پخش تراکت، موثر یا دور ریختن پول؟

با چند تراکت پخش‌کنی که در محدوده میدان ولیعصر کار می‌کنند صحبت می‌کنم. بیشتر تراکت پخش‌کن‌ها برای شرکت‌های طراحی و پخش بروشور، تراکت و کارت ویزیت کار می‌کنند. محمد ۴۰ ساله ۵ سال است که به قول خودش کار «پخش» انجام می‌دهد. برایم توضیح می‌دهد که در کنار تراکت‌های شرکت، مشتری‌های خاص خودش را دارد. مشتریان خاص معمولا پول بیشتری پرداخت می‌کنند و کارت پخش‌کن دیگر مجبور نیست یک هفته صبر کند (خیلی از شرکت‌ها به صورت هفتگی دستمزد را پرداخت می‌کنند). محمد و همکاران او ساعتی، دستمزد می‌گیرند. نرخ بازار هم ده هزار تومان است. تراکت پخش‌کن‌های مورداعتماد شرکت‌ها می‌توانند دو و حتی سه (شیفت‌های چهار ساعته) کار کنند. با این حساب انها روزانه بین ۸۰ تا ۱۲۰ هزار تومان درامد دارند. البته ماجرای ساعت و دستمزد کمی پیچیده‌تر است.

از توضیحات پرویز بیست و دو ساله به این نتیجه می‌رسم که در واقع ملاک شرکت‌ها تعداد است نه ساعت. انها فرض را بر این می‌گذارند که در هر شیفت کاری هزار کارت پخش می‌شود (هر ساعت دویست و پنجاه). به‌این‌ترتیب بسته به تراکم جمعیت و البته شانس و اقبال شیفت چهارساعته ممکن است به پنج یا شش ساعت تبدیل شود. شیفت کاری زمانی به پایان می‌رسد که تمام سفارش مشتری پخش شود. از حرف‌های یعقوب بیست‌وپنج‌ساله به این نتیجه می‌رسم که "برگشتی" کابوس کارت پخش‌کن‌هاست چون در ازایش جریمه می‌شوند; چیزی در مایه‌های درج در پرونده برای کارمندان! برگشتی اعتبار حرفه‌ای کارت پخش‌کن‌ها را زیر سوال می‌برد و شیفت‌ها را کم می‌کند. در حالت معمول دستمزد پخش هر کارت حدود ۸۰ تومان است اما در ازای هر کارت برگشتی ۱۵۰ تومان کسر می‌شود. تازه کسری به نیروی‌های قدیمی و با سابقه شرکت مربوط می‌شود و بیشتر شرکت‌های پخش پرداخت دستمزد به نیروهای جدید را به پخش همه کارت‌ها مشروط می‌کنند. کارت پخش‌کنی سخت‌تر از ان چیزی است که به نظر می‌رسد.

تراکت یا کارت پخش‌کنی کسب‌وکاری گسترده است. در ارتباط با تعداد شرکت‌ها و نیروهای آنها آماری وجود ندارد ولی مشخص است که روزی خیلی‌ها از همین طریق تامین می‌شود. نکته مهمی که ذهن من را به خود مشغول کرده است میزان تاثیرگذاری این شیوه از تبلیغات و بازاریابی است. به راستی مشتریان می‌توانند به تاثیرگذاری این روش امیدوار باشند؟ دو سالی است که قیمت کاغذ سر به فلک کشیده است؛ در این شرایط آیا این شیوه سنتی تبلیغات آنقدر که بایدوشاید در رونق کسب‌وکارها و اشتغال آفرینی نقش دارد؟ به‌راستی چند درصد از مصرف کاغذ کشور به این کسب‌وکار اختصاص دارد؟ آیا شیوه جدید تبلیغ (فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی) کارآمدتر نخواهد بود؟ از طرف دیگر توسل به این روش قدیمی و منسوخ‌شده با ملاحظات زیست‌محیطی (باعث قطع درختان می‌شود) در تضاد است و انداختن کارت‌ها در معابر و خیابان‌ها چهره شهر را کریه و ناخوشایند می‌کند. آیا در کشورهای دیگر هم همچنان از این روش استفاده می‌شود؟ و بسیاری سوالات دیگر.

در نبود تحقیقات علمی مستند و قابل‌اتکا نمی‌توان در ارتباط با میزان تاثیرگذاری این روش پاسخ قاطعی داد. مشاهدات میدانی من نشان می‌دهد که تعداد زیادی از مردم در نخستین سطل زباله سر راه، خود را از شر کارت‌هایی که از روی اکراه یا برای کمک به نیروی کارت‌‌پخش‌کن رها می‌کنند. تعداد آنهایی که کارت‌ها را در کیف خود می‌گذارند بسیار کم است. مدیران شرکت‌هایی که در این زمینه فعالیت می‌کنند از تاثیرگذاری این روش سخن می‌گویند. نظر یکی از کارت‌پخش‌کن‌ها جالب است: «مشتری ثابت، کم نداریم. اگر موثر نبود که هزینه نمی‌کردند! » پرویز هم نظر مشابهی دارد. خلاصه حرف‌هایش آن است که «خیلی‌ها کارت‌ها را نگه نمی‌‌دارند. ۹۰ درصد کارت‌ها دور انداخته می‌شود ولی اگر یک درصد از آن ۱۰ درصد باقیمانده، مشتری شوند کافی است». یکی از آشنایانی که جدیداً برای کسب‌وکار خود (تهیه‌غذا) از این روش استفاده کرده است کاملا راضی است. علی می‌گوید در اینستاگرام و تلگرام هم تبلیغ کرده است اما بیشتر مشتریان از همین طریق با شرکت او آشنا شده‌اند. اضافه می‌کند که تبلیغات مجازی خیلی زود از کانال‌ها حذف می‌شود اما کاغذ ماندگار است. بی‌راه نمی‌گوید؛ واقعا به نظر می‌رسد که تبلیغ کارتی برای این نوع کسب‌وکارها مناسب باشد. اگر دنبال یک رستوران یا تهیه غذای نزدیک و مناسب قیمت باشید به‌احتمال‌زیاد کارت را نگه می‌دارید و دیر یا زود سفارش می‌‌دهید. اما اگر به‌عنوان‌مثال دنبال یک موسسه آموزش زبان معتبر باشید وضعیت فرق می‌کند. بیشتر ما در این گونه موارد از نظر دوستان و آشنایان استفاده می‌کنیم. شاید نتوان گفت که این روش واقعا تا چه حد تاثیرگذار است با این حال ادامه این کسب و کار را لزوما نمی‌توان به پای موثر بودن آن گذاشت. بسیاری از ما بدون آنکه هیچ تجربه شخصی داشته باشیم فکر می‌کنیم که این روش تاثیرگذار است. اگر غیر این بود که دیگران استفاده نمی‌کردند! نخستین شیوه تبلیغی که هنگام راه‌انداختن یک کسب و کار به ذهن افراد می‌رسد همین پخش کارت و تراکت می‌رسد.