نمایشگاه تمبرهای نوروزی ایران در کاخ گلستان

نمایشگاهی از تمبرهای نوروزی ایران از سال ۱٣۴۳ تا ۱۴٠٠ در کاخ گلستان برگزار شد

موزۀ مردم شناسی کاخ گلستان، با برپایی نمایشگاهی از تمبرهای نوروزی ایران از شصت سال گذشته تا کنون، به پیشواز سال ۱۴۰۱ رفته است.

این نمایشگاه که برای نخستین بار در کشور برگزار شده است، تا پایان فروردین ماه در کاخ گلستان ادامه دارد. به رغم آنکه چاپ تمبر در ایران سابقه ای ۱۵۰ساله دارد، اولین تمبر ایرانی به مناسبت نوروز، در سال ۱۳۴۳ و در دورۀ پهلوی منتشر شد.

حسن عمیدی رئیس موزۀ ملی ارتباطات، در این زمینه گفت: نمایشگاه «تمبرهای نوروزی» ایران ، مشتمل بر تمبرهای ۶٠ سال گذشته با موضوع نوروز است که برای نخستین بار در کشور و در مجموعۀ فرهنگی تاریخی کاخ گلستان برگزار شده است.

وی افزود: «در این نمایشگاه همچنین بخش‌هایی از اقلام فیلاتلیک شامل کارت‌پستال‌های نوروزی و پاکت نامه‌های نوروزی نیز به نمایش گذاشته شده است».

حسن عمیدی رئیس موزۀ ملی ارتباطات، با اشاره به اینکه «ایران در دوره پهلوی به عضویت اتحادیه جهانی پست درآمد»، گفت: «کشورهای مختلف برای آنکه فرهنگ، آداب و رسوم و تاریخ خود را به سایر کشورها معرفی کنند، از رسانه‌ای به نام تمبر استفاده کردند. در آن زمان که هنوز شبکه جهانی و اینترنت شکل نگرفته بود، نامه نگاری و تمبر تنها وسیله ارتباطی آدم‌های دنیا بود و از تمبر به عنوان نمادی برای معرفی فرهنگ کشورها استفاده می‌شد».

وی تأکید کرد: «زنده نگاه داشتن، احیا و بازسازی آن فرآیند، کاری است که طی دو سال گذشته در شرکت ملی پست شروع کرده‌ایم و تمبر را دوباره به چرخه پستی بازگردانده‌ایم و به عنوان یک پیام رسان، تمبر را احیا کرده‌ایم.»

وی افزود: «تمبرهای نوروزی نیز از جمله تمبرهای رویدادمحوری هستند که هر سال چاپ می‌شوند و این روزها نیز شرکت ملی پست ایران در راستای حفظ و نشر و ترویج میراث فرهنگی ملموس و ناملموس گام‌های مهمی برداشته و انتشار تمبرهایی با موضوعات میراث فرهنگی را در کارنامه خود دارد که در این راستا با همکاری کاخ گلستان درصدد برگزاری نمایشگاه تمبرهای نوروزی ایران برآمدیم».

او در ادامه گفت: «این نمایشگاه دربردارنده آثاری است که طی ۶۰ سال گذشته چاپ و منتشر شده‌اند؛ این آثار تمبرهای نوروزی از سال ۱۳۴۳ تا ۱۴۰۰ را در بر می‌گیرد که هر سال چاپ شده‌اند و برای نخستین بار در موزه مردم‌شناسی در کاخ گلستان به نمایش درآمده است و قرار است در پهنه سایر میراث جهانی ایران تا پایان فروردین ماه به نمایش درآید.»

رئیس موزۀ ملی ارتباطات، با اشاره به اینکه عمده این تمبرها دربردارنده تصاویری هستند که یا نمادی از نوروز را دارند یا آیین‌های نوروزی از سفره هفت سین گرفته تا گل و غیره را نشان می‌دهند، گفت: «تمبرها در هر سال بسته به شرایط آن سال یا شعار آن سال چاپ و منتشر می‌شوند. به طور مثال در سال‌های ابتدایی تمبرهای نوروزی به صورت تصویری از گل‌ها و شکوفه‌های بهاری چاپ می‌شد و بعدها و پس از انقلاب شکل جدیدتری به خود گرفت و نمادهای مختلف نوروز همچون سبزه، گل، ماهی، حاجی فیروز حتی با تلفیق تذهیب و مینیاتور و آیین‌های نوروزی و سفره هفت سین نیز به تمبرهای نوروزی افزوده شد».

وی افزود: «درواقع در سال ۱۳۴۹ بود که تمبر نوروزی با یک تصویر از سفره هفت سین کامل منتشر شد و این سفره تا سال‌ها مهمان نوروزی تمبر بود. در سال ۵۶ که تقویم شاهنشاهی جایگزین تقویم هجری شمسی شد، تمبری با تاریخ ۲۵۳۶ و با طرح یک مرد و زن گیلانی با لباس محلی منتشر شد که طرح زن و مردان با لباس‌های محلی تا ۵ سال و بعد از انقلاب اسلامی نیز برای نوروز ادامه یافت که به نوعی اشاعه دهنده تنوع اقوام ایرانی بود و این تمبرها بسیار پرطرفدار شدند».

به گفتۀ رئیس موزۀ ملی ارتباطات، پس از ثبت جهانی نوروز در سال ۱۳۸۹ و برگزاری جشن جهانی نوروز با حضور مسئولانی از ایران، افغانستان، تاجیکستان، ترکمنستان و آذربایجان، تمبر نوروزی در آن سال نیز به یک سفره هفت سین اختصاص یافت که البته موتیف‌های هخامنشی از دهه ۹۰ به تمبرهای نوروزی اضافه شد.

وی افزود: «تمبرهای نوروز ۱۴۰۰ هم شامل ۶ مرقع زیبای تاریخی از گنجینه نسخ خطی کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران و تابلوی زیبای خوشنویسی از مصرع مشهور نوروزی حکیم عمر خیام بود».

در حالی که روزگاری تمبرها صرفاً به عنوان هزینه پستی و جهت مصرف پستی چاپ و منتشر می‌شدند، اما ایده تمبرهای یادبود در ایران از دوران پهلوی دوم آغاز شد و در عصر جدید تمبر را به عنوان سفیر فرهنگی می‌شناسند که رویدادهای تاریخی و فرهنگی مهم هر کشور، آداب و رسوم وغیره را با خود همراه می‌کند و با نصب بر روی بسته‌های پستی که می‌توانند به ۱۹۲ کشور ارسال شوند، به عنوان یک رسانه، فرهنگ و تمدن و تاریخ یک کشور به سایر کشورها منتقل و مردم دنیا را با آن کشور آشنا می‌سازد.

با نگاهی به تاریخچه تمبر، می بینیم که به طور کلی تمبرهای ایران در ۳ دورۀ زیر منتشر شده است: دوران قاجار از سال ۱۲۴۷ تا ۱۳۰۴،  دوران پهلوی (شامل دورۀ رضاشاه پهلوی از سال ۱۳۰۴ تا ۱۳۱۸ و دورۀ محمدرضاشاه پهلوی از سال ۱۳۱۸ تا ۱۳۵۷) و دوران جمهوری اسلامی از سال ۱۳۵۸ تاکنون.

بدین ترتیب می‌توان گفت که چاپ تمبر در ایران سابقه ای ۱۵۰ساله دارد که در سال‌های ابتدایی یعنی دوران قاجار، بر روی تمبرها بیشتر تصاویری از سردیس‌های شاهان ایران از ناصرالدین شاه گرفته تا مظفرالدین شاه وغیره چاپ می‌شد اما پس از دوران قاجار و از دوره پهلوی، تصاویر روی تمبرها تغییر کرد و تا حدودی رویدادمحور شد و تاکنون عمدتاً تمبرها در بردارنده تصاویری از رویدادهای آن سال هستند.

این در حالیست که نخستین تمبر ایرانی به مناسبت نوروز، در سال ۱۳۴۳ منتشر شد که در آن زمان تقریباً یک قرن از انتشار تمبر در ایران می‌گذشت.

حسن عمیدی سرپرست دفتر ارتباطات و امور بین الملل شرکت ملی پست ایران، خاطرنشان کرد که نمایشگاه تمبرهای نوروزی با همکاری وزارت میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی و موزه ملی ارتباطات و  مجموعه فرهنگی تاریخی گلستان، با حضور  مدیرعامل شرکت ملی پست در موزه مردم‌شناسی گلستان برگزار شده است و تا پایان فروردین ماه ادامه دارد.