گام بسیار مهم ترکیه به نفع ایران

گروه سیاسی مستقل آنلاین / قدیر گلکاریان_ استاد دانشگاه

با دقت و توجه به اهداف تعیین شده در عمق استراتژی ایران، گام‌های برداشته شده توسط کشور دوست و همسایه‌مان ترکیه قابل تحلیل و تقدیر است. عقد تفاهم‌نامه مشترک حقوق دریایی- امنیتی میان ترکیه با لیبی و متعاقب آن سفر غیرمنتظره اردوغان به تونس نه تنها سیاست خارجی فعال ترکیه را آشکار می‌کند؛ بلکه از منظر منافع بین‌المللی کشورمان نیز به عنوان فرجه‌ای قابل توجه و ارزشمند باید مورد توجه قرار گیرد. 

نزدیک به یک ماه پیش توافق‌نامه حقوق دریایی- امنیتی میان اردوغان و فائز السراج، نخست وزیر دولت وفاق ملی لیبی امضاء شد، سپس به سازمان ملل ارجاع گردید و هفته پیش توافق‌نامه یادشده به تصویب مجلس ملی ترکیه رسید. هدف از این توافق‌نامه حضور مقتدرانه ترکیه در مدیترانه‌شرقی و جلوگیری از اهداف استراتژیک میان اسرائیل، یونان، قبرس و مصر بود. ترکیه به منظور در حاشیه نماندن در جغرافیای سیاسی مدیترانه نیازمند چنین ابتکار عملی بود. 

نکته دوم اینکه ترکیه با هدف حضور در مدیترانه‌ غربی مایل است حضوری قدرتمندانه در مدیترانه‌ شرقی داشته باشد که با در نظر گرفتن تفاهم آن کشور با ایران و روسیه در حل بحران سوریه و همچنین رویکرد مشترک ایران و ترکیه در توسعه مناسبات با قطر و عمان می‌تواند در کنار همگرایی سه جانبه روسیه، ترکیه و ایران شرایط لازم بازگشت ثبات به منطقه خاورمیانه را مهیا سازد. علاوه بر این چنین رویکردی زمینه انشقاق میان کشورهای عربی را نیز فراهم خواهد ساخت. به همین جهت سفر اردوغان به تونس بعد از امضای توافق‌نامه میان ترکیه و لیبی بسیار حائز توجه است. 

بعد از روی کار آمدن قیس سعید، رئیس جمهور جدید تونس، اردوغان سفر خود به تونس را محقق ساخت و با این اقدام به‌نوعی واقعیت لزوم توسعه روابط بین تونس و ترکیه در راستای تکمیل پازل همکاری با لیبی در میدان‌داری منطقه‌ای به اثبات رساند. 

تونس کشوری است که بیش از بقیه در معرض تهدیدات و تأثیرات سوء بحران لیبی قرار دارد. همکاری ترکیه  با دولت وفاق ملی و سفر غیرقابل پیش‌بینی اردوغان به تونس نشانگر آن است که امنیت لیبی و کشورهای موجود در شمال آفریقا در حاشیه مدیترانه برای آنکارا از اصول سیاست‌های مقابله با تهدیدات مصر و اسرائیل در مقطع کنونی به‌شمار میرود. 

گفتنی است که قاره آفریقا شاهد سناریوهای خونینی بوده و هست که لیبی بعد از بهار عربی هنوز درگیر آن بوده و فرانسه و آمریکا سعی دارند در کشورهای عربی شمال آفریقا بهار عربی دومی را به راه بیندازند. قدم مهم ترکیه در پشتیبانی عملیاتی و نظامی از سومالی که می‌توانست پایگاه دیگری برای داعش باشد، توانست حرکت چرخه چنین توطئه‌ای را خنثی کند و اکنون با امضای توافق‌نامه با لیبی و فراهم شدن همگامی چندجانبه تونس با ترکیه، می‌رود تا ابتکار لازم در ممانعت از ریزش دومینوی حکومت‌های قانونی و مشروع کشورهای عربی شمال آفریقا فراهم شود. 

تونس به‌عنوان کشوری کوچک در حاشیه مدیترانه در میان الجزایر و لیبی در نقطه ثقل مهمی قرار گرفته که مدیترانه را به دو قسمت شرقی و غربی تقسیم می‌کند. این گذرگاه کوچک در مقابل سیسیل ایتالیا قرار دارد که در کنار لیبی به عنوان دروازه مدیترانه‌شرقی محسوب می‌شود. اگر منابع زیر‌زمینی و لزوم همکاری نظامی و استراتژیک این دو کشور را با ترکیه مد نظر قرار دهیم، ترکیه خواهد توانست مدیریت چالش‌های سیاسی- امنیتی خود در مدیترانه را به جنوب شرق اروپا سوق دهد. ضمن اینکه حضور قدرتمند ترکیه موجب سلب ابتکار عمل از سایر کشورهای مدیترانه‌ای خواهد شد؛ در عین حال اسرائیل و حامیان عربی آن‌ها را به انفعال خواهد کشاند. آشکار است که برخی از کشورهای اروپایی تمایلی به توسعه قدرت روسیه در مدیترانه نداشته و می‌خواهند با تداوم بحران در عراق، سوریه و لبنان، آن کشورها را به حالت دوفاکتو در بیاورند. طبیعی است که این امر برخلاف خاستگاه ایران است که سال‌هاست برای دور ساختن تهدیدات از مرزهای خود در سوریه، عراق و لبنان سرمایه‌گذاری کرده است. از سوی دیگر تضعیف ترکیه و منزوی سازی آن کشور در مدیترانه منجر به منفعل شدن شالوده فکری- سیاسی بین ایران- ترکیه- روسیه خواهد شد. به همین خاطر ترکیه ضمن اهمیت به همکاری راهبردی با کشورهای کلیدی در مدیترانه‌شرقی، در تلاش است که پروژه مهم احداث کانال استانبول را کلید بزند که قرار است با شروع سال میلادی جدید، پروژه یاد شده آغاز و در سال ۲۰۲۳ به بهره برداری برسد. با این تدبیر چالش‌های مهم نظامی در دریای سیاه به مدیترانه سوق خواهد یافت و بدین ترتیب ترکیه با همکاری روسیه و گرجستان خواهد توانست جبهه همیشه نگران کننده در شمال کشور را به قلب خاورمیانه بکشاند و با همکاری کشورهای دوست و متفق، موضع محکم خود را در برابر معادلات سیاسی و راهبردی منطقه‌ای نشان دهد.

قابل ذکر است که ترکیه از چند هفته پیش تحرکات جدی در شمال مدیترانه و حتی قبرس نشان داده است. ارسال پهپاد نظامی ساخت ترکیه به پایگاه نظامی گچید قلعه قبرس شمالی و مصمم بودن به تأسیس پایگاه نظامی دریایی در آن کشور، نشان می‌دهد که ترکیه علاوه بر عرض اندام سمبولیک، به جدیت درصدد حضور در مدیترانه است تا از انزوای لازم بیرون آید. از سوی دیگر اقدام به اکتشاف و حفاری منابع زیرزمینی مربوط به انرژی در سواحل قبرس شمالی نیز اهداف قبرس، یونان و اسرائیل را به چالش کشیده است. 

در کنار این‌ها حضور هیئتی از وزارت خارجه ترکیه در رده معاونت در مسکو و همزمانی سفر این هیئت با حضور ولید معلم، وزیر خارجه سوریه در روسیه نشان از گام‌های مثبت آنکارا برای حل اختلاف با سوریه و تمایل به میانجیگری مسکو دارد. 

اگر روابط نظامی- امنیتی میان ترکیه با قطر را هم به پازل همکاری نظامی- امنیتی آن کشور با لیبی و تونس اضافه کنیم و در این میان جدیت ترکیه در حل بحران سوریه را نیز مد نظر قرار دهیم، خواهیم دید که بستر برای انشقاق میان کشورهای عربی فراهم شده است که همه اینها گام‌های مثبتی است که به نفع کشورمان تمام خواهد شد. به شرطی که مسئولان و استراتژیست‌های کشورمان قرائت شایسته‌ای از این منظر داشته باشند تا همکاری تهران- آنکارا را در کفه تعادل برای تثبیت همکاری و حضور نیرومندانه در خاورمیانه فراهم سازند.