رونمایی از رمان «جاسوسان شمس آباد بالا» / کتاب ازدواجی است بین ادبیات و تاریخ

نشست و آیین رونمایی از رمان «جاسوسان شمس آباد بالا» نوشته پریناز علیش، عصر دیروز سه‌شنبه ۱۵ مرداد (۱۳۹۸) با حضور حامد فولادوند، رکسانا حمیدی و نویسنده کتاب، با دبیری سعاد پیرا در خانه وارطان برگزار شد. این رمان را نشر تاریخ ایران به تازگی با شمارگان هزار نسخه، ۳۸۶ صفحه و بهای ۷۸ هزار تومان منتشر کرده است.

در ابتدای این نشست سعاد پیرا نویسنده این کتاب پریناز علیش را به این شرح معرفی کرد: علیش تحصیلات ابتدایی خود را در مدرسه ایران و سوییس گذراند و در ادامه دوره لیسانس را در امرسان کالج و مدرسه موزه در بوستون در رشته سینما و نقاشی طی کرد. سپس برای تحصیل در مقطع فوق لیسانس به دانشگاه بوستون رفت و رشته سینما خواند. فوق لیسانس دیگری نیز در دانشگاه نیوهمشایر در رشته نویسندگی با تمرکز بر شعر گرفت. مجموعه اشعاری چون «حمیرا و آهو» و «بگذارید بگویم کجاها رفتم» علیش در آمریکا منتشر شده است.

جدال سنت و تجدد

حامد فولادوند در این نشست گفت: ارزش رمان «جاسوسان شمس آباد بالا» در این است که با معیارهای کلاسیک و آکادمیک رمان تاریخی نمی‌خواند. این اثر به نظرم شباهت‌هایی با «دایی جان ناپلئون» ایرج پزشکزاد دارد و از لحاظ روایت روحیات ایرانی‌ها نیز به رمان «سرگذشت حاجی بابای اصفهانی» جیمز موریه شبیه است.

وی افزود: «جاسوسان شمس آباد بالا» رمانی مدرن است و البته در آن جدال سنت و تجدد دیده می‌شود. مهارت اصلی نویسنده در سینما و نقاشی است و من پیشتر نمی‌دانستم که او دستی در نوشتن هم دارد اما این رمان را که خواندم متوجه شدم که کار او در نویسندگی نیز مانند نقاشی قوی است و مهارت کاملی در نویسندگی دارد. به عبارتی او در نویسندگی هم آفرینشگر است.

فولادوند ادامه داد: این کتاب هم جنبه قصه گویی دارد و هم جنبه تاریخنگاری. در ابتدای رمان هم نوشته که این اثر هم بر اساس وقایع تاریخی و هم بر اساس وقایع غیر تاریخی نوشته شده و این غیرتاریخی آن بسیار مهم است چرا که جنبه تخیل و بازسازی را می‌رساند که در اصل بازسازی زندگی و تجربه زیسته خود نویسنده است.

این پژوهشگر و مترجم حوزه فلسفه و تاریخ اندیشه همچنین به اهمیتی که رمان «جاسوسان شمس آباد بالا» برای جامعه شناسان می‌تواند داشته باشد، اشاره کرد و گفت: از دوران قاجاریه که مفاهیم مدرنیته وارد ایران می‌شود، جدالی بین سنت و تجدد بوجود می‌آید. این جدال که از آن دوران شروع شده امروزه هم با شدت وجود دارد و نویسنده به طرزی قوی توانسته آیینه‌ای از آن دوران به سمت ما بگیرد. قوت این وجه تاریخی رمان می‌تواند اثر را برای جامعه شناسان نیز جذاب کند.

«جاسوسان شمس آباد بالا» رمانی تصویری است

فولادوند در بخش دیگری از سخنان خود به تصویری بودن این رمان اشاره کرد و گفت: این کتاب به خاطر تحصیلات سینمایی نویسنده پر از تصاویر است و جنبه‌های طنزآمیز آن سوررئالیستی است. اشارات زیادی هم به سینما دارد که بسیار لطیف است و با دقت بیشتر به لایه‌های زیرین متن می‌توان به آن پی برد.

وی اضافه کرد: بحث‌های مهمی درباره قلم زنانه و مردانه امروز در ادبیات جهان مطرح است. در سده‌های پیشین نیز ما نویسنده‌ای خانم در انگلستان داشتیم که نام مردانه ژرژ ساند را برای خود انتخاب کرد تا پذیرفته شود. می‌توان بعدها درباره این نیز بحث کرد که قلم پریناز علیش در این رمان زنانه است یا مردانه؟

ازدواج بین تاریخ و ادبیات

رکسانا حمیدی نیز در این نشست گفت: «جاسوسان شمس آباد بالا» با توجه به ساختارش و همچنین اشاره مستقیمی که به تاریخ ایران و وقایع کشور در تابستان ۱۳۲۰ دارد، کمی درباره رمان تاریخی صحبت کنم. رمان تاریخی ژانری در رمان نویسی است و روایتی است که با تاریخ آمیخته شده و ازدواجی است بین ادبیات و تاریخ. ارتباط بین تاریخ و ادبیات نیز در این رمان وجود دارد.

وی افزود: در تاریخ ادبیات ما رمان تاریخی بسیار داشته‌ایم. برخی آثار رویداد محور یا شخصیت محور هستند و به واقعه‌ای خاص یا شخصیتی خاص در تاریخ اشاره دارند، مانند رمان «دزیره» نوشته آن ماری سلینکو که بیشتر بر پایه خیال و قصه‌گویی است اما به هر حال بر پایه رخدادی تاریخی نوشته شده است. از میان نمونه‌های فارسی نیز می‌توان به «چیدن باد» نوشته محمد قاسم زاده اشاره کرد که درباره زندگی چهار شاه آخر ایران است.

حمیدی ادامه داد: گاهی نیز رویدادهای تاریخی بسیتری برای روایت داستان می‌شوند. از این دست می‌توان به رمان «بر باد رفته» اشاره کرد که جنگ میان شمالی‌ها و جنوبی‌های آمریکا را در دوران برده داری روایت می‌کند. گاهی هم روایت داستانی با روایت تاریخی دوشادوش پیش می‌روند مثل رمان «دن آرام» شولوخوف.

رمان تاریخی در ایران

این مدرس ادبیات در بخش دیگری از سخنان خود به رمان تاریخی در ایران اشاره کرد و گفت: رمان‌های تاریخی فارسی را نیز می‌توان از چند جهت دسته بندی کرد. کارهای اولیه این ژانر را نیز به چند طریق دسته بندی کرده‌اند. یک دسته رمان‌هایی هستند که به دوره طولانی‌تری از گذشته برمی‌گردند و قصد توصیف جامعه را دارند که از آن میان می‌توان به «شمس و طغری» محمدباقر خسروی و «دام گستران» اثر صنعتی زاده کرمانی.

حمیدی اضافه کرد: دسته دوم آنهایی هستند که حول محور یک شخصیت تاریخی شکل گرفته‌اند که از آن میان می‌توان به رمان‌های «سلحشور» که درباره اردشیر بابکان است و «سیاه پوشان» که اثری است درباره ابومسلم خراسانی، اشاره کرد. دسته سوم آثاری هستند که ساختمان اثر بر محور یک حادثه یا یک دوره مشخص تاریخی استوار شده است. رمان «دلیران تنگستان» از این دسته از آثار است.

این منتقد ادبی همچنین درباره ساختار رمان «جاسوسان شمس آباد بالا» نیز چنین گفت: این رمان بسیار خوشخوان است و انسجام جالبی دارد. اگر مخاطب این رمان را از فهرستش بخواند، نکات بسیاری دستگیرش می‌شود. ما در این فهرست نام افراد، مکان‌ها و رخدادهایی را می‌بینیم که درباره رمان به ما ذهنیت می‌دهند. حتی اسم شخصیت‌ها که بعضا عنوان فصل‌ها هم هست، به ما نشان می‌دهد که با دوره خاصی از تاریخ سروکار داریم.

نویسنده رمان «حوالی خیابان سی تیر» در ادامه درباره قلم پریناز علیش در رمان «جاسوسان شمس آباد بالا» گفت: داستان حول محور خانواده عظیمی می‌چرخد که از بازماندگان خاندان قاجار هستند و بسیار متمول. آنها یک مکان ییلاقی در شمس آباد بالا دارند و می‌خواهند تابستان را در آنجا بگذرانند. نویسنده مخاطب را با خود به این جزیره خیالی می‌برد و ما در این دنیای خیالی با ایران آن دوران به صورت استعاری آشنا می‌شویم. کار خوب نویسنده در این بوده که زمان را شکانده و ما با زمان خطی روبه‌رو نیستیم و داستان در فلاش بک‌های متعدد روایت می‌شود.

وی افزود: نویسنده زمان را دوری نشان داده و در روایت خود به زن‌ها توجه بیشتری دارد. زن‌های خانواده عظیمی بسیار قوی‌تر از مردان هستند و البته خرده روایت‌هایی نیز در مظلومیت زنان آن دوره وجود دارد. راوی سوم شخص است و البته همه چیز را می‌بیند و بسیار هم فضول است.

حمیدی همچنین به طنز ویژه نویسنده اشاره کرد و گفت: رمان در دوره‌ای رخ می‌دهد که کشور درگیر بحران سیاسی و اقتصادی بزرگی است. جنگ، قحطی و بمباران از ویژگی‌های این دوره است اما در جهان داستانی این رمان اتفاق خاصی نمی‌افتد و خاندان عظیمی در یک خواب خرگوشی به سر می‌برند و این طنز سیاه نویسنده است. شخصیت‌ها همه مشغول گرفتن جشنشان هستند و اخبار جنگ را با خنده و خوشی دنبال می‌کنند.

از رمان «باغ فینزیکونتینی» تاثیر گرفتم

پریناز علیش نیز در این نشست گفت: از نشر تاریخ ایران بویژه سعاد پیرا برای ویراستاری کتاب تشکر می‌کنم. همچنین سپاس ویژه دارم از دکتر منصوره اتحادیه که بدون معلوماتی که به من داد و همچنین تشویق‌هایی که کرد، هیچگاه این رمان به سرانجام نمی‌رسید. من قصه‌گو هستم و همیشه دوست داشتم قصه بگویم.

وی افزود: وقایع رمان در ده شمس آباد بالا در تابستان ۱۳۲۰ رخ می‌دهد. ارتش متفقین در این دوران وارد ایران شده و بی‌طرفی کشور در جنگ جهانی دوم را زیر سوال بردند. این رمان درباره یک خانواده اشرافی است در این دوران آشوب.

علیش ادامه داد: در هنگام نوشتن «جاسوسان شمس آباد بالا» بسیار به رمان «باغ فینزیکونتینی» نوشته جورجو باسانی که نویسنده ایتالیایی است، فکر می‌کردم. «دایی جان ناپلئون» را هرچند که پیشتر خوانده بودم اما در زمان نگارش این رمان، اصلا در فکرش نبودم.

منبع: مهر