از نگاه قرآن این زنان قاتل هستند

 مسئله "سقط جنین" در کشورمان با توجه به ابعاد و عوارض مختلفی که هم به‌لحاظ پزشکی و هم به‌لحاظ اجتماعی و شرعی دارد، چند سالی است که مورد توجه مضاعف جامعه نخبگانی کشور و برخی رسانه‌ها قرار گرفته است.

از سویی چند سالی است که طرح "غربالگری" از سوی وزارت بهداشت برای شناسایی برخی اختلالات دوران جنینی برای مادران باردار در حال اجراست و بر اساس نتایج این غربالگری‌ها، به بسیاری از مادران، توصیه به سقط جنین می‌شود و این دسته از مادران با صدور مجوز‌های سقط، به‌راحتی و در کمترین زمان به مراکز سقط جنین ارجاع داده می‌شوند!

اما نکته بسیار قابل تأمل، نحوه اجرای طرح غربالگری در سطح کشورمان و پرونده‌هایی است که در آن‌ها رأی به سقط جنین مادران به‌بهانه‌هایی مانند عدم تشکیل قلب جنین در نخستین ماه‌های بارداری و... صادر می‌شود؛ بر اساس بررسی‌های صورت‌گرفته و پرسش‌نامه‌های مستند اخذشده از مادران حاضر در طرح غربالگری، در بسیاری از مواردی که پس از غربالگری صورت گرفته، رأی به سقط جنین صادر شده و مادران به‌دلایل مختلف از انجام سقط جنین، استنکاف داشته‌اند، پس از تولد نوزاد مربوطه و سلامت همه‌جانبه مادر و نوزاد، تشخیص غلط غربالگری و حکم اشتباه صادره مبنی بر لزوم سقط محرز شده است.

پیش از این برای بررسی ابعاد پزشکی مسئله سقط جنین و مسئله استناد به شناسایی برخی ضایعات جنینی در دوران نخست بارداری برای صدور مجوز سقط جنین، میزبان "خانم دکتر نسرین سحرخیز؛ متخصص زنان و زایمان و فوق‌تخصص نازایی" بودیم که بخش نخست این گفتگو با عنوان قوانین فعلی "سقط جنین" منجر به صدور مجوز‌های بی‌مورد سقط شده/ لزوم بازنگری مسئله "عسر‌و‌حرج مادر" توسط مراجع عظام تقلید منتشر شد.

در ادامه این نشست، برای بررسی ابعاد فقهی و قرآنی این مسئله، میزبان استاد "عبدالکریم شمشیری" از اساتید برجسته قرآنی کشورمان به‌همراه دکتر نسرین سحر‌خیز در تسنیم بودیم که در ادامه تقدیم مخاطبان ارجمند شده است:

 استاد شمشیری! در قرآن کریم به مسئله تشکیل جنین و "سقط جنین" به‌چه‌صورت اشاره شده است؟

استاد شمشیری: خدای متعال به‌زیبایی در قرآن کریم می‌فرماید: "ثُمَّ جَعَلْنَاهُ نُطْفَةً فِی قَرَارٍ مَکِینٍ" یکی از نشانه‌های خدا این است که نطفه را در جای مناسبی قرار می‌دهد؛ "ثُمَّ خَلَقْنَا النُّطْفَةَ عَلَقَةً" سپس به خون بسته تبدیل می‌شود که همان تقسیم میتوز است که در آن یک سلول به دو، چهار، هشت و... تقسیم می‌شود؛ "فَخَلَقْنَا الْعَلَقَةَ مُضْغَةً" بعد غضروف تشکیل می‌شود؛ "فَخَلَقْنَا الْمُضْغَةَ عِظَامًا" سپس استخوان به‌وجود می‌آید؛ "فَکَسَوْنَا الْعِظَامَ لَحْمًا" بعد از آن گوشت روییده می‌شود؛ "ثُمَّ أَنْشَأْنَاهُ خَلْقًا آخَرَ فَتَبَارَکَ اللَّهُ أَحْسَنُ الْخَالِقِینَ" و در انتها خدای متعال می‌فرماید آفرین بر این خلقت!

خداوند متعال مخلوق خود را دوست دارد و دلایل اقتصادی از جمله نداشتن خانه و ماشین، سقط جنین را توجیه نمی‌کند؛ جنین یک موجود زنده است و اگر کسی به‌هرنحوی جلوی حیات آن را بگیرد، طبق احکام شرعی باید دیه بدهد.

ترکیب اسپرم و تخمک ابتدای شکل‌گیری جنین است و اگر در این حالت جنین سقط شود، فرد مشمول پرداخت دیه می‌شود که میزان آن معادل ۲۰ مثقال طلا است؛ اگر خون بسته شد مبلغ دیه ۴۰ مثقال خواهد بود؛ اگر غضروف روییده شود، ۶۰ مثقال و وقتی که جنین از لحاظ جسمی کامل شود، میزان دیه به ۱۰۰ مثقال طلا افزایش می‌یابد.

خانم دکتر سحرخیز! آیا اصل بارداری مادر و طی دوران شیردهی از نظر پزشکی می‌تواند سلامت مادر را تضمین کند؟

دکتر سحرخیز: از جهاتی بله؛ مثلاً شیردهی از سرطان پستان و بعضی سرطان‌های رحمی جلوگیری می‌کند و باعث سلامتی مادر می‌شود البته سن مادر نیز مهم است؛ از نظر علمی سن بارداری از ۱۵ تا ۴۵ سالگی است، با توجه به این نکته، هرچه فرزندآوری در سنین پایین‌تر صورت بگیرد، تأثیر بیشتری در سلامتی مادر دارد و حاملگی در سنین بالاتر ممکن است با عوارضی همراه باشد، از آنجایی که طی فرآیند بارداری به کبد، کلیه و قلب مادر فشار زیادی وارد می‌شود، در سنین بالاتر ممکن است این اعضا کارکرد لازم را نداشته باشند.

استاد شمشیری: مادر من ۹ پسر به دنیا آورد و در حال حاضر حدود ۱۰۰ سال سن دارد و با وجود وضعیت نامساعد بهداشتی در زمان گذشته، حتی امروز در اوج کهولت سنتی خود نیز هیچ گونه بیماری از جمله قند و دیابت ندارد! فرزندآوری، سیستم سلامتی مادر را تنظیم می‌کند و باعث دفع بلا‌های مختلف است.

از نظر پزشکی، سن مناسب بارداری چه سنی است؟

دکتر سحرخیز: در سنین پایین، چون تخمک‌ها جوان‌تر هستند، بچه سالم‌تر خواهد بود و البته در سلامتی مادر نیز مؤثر است؛ کسی که در سن بالا برای نخستین بار بچه‌دار می‌شود نسبت به کسی که در سن پایین باردار می‌شود، مشکلات بیشتری خواهد داشت؛ بهترین سن برای بارداری ۲۰ تا ۳۰ سالگی است از طرفی ۲۵ تا ۳۵ سالگی، سن بارداری بی‌خطر است، اما از این سن به بالا، یک بارداری سالم به شرایطی همچون وزن، میزان فشار و قند مادر بستگی دارد و درصورت فقدان این آمادگی، درصد ناهنجاری‌های جنینی نیز افزایش می‌یابد، این در حالی است که یک مادر در صورت داشتن شرایط جسمی مناسب تا حدود ۴۵ سالگی نیز می‌تواند یک بارداری سالم داشته باشد.

البته دیر ازدواج کردن احتمال نازایی را افزایش می‌دهد و باعث ابتلا به کیست و فیبروم می‌شود؛ هر دختری که تا حدود ۳۰ سالگی ازدواج نکرده باشد باید حتماً آزمایش کیست و فیبروم بدهد.

 استاد شمشیری! زوجین معمولاً به‌چه‌بهانه‌هایی اقدام به سقط جنین می‌کنند؟

استاد شمشیری: در دوره رسول‌الله (ص) دختران را زنده به گور می‌کردند و در حال حاضر به‌روش‌های دیگر، بچه را در رحم مادر سقط می‌کنند؛ ماهیت این دو کار فرقی با هم ندارد؛ از موارد شایع سقط جنین، می‌توان به سقط در دوران عقد به‌خاطر ترس از آبرو اشاره کرد در حالی که این امر، تنها یک فرهنگ غلط است و هیچ مانع شرعی ندارد؛ مورد دیگر به ترس والدین از عدم تأمین مخارج نگهداری فرزند مربوط است؛ خدای متعال در سوره طلاق، خطاب به این افراد می‌فرماید: "وَ یَرْزُقْهُ مِنْ حَیْثُ لایَحْتَسِبُ"؛ و او را از جایى که گمان ندارید، روزى می‌‌دهد. خدا در جایی دیگر خطاب به حضرت موسی (ع) می‌فرماید: "ای موسی، همان‌گونه که من عبادت فردایت را نمی‌خواهم تو هم رزق فردایت را نخواه، توکل کن، به تو داده می‌شود".

یکی دیگر از موارد سقط "ریداکشن" است، در مواردی که زوج بچه‌دار نمی‌شوند و از طریق «IVF» اقدام می‌کنند، ممکن است صاحب چندقلو شوند و در صورتی که رحم مادر توان حمل این تعداد را نداشته باشد، لازم است تعدادی از جنین‌ها سقط شوند.

 درباره نحوه و لزوم عمل"ریداکشن" بیشتر توضیح دهید.

دکتر سحرخیز: وقتی تخمک‌ها از سه تا بیشتر شوند، موجب چندقلویی می‌شود؛ چندقلویی از نظر پزشکی یک عارضه محسوب می‌شود؛ در صورت تعدد جنین، مجوزی صادر می‌شود که بر اساس آن با انجام "ریداکشن" تعداد جنین‌ها کاهش می‌یابد؛ برای مثال وقتی رحمی کشش نگه‌داری از پنج جنین را به‌طور هم‌زمان نداشته باشد، با عمل "ریداکشن" چند جنین حذف می‌شود البته در مواردی هم مادرانی توانسته‌اند این تعداد را تحمل کنند، اما اکثر اوقات با نوزادانی نارس مواجه می‌شویم که به مراقبت‌های زیادی نیاز دارند.

لزوم استفاده از این عمل به سن مادر و تعداد اقدام ناموفق برای بارداری بستگی دارد؛ از نظر پزشکی، قرار دادن پنج جنین در یک رحم (از طریق IVF)، جرم محسوب می‌شود، زیرا ممکن است موجب مرگ مادر شود؛ گاهی والدین اعلام می‌کنند که آمادگی نگه‌داری از جنین‌های چندقلو را دارند، این خواسته منع قانونی ندارد، اما از آنجایی که پزشکان از خطرات و عوارض آن برای مادران مطلع‌اند، اخلاق پزشکی ایجاب می‌کند که از آن ممانعت شود، در صورت موافقت پزشکان اگر نوزاد به عارضه‌ای مبتلا شود، والدین می‌توانند از پزشک مربوطه، شکایت کنند.

آیا در حال حاضر در صورت تشخیص نقص در دوران جنینی از طریق غربالگری، بلافاصله مجوز سقط جنین صادر می‌شود؟

دکتر سحرخیز: خیر؛ در این صورت برای حصول اطمینان، به آزمایش‌های پیشرفته‌تری نیاز است؛ غربالگری در سه ماهه نخست بارداری، سه بیماری کروموزمی را بررسی می‌کند که یکی از آن‌ها "سندروم داون" است؛ به این شکل که درصد احتمال آن را تخمین می‌زند مثلاً می‌گوید یک در ۸۰۰ احتمال ابتلای جنین به سندروم داون وجود دارد.

آزمایش‌های تشخیصی پیشرفته‌تر از طریق "آمنیوسنتز" و یا تست خونی به‌نام «NIPT» انجام می‌شود؛ در ادامه نمونه‌ها به آزمایشگاه ژنتیک ارسال می‌شود و در آنجا نوع کروموزوم جنین مشخص می‌شود؛ در صورت عدم اثبات نقص جنین، اجازه سقط صادر نمی‌شود.

درروش تست خون، عارضه‌ای برای مادر وجود ندارد، اما هزینه آن زیاد است، اما در روش دوم غربالگری که از ۱۶ هفتگی به بعد از مایع آمنیوتیک اطراف جنین نمونه گرفته می‌شود، یک درصد احتمال سقط جنین وجود دارد.

 با توجه به کامل شدن قلب جنین در شش هفتگی، حکم سقط جنین در قبل از شش‌هفتگی چیست؟

دکتر سحرخیز: قرآن می‌فرماید وَلَاتَقْتُلُوا أَوْلَادَکُمْ خَشْیَةَ إِمْلَاقٍ؛ عالمی در تعریف واژه "ولد" می‌گفت از زمان تشکیل نطفه یعنی از وقتی که عمل لقاح صورت می‌گیرد، "ولد" تشکیل می‌شود و با یک موجود زنده مواجهیم؛ حال اگر بارداری برای مادر خطر جانی داشته باشد مثلاً مادر به یک بیماری قلبی پیشرفته مبتلا باشد، در این صورت گفته می‌شود قبل از "ولوج روح" اجازه سقط وجود دارد و حکم واجب دارد، اما در حالت دمیده شدن روح حتی در صورت خطر جانی ادامه بارداری برای مادر، اجازه سقط وجود ندارد.

با این توضیح، در هر صورت اقدام به سقط حرام است و خدا بر اساس آیه "وَلَاتَقْتُلُوا أَوْلَادَکُمْ" از بین بردن جنین زنده را ممنوع کرده است.

 استاد شمشیری! در قرآن کریم به‌کرّات بر جبران خطا‌ها و عدم ناامیدی از رحمت خداوند توصیه شده است؛ قرآن کریم به کسانی که نادانسته مرتکب سقط جنین شده‌اند، چه می‌فرماید؟

استاد شمشیری: خداوند بسیار رحیم است و توبه توبه‌کنندگان را می‌پذیرد؛ این افراد ان‌شاءالله در صورت اقدام مجدد برای بچه‌دار شدن مورد عفو و رحمت خدا قرار می‌گیرند؛ طبق آیه آخر سوره طور بعد از نماز صبح نخوابند و ذکر "استغفر اللّه ربّی و اتوب الیه" و صلوات را بگویند؛ خدا قول داده است هر که این اذکار را بگوید آمرزیده خواهد شد.

اگر بعد از نماز، سجده کنیم و ذکر "شکراً لِلّه یا نور" را بگوییم خدا به ما همسر و فرزندان شایسته عطا می‌کند، باید به این موضوع مهم توجه کنیم که قرآن همه چیز را از ریشه درست می‌کند؛ "فرزند" هدیه خداست و هزاران بلا و مرض را از انسان دور می‌کند؛ بنا بر آیه ۱۵۴ سوره آل‌عمران: قُلْ إِنَّ الْأَمْرَ کُلَّهُ لِلَّهِ؛ همه چیز امر خداست؛ خدا در این آیه می‌گوید که نباید هیچ وقت از آینده، فقر، ازدواج، بیماری و... بترسیم.

از نگاه قرآنی، عمل "سقط جنین" برای والدین چه عواقبی در پی دارد؟

استاد شمشیری: خدای بزرگ می‌فرماید؛ فرزندان خود را از فقر نکشید، ما به شما رزق می‌دهیم؛ اگر کسی مرتکب سقط جنین شود از نظر قرآن "قاتل" است؛ توصیه می‌کنم همه مردان و زنان جهان آیه "وَلَاتَقْتُلُوا أَوْلَادَکُمْ خَشْیَةَ إِمْلَاقٍ" را حفظ کنند تا موج غم از آن‌ها دور شود.

در انتها می‌خواهم از میان تجربیاتم به دو خاطره از سقط جنین اشاره کنم که از مصادیق تحقق وعده الهی هستند؛ زنی ۲۴ ساله که در دوران عقد باردار شده بود از ترس آبرو بچه خود را سقط کرد، وی مدتی بعد از سقط جنین، "متاستاز" شد و به سرطان روده مبتلا شد، وقتی با من حرف می‌زد، گریه می‌کرد و می‌گفت همه دکتر‌ها جوابش کرده‌اند؛ وقتی آیه مذکور را برایش خواندم بر سرش کوبید و ابراز پشیمانی کرد؛ طبق این آیه هر کس مرتکب عمل زشت سقط شود، مورد آماج بلا می‌شود؛ رزق و روزی، دست خداست و لقمه حلال و خواندن نماز خودش کار تربیت اولاد را انجام می‌دهد.

خاطره دیگری دارم که اشاره به آن خالی از لطف نیست؛ سال ۱۳۴۸ به‌همراه یک معلم دیگر به‌ازای حقوقی ناچیز در روستایی تدریس می‌کردم، به‌طوری که به‌خاطر نداشتن کرایه تردد، شب را در مدرسه می‌ماندم؛ این معلم روزی به من گفت صاحب پنجمین فرزند خود شده، اما پس از آزمایش غربالگری متوجه شده که جنین دچار بیماری "منگلیسم یا سندروم داون" است؛ این معلم می‌خواست به‌خاطر عدم بضاعت مالی و نقص جنین، فرزند خود را سقط کند.

به او گفتم که "سقط جنین از نظر قرآن حرام است و این کار، انسان را به بلا مبتلا می‌کند، چه‌بسا که رزقی در آن باشد" به او این آیه را گوشزد کردم: قَدْ خَسِرَ الَّذِینَ قَتَلُوا أَوْلادَهُمْ سَفَهًا بِغَیْرِ عِلْمٍ وَحَرَّمُوا کسانی که بدون علم فرزندانشان را می‌کشند، زیان می‌کنند، خدای متعال در ادامه این آیه می‌فرماید: مَا رَزَقَهُمُ اللَّهُ یعنی خدا رزق آن را می‌دهد و نادان کسی است که سقط می‌کند.

این معلم با علم به ابتلای جنین به سندروم داون، از سقط کردن جنین منصرف شد و پس از مدتی بچه به دنیا آمد در حالی که مبتلا به سندروم داون بود؛ بعد‌ها از آن معلم شنیدم که می‌گفت: "وجود این بچه، آرامش را وارد زندگی‌ام کرد و خدا به‌خاطر آن، باقی فرزندانم را حفظ کرد، وضع مالی‌ام تغییر کرد و برکت عجیبی وارد زندگی‌ام شد به‌نحوی که در حال حاضر با تمکن مالی بسیار خوبی که دارم، ۵۰ خانواده نیازمند را تحت پوشش دارم"!

همان‌طور که می‌دانیم عمر منگل‌ها کوتاه است، فرزند این فرد هم وقتی به سن بیست سالگی رسید بر اثر ایست قلبی فوت کرد و بعد از فوتش، ۱۷ عضو بدن وی اهدا شد؛ مشاهده می‌کنیم همین بچه منگل که به‌گفته دکتر‌ها باید سقط می‌شد، به ۱۷ نفر زندگی دوباره بخشید؟!

این‌که یک معلم با آن درآمد اندک به این مقام برسد، دلیل دیگری جز تحقق وعده الهی ندارد.