با سخنرانی‌های تکراری مقامات نمیشود مردم را قانع کرد

"محمد صالح نیکبخت" حقوقدان شهیر و وکیل دادگستری است و تاکنون پرونده‌های سیاسی و امنیتی بسیاری را به عهده داشته و توانسته به سرانجام برساند. او معتقد است پوپولیست‌ها از شکست خوردگان کرونا هستند. او همچنین می‌گوید در ایران مردم دولت را شرمنده خود کردند ولی فقدان زیرساخت‌های مناسب مشکل جدی و اساسی است که باید بتواند مسئولین دولتی را از خواب خوش بیدار کند. گفتگو با این وکیل و منتقد سیاسی را بخوانید:

پیامدها و تاثیرات اپیدمی در آینده‌ی بشر را چگونه می‌بینید؟

 پاندمی ویروس کووید- ۱۹، موسوم به کرونا در همه گیتی و از جمله کشور ما که یکی از نخستین هدف‌های بی‌دفاع بود، تاثیرات فراگیر و ماندگاری در حوزه‌های گوناگون اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و فرهنگی و نیز روابط فردی و اجتماعی مردم با هم و با دولت باقی گذاشت. فرایند این تاثیرات در گستره زندگی بشر از هنگامی که چینی‌ها آن را علنی کردند و کاشف ویروس هم قربانی شد یا قربانیش کردند، با هیچ یک از بحران‌هایی که جامعه جهانی به خود دیده و ثبت شده قابل سنجش نیست. دشمن نادیده و ناشناخته در زمانی کوتاه از چهارسوی عالم به تمام مردم بدون توجه به رنگ، نژاد، آیین، موقعیت اجتماعی و طبقاتی حمله‌ور شد. هرچند در مقابله با آن همه از امکانات مساوی برخوردار نبودند. برخلاف گفته‌ها و وعده‌ها، کرونا با پند و اندرز و عقیده سر باز ایستان نداشت. برای نخستین بار زمان و مکان استفاده از دو دانش مورد نظر پیامبر مسلمانان نیز روشن شد؛ وجه غالب دیدگاه عالمان دین رعایت تقدم «علم الابدان» (علوم پزشکی) اعلام شد. چنانکه برای پیشگیری از همه‌گیری بیماری، همه ادیان آسمانی و زمینی از خاور دور و نزدیک و غرب که محل ظهور ادیان ابراهیمی و سکونت‌گاه پیروان آنست، عبادت از پرستشگاه‌ها به خانه‌ها و از شیوه همگانی به فردی تبدیل شد. به حکم ضرورت زمین و زمان، مردم ناگزیر به نگهداری فاصله فیزیکی شدند، هرچند دور نیست که دولت‌ها از این جبر زمانه سوء استفاده کرده و گسیختگی اجتماعی را به مردم تحمیل کنند.

واکنش مردم ما مقابل اپیدمی در مقایسه با دیگر کشورها را چطور ارزیابی می‌کنید؟

در هنگامه‌ی بی‌سابقه‌ای که پیش‌آمد، ارتباط زمینی و هوایی و دریایی کشورها گسسته و مردم حتی در کشور خویش از سفر میان شهری نیز ممنوع و روزها و هفته‌ها در خانه‌ها زندانی شدند. خروج بدون مجوز کیفر زندان و تاوان مالی پیدا کرد. جز سوداگران مال‌اندوز که در هر شرایطی جیفه و کیسه خود را مدنظر دارند و برای رسیدن به سود بیشتر همه موازین اخلاقی و انسانی را زیرپا می‌گذارند، از کرونا و آثار مصیبت‌بار آن شرم نکرده و با احتکار خواروبار مردم و کالاهای پزشکی مورد نیاز در زمان پاندمی کرونا، با افزایش قیمت آن را ۱۵۰ تا ۳۰۰ درصد بیشتر از قبل فروختند. به رغم اعلام پی در پی کشف این کالاها نه گیرنده کالای مکشوفه مشخص شد و نه سلطان ماسک و دستکش و الکل معرفی گردید. به رغم اینکه محتکرین دست در جیب مردم کردند، همین مردم به ویژه فرودستان برخلاف کشورهای دیگر برای دست یافتن به لوازم بهداشتی نه «کُشتی کج» گرفتند و نه فروشگاه‌ها را غارت کردند. آنان با مهربانی و رعایت فاصله فیزیکی، در دورافتاده‌ترین نقاط با تشکیل کمپین‌های یاوری به یاری نیازمندان آمدند. پزشکان، پرستاران و کادر درمانی بیمارستان‌ها با فداکاری وصف ناشدنی و علیرغم کمبود لوازم پزشکی با به خطر انداختن جان خود ، جان‌ها را نجات داده و جلوه‌های درخشان رفتار انسانی را به نمایش گذاشتند. در بسیاری از شهرهای کشور، مردم خود کمبود لوازم پزشکی در بیمارستان‌های دولتی را تامین کردند و از ناتوانی دولت چشم پوشی نمودند و دولت را از شرمندگی ملت در آوردند. همین فداکاری پزشکان و قربانی شدن گروه زیادی از کادر درمانی و ناتوانی دولت یکی از نارضایتی‌های پساکرونا خواهد بود.

چشم‌انداز آینده را چگونه می‌بینید؟ آیا می‌توان پیروزی در این بحران را پیش بینی کرد؟

با افزایش شمار قربانیان چشم‌انداز مهار اپیدمی کرونا در ایران و جهان روشن نیست. آنچه مسلم است این بلای ناگهان با تبلیغات و رجزخوانی سران دولت‌ها علیه همدیگر و مخالفان داخلی و خارجی و گسترش خرافه پرستی و تبلیغ روغن گیاهان و معجزه شتر چاره‌جویی نمی‌شود. پیروزی در شکست کرونا در گرو اتحاد کشورها و مردم در سراسر جهان و تلاش علمی پیوسته و کشف واکسن و داروی علاج آن می‌باشد. جز با تلاش همگانی و بین المللی شکست کرونا امکان‌پذیر نیست.

آمارها سیر نزولی مبتلایان را نشان می‌دهد، بنظر شما این پروسه ادامه‌دار خواهد بود یا نمودارها تغییر جهت خواهند داد؟

پیامدهای این بحران در ایران تاکنون، درگذشت جمع زیادی از مردم و دردمندی خانواده‌های آنان و آمار فزاینده مبتلایان است. علیرغم کمبود دستگاه‌های تست کرونا و نامشخص بودن شمار مبتلایان در گستره کشور و متناقض بودن آمار رسمی و غیررسمی هنوز نتایج مبارزه با کرونا در ایران امیدوار کننده می‌باشد.

گرچه شفاف نبودن آمارهای اعلامی ستاد مبارزه با کرونا و شنیدن صداهای متفاوت، اختلاف آمار قربانیان اعلامی توسط سخنگوی ستاد با آمارهایی که دیگر منابع رسمی (مرکز پژوهش‌های مجلس، شورای شهر و...) و غیررسمی اعلام می‌کنند، موجب از بین رفتن اعتماد عمومی و امنیت روانی و تشویش افکار عمومی و نیز رنج و آزار خانواده‌های دردمند می‌شود. امکانات نابرابر شهرها و مناطق به نسبت جمعیت همچون تهیه و تقسیم وسایل و تجهیزات دارویی و پزشکی و نابرابری و بی‌برنامگی در توزیع این امکانات در مرکز و مناطق پیرامونی کشور از دیگر مسایلی است که قطعاً پس از کرونا چالش دیگری بین مردم و دولت را رقم می‌زند.

فقدان توانمندی‌های لازم برای ایجاد زیرساخت‌های بهداشتی و پزشکی به ویژه در حوزه بیماری‌های واگیر و مقابله با آن از تلنگرهای کرونا بود که هم مردم را متوجه ضعف مدیریت و فقدان امکانات نمود و هم مقامات را از خواب خوش زمستانی بیدار کرد.

فکر می‌کنید پس از کرونا چند سال نیاز داریم تا بازسازی یا بهسازی اقتصادی انجام دهیم؟

ویروس کرونا؛ طبیعی یا دست‌ساز انسان یا جن منجر به بیکاری میلیون‌ها نفر و تعطیلی کسب و کار بیش از ۹۸ درصد مشاغل در روزهایی شد که مصادف با نوروز و سال نو در ایران و به اصطلاح «بره کُشان» اصناف بود. این بحران تاثیر فلج کننده بر زندگی اقتصادی مردم خواهد گذاشت. بحران اقتصادی ناشی از کرونا با بحران اقتصادی 1933- 1929 م. دنیا قابل سنجش نیست. این بحران در کشور ما غیر از مسائل مبتلابه و ذاتی کشور هم به لحاظ تحریم‌هایی که هرساله آثار آن بیشتر و بیشتر می‌شود و هم به لحاظ کاهش بهای نفت آثاری به وجود می‌آورد که خطر بحران‌های اجتماعی و خیزش‌های سال‌های 1396 تا 1398 را با شدت بیشتر به دنبال خواهد داشت.

باید اذعان کرد؛ ناتوانی دولت در برآوردن خواسته‌های مردم و فقدان مدیریت مقابله با بحران باعث غافلگیری شد.

 در یک نگاه کلی چه کاستی‌هایی را می‌توان در این حوزه خاص شمارش کرد؟

با وجود اینکه مردم و مراکز بهداشتی در خصوص پیشگیری و اعلام به موقع انتشار کرونا مطالبه‌گری کردند، بی‌توجهی به این مسئله باعث شد شبهه‌ای شکل بگیرد که دولت زمان واقعی انتشار کرونا در کشور را پنهان کرده است و پیش از اعلام رسمی شیوع کرونا گروهی از مردم قم به این ویروس مبتلا شده‌اند. ویروس کرونا از موضوعاتی نیست که سخنرانی‌های تکراری مقامات بتواند مردم را قانع کند. هر ایرانی در هر نقطه کشور باید با حقوق برابر از امکانات عمومی کشور بهره‌مند شود. شهروندانی که در بدترین شرایط در مناطق مرزی در برابر بمباران‌های دشمنان دیروز و دوستان امروز، مقاومت کردند و با دست خالی از کیان ملی دفاع نمودند، انتظار داشتند در شرایط کرونایی امروز، دولت از شهروندان مناطق پیرامونی به همان صورت حمایت کند که به سایرین در مرکز مساعدت می‌کند. به طور کلی مسایل پساکرونایی کشور ما همان مواردی است که پیش از انتشار کرونا باعث چالش دولت و مردم بود.

چه اندازه می‌توان مشکلات ایران در مواجهه با اپیدمی را با سایر کشورها مقایسه کرد؟

چین در نیمه اول دسامبر ۲۰۱۹ رسما" شیوع نوع خطرناک کووید- 19 را در ووهان اعلام کرد و اعلام کردند این ویروس از انسان به انسان منتقل نمی‌شود با افشای حقایق، خروج هر چینی و غیرچینی از ووهان ممنوع و چندین ده نفر ایرانی مقیم ووهان به طور کامل قرنطینه شدند. تمام دنیا رفت و آمد به چین را متوقف می‌کند. در چنین شرایطی، ورود کارگران و دانشجویان چینی به ایران همگی به نوعی بستر ورود ویروس کرونا به کشور بودند، علاوه بر کارگران متروی قم و طلاب چینی که ناقلان ویروس به شهر قم بودند، خود خدمه هواپیماها و همچنین مسافرانی که به ایران باز می‌گشتند به ناقلان ویروس کرونا تبدیل شدند.

ویروس کووید-19 گرچه در هدف‌گیری تفاوتی بین افراد نمی‌گذارد؛ با این حال در هیچ جای جهان که کرونا شیوع یافته است، مردم در برابر آن و استفاده از امکانات مادی و پزشکی و درمانی مساوی نیستند. کشور ما یکی از موارد مشخص نابرابری شهروندان در رویارویی با یورش کروناست.

حتی اگر آن نوشتارها که به نقل از آقای دکتر ولایتی گفته شده است: « داروهای وارده از آلمان به همه مبتلایان به این ویروس داده نمی‌شود و این داروها برای استفاده مقامات در صورت ابتلاست» صحیح نباشد، نابرابری مردم در دسترسی به حداقل نیازها چون استفاده از مواد ضدعفونی کننده (الکل ۷۰ درصد) و ماسک (با حداقل میزان فیلترینگ) و دستکش‌های یک بار مصرف، عیان است و حاجت به بیان نیست. کارگری که برای معاش روزانه هر روز در گذرها و میدان‌ها منتظر می‌ماند تا یکی بیاید و او را به کارگری بگمارد، نمی‌تواند از دستکش لاتکس هرجعبه ۱۷۰ هزار تومان (قیمت اسفندماه ۵۰ هزار تومان) و یا دستکش‌های یکبار مصرف ۱۷ تا ۲۰ هزارتومان (قیمت اسفندماه ۵ هزار تومان) و یا مواد ضدعفونی کننده‌ای که قیمت آن ظرف دو ماه و نیم پنج برابر شده دسترسی پیدا کند. در مقابل، کسانی هستند که پیش از شیوع ویروس در ایران برای چندین ماه بهترین ماسک‌ها، دستکش‌ها و قویترین مواد ضدعفونی کننده را انبار کرده و امروز بیش از حد نیاز به ماسک‌های N95 دسترسی دارند. این نابرابری تراژیک یکی از پیامدهای مهم پساکرونایی می‌باشد که مطالبات مربوط به آن شکل می‌گیرد. آیا سرمایه‌داران تاجر پیشه و غیرمولد که حاضر نیستند سرمایه خود را در امر تولید و توسعه به کار گیرند در درد و رنج جانکاهی که کارگران و ستمدیدگانی که برای کسب لقمه نان باید بامدادان بیرون آیند و شبانگاهان در تاریکی به خانه بازگردند مساویند. در چنین شرایطی کارگران می‌توانند در خانه بمانند تا کرونا را شکست دهیم؟! 

پس از پایان کرونا، رفتارهای اجتماعی انسان‌ها چگونه تغییر می‌کند و جوامع انسانی متحمل چه محدودیت‌هایی می‌شوند؟

به گفته ماتیاس هورکس پژوهشگر آلمانی، کرونا با تمام مصایب جانی و مالی و اقتصادی در همه جای جهان، تغییر رفتارهایی ایجاد کرد. فرهنگ استفاده از تکنولوژی‌های دیجیتال در عمل جا می‌افتد. پس از کرونا راه بازگشت به انسانیت هموار می‌شود. داروهایی کشف می‌شوند که شانس زنده ماندن را بالامی‌برند. کرونا به ویروسی تبدیل می‌شود که ما باید با آن کنار بیائیم. در کنار تکنیک‌های پیشرفته پزشکی، رفتار اجتماعی ما نیز تعیین کننده است. هوش اجتماعی انسان‌ها به رغم محدودیت‌ها توانست همبستگی نشان دهد و سازنده باشد. پیش از بحران به نظر می‌رسید که تکنولوژی درمان همه دردهاست، اما اکنون دوران عظمت تکنیک سپری شده است. بدون شک پس از کرونا اقتصاد جهان کوچک و ضعیف می‌شود و ما نیز در این گردونه قرار می‌گیریم. در ایران هم مانند دیگر کشورها بسیاری از شرکت‌ها ورشکست می‌شوند و صف بیکاران طولانی‌تر می‌شود و هنر دولتمردان آنست که علت تنش‌های اجتماعی را فقط به مردم و کارگران و فرودستان منسوب نکنند. پوپولیست‌ها نیز بازندگان اصلی کرونا می‌باشند؛ به نظر ماتیاس هورکس، پوپولیست‌های آینده در عرصه سیاست بازنده کرونا خواهند بود. به نظر او، ترامپ در انتخابات ماه نوامبر شکست خواهد خورد و سیاست خشونت آمیز در جهان پس از کرونا جایی ندارد. در بحران کرونا آشکار شد کسانی که می‌خواهند انسان‌ها را علیه یکدیگر تحریک کنند سهمی در پرسش‌های مربوط به آینده ایفا نمی‌‌کنند.