎ها و تندیس‌های نفیسی تزیین شده است.

نیم طبقه کاخ نیاوران

طبقه وسط بنای کاخ نیاوران به صورت یک نیم طبقه است و اتاق کار و اتاق کنفرانس و دفتر منشی فرح دیبا و اتاق های خواب لیلا پهلوی و ندیمه او در آن واقع شده است. یک مجسمه سنگی بودا از کشور پاکستان و یک نقاشی  از طبیعت شمیران و پاروان های زیبای مشبک و منبت نیم طبقه کاخ نیاوران را تزیین کرده است.

برای رفتن به طبقه دوم کاخ نیاوران، چهار راه پله در چهار طرف کاخ قرار دارد که سه تای آنها مختص خدمه است و راه پله‌ چهارم که از عرض بیشتری دارد مخصوص شاه بوده و به « شاه‌رو» معروف است. قبل از رسیدن به طبقه دوم دو اتاق وجود دارد که یکی رختکن  لباس نظامی و دیگری اتاق معاینات پزشکی بوده است.

طبقه آخر کاخ نیاوران

در طبقه آخر کاخ نیاوران اتاق‌های خصوصی فرزندان و خانواده و اتاق ندیمه ها واقع شده است. در راه پله منتهی به طبقه آخر هم لباس‌های مربوط به خانواده سلطنتی به نمایش گذاشته شده است.

اتاق مطالعه علیرضا پهلوی در کاخ نیاوران

اتاق مخصوص مطالعه علیرضا پهلوی در مجاورت اتاق خواب او واقع شده است. برنامه هفتگی تحصیلی او همچنان روی دیوار این اتاق دیده می‌شود. قالیچه زیبایی بافت قم، ارگ مخصوص علیرضا پهلوی، نشان یادبود اولین پرواز جداگانه علیرضا با هواپیما از جمله وسایلی است که در اتاق مطالعه علیرضا در کاخ نیاوران در معرض دید قرار گرفته است.

اتاق خواب و مطالعه فرحناز پهلوی

اتاق خواب و مطالعه فرحناز پهلوی هم در طبقه آخر کاخ نیاوران واقع شده است. در اتاق مطالعه فرحناز پهلوی در کاخ نیاوران مجموعه عروسک‌ها، مجسمه های ساخته شده از برنز و قفس‌هایی از حیوانات تاکسیدرمی شده به چشم می‌خورد. اتاق خواب با قالیچه بافت تبریز و تابلوهای رز اثر عباس کاتوزیان تزیین شده است.

اتاق آرایش فرح پهلوی در کاخ نیاوران

این اتاق، محل آرایش فرح دیبا بوده و مستقیما با دری به اتاق خواب او مربوط می‌شود.

 اتاق نشیمن طبقه آخر کاخ نیاوران

اتاق نشیمن کاخ نیاوران اتاقی برای جمع شدن خانواده پهلوی دور هم بوده است و اثر هنری مهم آن یک تابلوی نقاشی از فرح به همراه دو فرزندش رضا و فرحناز است. محل استراحت نیمروزی محمدرضا شاه پهلوی درکاخ نیاوران با تابلو فرشی از شاه و همسرش تاج الملوک بافته کرمان، خوشنویسی و تذهیب مدح چهره پیامبر (ص) و مبلمان های فرانسوی تزیین شده است.

اتاق خواب شاه و فرح در کاخ نیاوران

اتاق خواب شاه و همسرش در کاخ نیاوران با رنگ طلایی و شیری تزیین شده است و فرش های بافت تبریز و کاشان در کف آن دیده می شود. مبلمان های زیبای فرانسوی هم زینت بخش این اتاق است. از جمله نکات جالب در معماری کاخ نیاوران سقف بازشو کاخ نیاوران است که برای استفاده از نور طبیعی طراحی شده است.

کوشک احمدشاهی کاخ نیاوران

کوش احمدشاهی قدیمی‌ترین بنایی‌ست که در کاخ نیاوران وجود دارد. کاخی مربوط به اوایل دوره قاجار که میزبان احمدشاه قاجار بوده‌است. در دوره محمدرضا پهلوی از این کاخ برای برگزاری مهمانی‌های سلطنتی‌ استفاده می‌شد. قطعه سنگی از کره ماه که از طرف ریچارد نیکسون، رئیس‌جمهور پیشین آمریکا به رضا پهلوی هدیه داده شده بود در ویترینی در این سالن نگهداری می‌شود.

موزه خودرو کاخ نیاوران

البته اگر به اتومبیل علاقه داشته باشید یکی از جذاب‌ترین قسمت‌های موزه، موزه خودروهای دوره پهلوی خواهد بود. دو دستگاه رولزرویس سلطنتی فانتوم ۵ و ۶، ماشین‌های مسابقه و هشت موتورسیکلت در این موزه وجود دارند.

چرا باید از کاخ نیاوران بازدید کرد؟

اگر هم مشتاق بازدید از طبیعت هستید و هم از دیدن آثار معماری، هنری و تاریخی لذت می برید، بازدید از کاخ نیاوران فرصتی جذاب و منحصربه‌فرد است. طبیعت کاخ نیاوران با پوشش گیاهی بسیار زیبا و باصفایش و در تمامی فصول سال دیدنی و جذاب است.

کاخ نیاوران برای دوستداران هنر و معماری و صنایع دستی هم بسیار جذاب خواهد بود. معماری زیبا کاخ نیاوران و انواع صنایع دستی از جمله فرش های چشم نواز ایرانی، ظروف نفیس اروپایی، و آثار نقاشی نقاشان معروف و دیگر آثار هنری ارزش کاخ نیاوران را صدچندان کرده است.

بازدید از کاخ نیاوران

مجموعه نیاوران در تمامی ایام سال به جز در مناسبت‌های زیر باز است:

• مناسبت های 14 خرداد (رحلت امام خمینی)

• 21رمضان (شهادت حضرت علی)

• 9 و 10 محرم (تاسوعا و عاشورای حسینی)

• 28 صفر (رحلت رسول اکرم و شهادت امام حسن)

• 25 شوال (شهادت امام صادق)

ساعات بازدید از کاخ نیاوران

کاخ و موزه نیاوران همه روزه از 9 صبح تا 11 شب باز و آماده بازدید علاقمندان است.

 قیمت بلیت کاخ نیاوران

قیمت بلیط ورودی کاخ نیاوران، ۱۳ هزار و ۵۰۰ تومان است، اما برای اینکه وارد هرکدام از کاخ‌ها شوید باید ۱۳ هزار و ۵۰۰ تومان دیگر بپردازید.