افتتاح نمایشگاه عکس «44 روز» در گالری آب‌انبار / زیرپوست انقلاب از نگاه دوربین «دیوید برنت» + تصاویر

هادی حقانی - سرویس فرهنگی مستقل‌آنلاین:

«دیوید برنت» وقتی پایش را گذاشت روی پله‌های هواپیما تا سفر ۴۴ روزه اش به ایران را پایان دهد و به کشورش برگردد، اصلاً فکر نمی‌کرد انقدر از این کار پشیمان شود. اگرچه برخی از همکارانش به او هشدار داده بودند که این چند روز را هم دندان روی جگر بگذارد و در ایران بماند، اما او اصلا احتمال هم نمی‌داد که دو روز بعد قرار است انقلاب اسلامی مردم ایران پیروز شود و او با اینکارش دارد بهترین لحظات برای عکاسی را از دست می‌دهد.

او آمده بود تا برای مجله‌ی تایم از رخدادهای انقلاب عکاسی کند، سی‌ودوسالش بود و عکاسی از جنگ ویتنام، کودتای شیلی و انبوه اتفاق‌های کوچک و بزرگِ نقاط مختلف جهان را در کارنامه‌اش ثبت کرده بود. برنت چهل‌وچهارروز در ایران ماند و از آن‌جا که فکر نمی‌کرد به این زودی شاهد اتفاق بزرگی باشد، دوروز مانده به پیروزی انقلاب، ایران را ترک کرد اما در همین مدت، چندهزار قطعه عکس از رخدادهای تهران و شهرهای بزرگ دیگر نظیر مشهد، اصفهان، اهواز و قم گرفت؛ ازجمله عکس بسیار معروفی از امام که با عنوان «مرد سال ۱۹۷۹» روی جلد مجله‌ی تایم نشست.

دیوید بارنت زاده ۱۹۴۶ سالت‌لیک‌سیتی ایالت یوتا ایالات متحده آمریکا می‌باشد. وی یک عکاس-خبرنگار است.

سال ۲۰۰۹ و در سی‌سالگی انقلاب، برنت گزیده‌ای از آن عکس‌ها را همراهِ مجموعه‌ای از وقایع‌نگاری‌های کوتاه، در کتابی دویست‌وسی‌صفحه‌ای با عنوان «۴۴ روز» منتشر کرد. خودش در پایان کتاب، داستان تولد آن را این‌طور روایت می‌کند: «دوسال قبل وقتی از انجام ماموریتی در نیویورک برگشتم، به محض پاگذاشتن به یکی از اتاق‌های پشتی دفتر آژانسم با منظره‌ای غیرمنتظره روبه‌رو شدم. در غیاب من و بر اساس ادیت‌های همکارانم رابرت پلج و ژاک مناش، صدها کپی کوچک از عکس‌های انقلاب من به ترتیبِ زمانی، روی دیوارهای اتاق چسبانده شده بود. دیدن هم‌زمان قطعه‌های آن روایت روی سه دیوار یک اتاق، بسیار تاثیرگذار بود. برای اولین‌بار حاصل آن چهل‌وچهار روز را به‌صورت جریانی پیوسته می‌دیدم: داستانی با یک شروع، یک میانه و یک پایان بسیار دراماتیک.» بقیه‌ی ماجرا، تلاشی دوساله است برای نگارش خاطره‌ها، تهیه‌ی مستندات، ویرایش و انتخاب عکس‌ها و تبدیل این‌همه به یک روایت کامل و تاثیرگذار.

بارنت به تازگی به عنوان یکی از ۱۰۰ فرد مهم دنیای عکاسی شناخته شده است و از معدود عکاسانی است که موفق به عکاسی از رییس جمهوران آمریکا از دوره کندی تا اوباما شده است. این کتاب توسط موسسه نشنال جئوگرافی منتشر شده. عکس‌های فوق‌العاده این خبرنگار که در مدت ۴۴ روزه حضورش در بحبوحه انقلاب اسلامی ایران گرفته شده، عمدتاً در مجله انگلیسی تایم آن زمان به چاپ می‌رسید. این عکاس آمریکایی در یک مصاحبه سفر به ایران برای گرفتن عکس از حوادث انقلاب را به منزله بلیط سفر به ماجراجویی دانسته. یکی از موفقیت‌های بزرگ بارنت که در آن زمان تنها ۳۳ سال سن داشت این بود که توانست اولین عکس را از لحظه ورود موفقیّت‌آمیز امام به ایران بگیرد.

نمایشگاه عکس «44 روز» عکس‌هایی از آن سفر هیجان‌انگیز را به به نمایش عموم گذارده است. این مجموعه عکس بارها در نمایشگاه‌های متعددی در خارج از ایران به نمایش درآمده و مورد تحسین قرار گرفته است و حالا برای اولین بار در ایران به نمایش در می‌آید.  در این مجموعه عکس نقطه‌ی تمرکز از عکس به متن منتقل شده. علت هم روایت خاص و منحصربه‌فرد برنت ‌از زاویه‌دید یک عکاس خارجی از وقایع آن روزهاست. برنت در لحظه‌ی ورود به ایران تنها کلیت ماجرا را می‌داند اما غریزه‌ی عکاسانه، روحیه‌ی ماجراجو و نگاه تیزبین و جزئی‌نگرش، خیلی زود او را به احساس مردم کوچه و خیابان نزدیک می‌کند. بعضی از توصیف‌های او از حال‌وهوای تظاهرات یا ملاقاتش با امام خمینی، در عین خونسردی چنان تاثیرگذار است که بعد از سی‌وپنج‌سال، روح تازه‌ای به عکس‌های دیده‌شده‌ی آن روزها می‌دهد و خیلی نرم و ناخودآگاه ما را به زمستان ۵۷ می‌برد، به بطن حادثه‌ای که در آستانه‌ی وقوع بود.

دیوید برنت در مورد این مجموعه عکس گفته: «اگر شغلِ شما تاریخ نگاری با دوربین باشد، هرگز نمی‌دانید که ماجرا شما را کجا می برد و عاقبتِ داستان چه خواهد شد بَعدها، صرفن پس از گذشتِ سالها، و گاهی پس از چند دهه است که همه چیز روشن می‌شود. چرا که فشار همیشگی تلاش انسان اغلب آن‌چه می‌بیند را مبهم و تار می‌سازد.

وقتی در دوردست وقایعی را عکاسی می‌کنید، نامِ کسی را نمی‌دانید و از داستانشان خبر ندارید اما در آن کسری از ثانیه، آنها توسط دوربین شما ثبت میشوند، به نحوی که نتیجه را میتوان به دیگران نشان داد.

در سال 1979 من بیگانه‌ای بودم که درست چند روز پیش از سالِ نوی مسیحی به ایران رسیدم، پیش از آن به ایران سفر نکرده بودم ولی از اخباری که خوانده بودم و شنیده بودم چنین برمی‌آمد که کشور و جامعه در حالِ دگرگونی است، و من به عنوانِ یک تاریخ نگار مایل بودم شاهدِ ماجرا باشم و آن را بازگو کنم.

هفت هفته ای که در تهران بودم آبستن اتفاقاتِ بسیاری بود تظاهرات میلیونها نفر در خیابانها، فرارِ شاه، بازگشتِ آیت الله خمینی از تبعید در فرانسه، که پیامدِ آن رویِ کار آمدنِ دولتِ بازرگان بود. در آن روزها، تعددِ اتفاقات آن قدر زیاد بود که گنجاندنشان در یک عکس ناممکن به نظر  می‌رسید. همیشه امیدوار بودم این عکسها، که اغلب خارج از ایران نمایش داده شده اند، به صورت یک مجموعه در نمایشگاهی در تهران دیده شوند

بیش از چهل سال صبر کرده ام تا عکسهایی که در چهل و چهار روز ثبت شدند را در تهران نمایش دهم. امید دارم که این صبر مفید واقع شود و خوشحال ام از این که سرانجام فرصت دارم این عکسها را با بعضی از افرادی که در آنها حاضراند تقسیم کنم.

در سال 1979 ، من عکاسی ناشناس بودم، و از کسانی عکس میگرفتم که برای من ناشناس بودند، شاید اکنون بتوانیم این فاصله را از میان برداریم و تاریخ را آن طور که به سرانجام رسید تقسیم کنیم.»

عکس‌های نمایشگاه از لحاظ تاریخی به سه فصل تقسیم شده ‌اند:

1. فصل اول: آخرین روزهای شاه (5 الی ۲۶ دی ماه ۱۳۵۷)

2. فصل دوم: بعد از سقوط (۲۶ دی ماه - ۱۱ بهمن ماه ۱۳۵)

3. فصل سوم: نظام جدید (۱۲ - ۱۸ بهمن ماه ۱۳۵۷)

عکس‌ها از لحاظ میزانسن و نزدیکی به سوژه‌ها بسیار درخشانند. آن‌قدر که گویی عکاس شخصیت‌های تاریخی حاضر در عکس را با دقت و وسواس سر جای مناسباشان در عکس قرار داده و قاب‌هایی خلق کرده است که روح حاکم بر جامعه آن روزها را به خوبی منعکس می‌کند. معماری شهر، چهره‌های افراد مهم و حتی معمولی کوچه و خیابان ، نگاه‌ها و حرکات‌شان آن‌چنان مسحور کننده است که دریچه‌ای تازه در فهم آن دوران پرتلاطم را پیش روی بینندگان گذاشته است. بینندگان اغلب جوانی درک و تصور نزدیکی از آن روزها ندارند.

برگزاری این نمایشگاه اتفاق مهمی در حوزه فرهنگ و هنرهای تجسمی این روزهای کشور است و بازدید از آن قویا به همه علاقمندان تاریخ معاصر و هنرهای تجسمی توصیه می‌شود.

 این نمایشگاه در گالری «آب‌انبار» به آدرس : تهران، دروازه دولت، خیابان انقلاب، خیابان خاقانی، کوچه روشن منش، پلاک ۲ برگزار می‌شود. ساعت بازدید همه روزه به‌جز شنبه‌ها از ساعت 12 تا 20 است.

در ادامه می‌توانید تعدادی از عکس‌های مجموعه با توضیح کوتاهی از عکاس را مشاهده نمایید.