آیا ضربان سلامت زنان نرمال می‌زند؟

زنان به عنوان نیمی از جامعه ایران نقش تعیین‌کننده‌‌ای در سلامت جامعه داشته و تضمین کننده سلامت خانواده هستند. آنها به طور معمول، مدیریت و برنامه ریزی سلامت خانواده را بر عهده داشته، از فرزند آوری و مراقبت لحظه‌ای از نوزاد گرفته تا تغذیه نوجوانان، بزرگسالان و کاستن از استرس‌های خانواده و ارائه خدمات به سالمندان.

اکنون در هفته سلامت بانوان ایرانی قرار داریم و شعار این هفته در سال جاری «ورزش، شادابی، آرامش» است.

مرگ و میر زنان به عنوان مادر خانواده و رفتارهای مطلوب و نامطلوب آنها، همه ابعاد سلامت خانواده را تحت تاثیر قرار می‌دهد.

از جمله مواردی که در اثر به خطر افتادن سلامت زنان می‌تواند تاثیرمنفی و تهدیدکننده‌ای بر سلامت سایر گروه‌های سنی در خانواده داشته باشد شامل انتقال بیماری از مادر به جنین، اثر سوءتغذیه، دیابت و فشارخون مادر بر جنین، اثر استعمال دخانیات بر سلامت جنین و سایر افراد خانواده و…؛ به علاوه، با توجه به یادگیری رفتار در خانواده و نقش مادران در شبکه یادگیری اجتماعی، آثار رفتارهای زنان و مادران بر جنبه‌های مختلف سلامت و بیماری و تاثیر آن در فرهنگ رفتاری همه اعضای خانواده بر هیچ کس پوشیده نیست.

از طرف دیگر، آثار نامطلوب بیماری و مرگ و میر مادر بر سلامت اعضای خانواده، غیرقابل چشم پوشی است.بررسی‌ها نشان داده است که نرخ مرگ ومیر کودکانی که مادرشان را از دست داده‌اند، افزایش قابل توجهی داشته است.

افزایش موارد کار و کاهش تحصیل در فرزندان مادر از دست داده نیز از سایر آثار نامطلوب مرگ مادر است. مرگ مادر نه فقط به دلایل مرتبط با بارداری و زایمان، بلکه به دلایل دیگر نیز به همان اندازه برای خانواده فاجعه آمیز است و در تمامی ابعاد، دردناک و جبران ناپذیر است.

بر اساس سرشماری سال 95، جمعیت زنان ایران 39 میلیون و 427 هزار و 828 نفر  را تشکیل می‌دهد؛ضمن اینکه براساس آمارهای ارائه شده از سوی مرکز آمار 20 میلیون و 946 هزار و 787 نفر در ایران خانه دار محسوب می‌شوند که این جمعیت 52.6 درصد از جمعیت غیر فعال از نظر اقتصادی را شامل می‌شود.

بر اساس این گزارش 99.6 درصد از خانه داران در ایران را زنان و چهارصدم درصد را مردان تشکیل می‌دهند.همچنین شمار خانه داران شهری 15 میلیون و 767 هزار و 245 نفر و شمار زنان خانه دار روستایی 5 میلیون و 179 هزار و 541 نفر است.

*اولویت های سلامت زنان

طبق بررسی‌های انجام شده در کشور، بیماری‌های قلبی عروقی و بیماری‌های عروقی مغز و همه عوامل خطرساز و زمینه‌ای که به آنها منجر می‌شوند (مانند دیابت، فشار خون و چاقی) از اولویت ویژه‌ای در سلامت زنان برخوردارند.

درست است که میزان مرگ ومیر زنان، به ویژه مرگ ومیر مادران باردار، در سال‌های پس از انقلاب شکوهمند اسلامی ایران، روند رو به کاهش چشمگیر و قابل توجهی داشته است اما از فاصله‌ای که تا وضعیت مطلوب وجود دارد، نباید غافل بود.

از طرف دیگر، اگرچه مرگ ومیر زنان در بعضی از گروه‌های سنی کمتر از مردان است، اما بر اساس بررسی ملی بار بیماری‌ها، زنان در مقایسه با مردان آسیب پذیرترند و ناتوانی‌های ناشی از بیماری‌های مزمن در آنها به مراتب بیشتر از مردان است.

مرگ ومیر مادران به علت بارداری و زایمان نیز از علل مهم مرگ ومیر زنان است که نمی‌توان به سادگی از آن گذشت. بارداری‌های ناخواسته، بارداری‌های پرخطر، عدم برخورداری از مراقبت‌های ششگانه دوران بارداری و زایمان غیرایمن؛ از علل مهمی هستند که باید از آنها پیشگیری کرد.

آمار چاقی و عدم تحرک جسمانی در زنان بسیار بالا است. بنابراین اتخاذ شیوه سالم زندگی برای زنان ایرانی یک امر مهم در تامین، حفظ و ارتقای سلامت آنها است. 

در عصر حاضر، سلامت روان یکی از مهمترین شاخص‌های سلامت یک جامعه قلمداد می‌شود. بر اساس بررسی‌های انجام شده، اختلالات روانی به عنوان یکی از مهمترین و معنا دارترین اجزای بار کلی بیماریهاست.

از آنجا که بانوان نیمی از پیکره جهان را تشکیل می دهند و نیمی دیگر توسط آنان بزرگ می شوند و در عین حال جزء لاینفک تمامی بخش‌های جامعه هستند، آنها را در معرض خطر بیشتر ابتلاء به مشکلات روانی قرار می‌دهد. همچنین کودکانی که از مادران دارای اختلالات روانی به دنیا می‌آیند بیشتر در معرض اختلالات روانی از جمله افسردگی هستند و احتمال عدم موفقیت تحصیلی در این افراد بیشتر است.

سیما فردوسی، روان‌شناس در گفت‌وگو با خبرنگار سلامت خبرگزاری فارس، درباره «مهمترین عوامل اثرگذار بر سلامت زنان»، اظهار داشت: زنان مشغله‌های زیادی در خانواده دارند؛ اضافه بر اینکه همسر، مادر و خانم خانه هستند یا اینکه برخی در منزل از فرد سالمندی نگهداری می‌کنند؛ضمن اینکه خرید خانه نیز بعهده دارند در نتیجه فشارهای زیادی بر روی ‌آنها است. 

وی ادامه داد: در زنان شاهد تغییرات هورمونی از دوره بلوغ،‌ دوران بارداری، شیردهی و بعد از آن هستیم که اینها باعث آسیب زدن به بدن زنان می‌شود. 

این روان‌شناس با اشاره به عوامل دیگر تاثیرگذار در سلامت زنان، خاطرنشان کرد: ناامیدی، افسردگی و  اضطراب در زنان بیشتر است و وجود این عوامل باعث می‌‌شود آسیب‌پذیری زنان بالا رود؛ اگرچه آنها قدرتمندانه عمل می‌کنند و متوسط طول عمر زنان از مردان بیشتر  است اما باید گفت فشارهای زیادی بر روی زنان وجود دارد. 

وی اضافه کرد: برخی از زنان شاغل هستند و بخشی از آنها سرپرست خانوار هستند و اگر این موارد را نیز در نظر بگیریم، متوجه می‌شویم که فشار زیادی بر آنها بوده و بهداشت جسم و روان آنها در خطر است. 

فردوسی با اشاره به راه‌های تامین سلامت جسمی و روانی زنان، یادآور شد: زنان باید بیمه مشخصی داشته باشند تا از جهت جسمی و روانی تحت پوشش قرار داشته باشند؛ به خصوص خدمات مشاوره‌ای و روان‌شناسی که مورد نیاز بسیاری از زنان است، اما بسیاری از آنها از عهده هزینه‌های آن برنمی‌آیند و از این طریق باید تحت پوشش قرار گیرد. 

*مردان عواطف زنان را مورد توجه قرار دهند

وی با  اشاره به توصیه‌هایی به مردان درباره نحوه برخورد با همسران خود، تصریح کرد: آموزش به مردان از جهت شناختن همسر بسیار مهم است؛‌ اینکه باید مردان به زنان از جهت عاطفی،‌ روحی و روانی توجه کرده و از آنان حمایت کنند؛ ضمن اینکه مشاهده می‌کنیم که استرس در خانم‌ها بیشتر بوده؛ چرا که نقش و مسئولیت‌های آنها بیشتر است. 

مجید ابهری، آسیب‌شناس اجتماعی در گفت‌وگو با خبرنگار سلامت خبرگزاری فارس، درباره «وضعیت سلامت زنان در خانواده و جامعه»، اظهار داشت: سلامت و بهداشت جسم و روان بانوان به عنوان نیمی از افراد جامعه همواره مورد توجه بوده است. 

وی ادامه داد: از آنجایی که زنان به عنوان مادر و همسر تربیت فرزند، فرزندآوری و فرزندپروری را برعهده دارند، سلامت آنها ارتباط مستقیمی با سلامت اعضای خانواده به ویژه فرزندان دارد. 

این آسیب‌شناس اجتماعی افزود: متاسفانه در حال حاضر مسائل اصلی بانوان به دست فراموشی سپرده شده و فقط مسائل حاشیه‌ای و فرعی را برای برخی بانوان بزرگنمایی کرده‌اند. از نگاه رفتارشناسی اجتماعی این موضوع ایجاد نیاز کاذب برای آنها کرده است. 

از آنجایی که زنان به عنوان مادر و همسر تربیت فرزند، فرزندآوری و فرزندپروری را برعهده دارند، سلامت آنها ارتباط مستقیمی با سلامت اعضای خانواده به ویژه فرزندان دارد

وی یادآور شد: حفظ سلامت و بهداشت روان زنان با توجه به اینکه بخش قابل توجهی از آنها به عنوان مادر و همسر در خانه فعالیت کرده و همچنین به عنوان یک عضو سازمانی در بیرون از خانه تلاش می‌کنند، باید به طور مضاعف مورد توجه قرار گیرد. 

ابهری متذکر شد: متاسفانه مسائل حاشیه‌ای و کاذب، مسئولان و بخشی از بانوان را از توجه به مسائل اصلی محروم کرده است؛ ضمن اینکه توجه به روح و جسم بانوان از طریق حفظ بهداشت روانی و جسمانی یکی از اساسی‌ترین اصول در زندگی اجتماعی و فردی است. 

 این آسیب‌شناس اجتماعی ابراز داشت: آموزش خانواده و مهارت‌های همسری، مادری و فرزندپروری نیز دومین محور از وظایف فردی و اجتماعی بانوان است. 

وی خاطرنشان کرد: متاسفانه در مدارس و مراکز آموزشی مهارت‌های زندگی به بانوان آموخته نمی‌شود؛ مهارت برقراری تفاهم با همسر و اعضای خانواده، جامعه و مهارت حل مشکلات به شکلی که زنان  بتوانند مشکلات فردی خود را تا حد قابل توجهی حل و فصل کنند. 

ابهری یادآور شد: تزریق افکار غیرضروری مانند مساله استادیوم رفتن بانوان، موضوع حجاب و امثال این موارد، افکار زنان جامعه را به انحراف کشیده و اجازه نمی‌دهد تصورات و ذهنیات آنها به مسائل اصلی خود متمرکز شود. 

*حدود 25 درصد از زنان دچار اختلال عصبی و اضطراب هستند

وی درباره «وضعیت سلامت روان زنان»، بیان داشت: متاسفانه به علت کشمکش‌های روحی و فکری، حدود 25 درصد از زنان دچار اختلال عصبی و اضطراب هستند؛ چرا که به خاطر نگاه خانواده و بخشی از جامعه به بانوان، دچار ناراحتی‌های روحی مانند اضطراب، افسردگی و وسواس بوده؛ ضمن آنکه آنها در برخی اوقات بیماری خود را مخفی کرده و تا جایی که دیگر توانایی اختفای آن را نداشته باشند، این روند را ادامه می‌دهند. 

این آسیب‌شناس اجتماعی تاکید کرد: بررسی غربالگری افسردگی و اضطراب از خانه و مدرسه باید آغاز شود تا اجازه ندهیم نیروی قابل توجهی از اعضای جامعه دچار خمودگی و رخوت شوند. 

*سرطان پستان و دهانه رحم مهمترین سرطان‌های رایج در زنان

در حوزه بیماری‌های مربوط به زنان، سرطان‌ها از علل اصلی مرگ ومیر زنان هستند. در ایران، بار اصلی سرطان‌‌ها در زنان، مربوط به سرطان پستان است و البته سرطان دهانه رحم نیز به علت سیر بالارونده‌ای که دارد، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.

سرطان پستان در زنان ایران همچنان در رتبه اول سرطان‌ها قرار دارد. از طرف دیگر، از مهمترین اولویت‌هایی که بیماری مزمن و ناتوان کننده برای زنان ایجاد می‌کنند، بیماری‌های اعصاب و روان (به خصوص افسردگی)، بیماری‌های عضلانی اسکلتی(به ویژه کمردرد و آرتروز)، کم خونی و عوارض یائسگی هستند که البته در گروه‌های سنی مختلف زنان رتبه آنها تغییر می‌کند.

بی تردید یکی از مهمترین عوامل پیشگیری کننده از همه اولویت‌های فوق، شیوه زندگی سالم و مطلوب است که متاسفانه در زنان ایران، به ویژه در خصوص فعالیت جسمانی و تغذیه سالم و صحیح، مشکلات مهمی وجود دارد.

مریم کاشانیان، متخصص زنان در پاسخ به این پرسش که «مهمترین  عوامل تهدیدکننده سلامت زنان چیست؟»، اظهار داشت: باید زنان جامعه به ورزش و فعالیت زیاد روی ‌آورند؛ به خصوص خانم‌های باردار؛ چرا که آنها فکر می‌کنند باید در این دوران استراحت کرده و فعالیت بدنی نداشته باشند. 

وی ادامه داد: این موضوع در حالی است که ثابت شده ورزش و تحرک در طی دوران بارداری حتما می‌تواند جلوی بسیاری عوارض بارداری را بگیرد و حتی آن را بهبود بخشد. البته تنها موارد نادری وجود دارد که ما متخصصان به خانم‌های باردار در این دوره استراحت می‌‌دهیم؛ در نتیجه باید خانم‌های باردار را از ابتدا تا انتهای بارداری  تشویق به فعالیت ورزشی کرد. 

*استراحت در دوران بارداری باعث افزایش ریسک لخته شدن خون می‌شود 

کاشانیان افزود: برخی زنان در دوران بارداری اعلام می‌کنند که پزشک‌شان به آنها استراحت مطلق داده؛ در حالی که مطلقا استراحت مطلق در دوران حاملگی توصیه نشده و بسیار خطرناک است؛ چراکه یکسری فاکتورهای انعقادی در دوران بارداری افزایش پیدا می‌کند و استراحت کردن به آن دامن زده و ریسک لخته شدن خون افزایش پیدا می‌کند و حتی می‌تواند کشنده باشد. 

این متخصص زنان با تاکید بر اینکه خانم‌های باردار باید فکر استراحت مطلق را در این دوران از ذهن خود خارج کنند، گفت: فقط در موارد خاصی مانند بیماری‌های قلبی پیشرفته توصیه می‌شود تا خانم‌ها در دوران بارداری استراحت کنند. 

*زنان در دوران بارداری مجاز به انجام ورزش کردن هستند

وی متذکر شد: استراحت نسبی را در موارد بسیار نادر توصیه می‌کنیم؛ ضمن اینکه باید گفت خانم‌های باردار در این دوران می‌توانند همه نوع ورزش را انجام دهند؛ به جز ورزش‌هایی که باعث ضربه وارد شدن به ناحیه شکم شده و یا پریدن از جای بلند نیز منع می‌شود. 

کاشانیان با اشاره به انجام مطالعه وسیع بر روی نقش موثر ورزش در دوران بارداری، خاطرنشان کرد: کمر درد بارداری از عوارض شایع در این دوران است که در این مطالعه درمان آن را با استفاده از مسکن، استراحت و ورزش مقایسه شده است و به این نتیجه رسیده‌اند که ورزش بیشتر از همه موارد در بهبود این عارضه موثر است. 

این متخصص زنان تصریح کرد: کار و فعالیت ورزشی در خانم‌ها به شادی روان و نجات از خمودگی کمک می‌کند و بنده پیشنهاد می‌کنم خانم‌ها فعالیت و ورزش خود را به صورت همیشه و پایا انجام دهند. 

 آنچه باید برای تأمین سلامت زنان جامعه مورد توجه قرار داد، در نظر گرفتن آنان به عنوان نقطه پرگار و مرکز ثقل خانواده است؛ در نتیجه برای آنکه بتوانیم کانون خانواده را همواره گرم و همراه با سلامت جسمی و روحی اعضای آن ببینیم و در ادامه آن، شاهد حضور فرزندان تأثیر گذار در بخش‌های مختلف جامعه باشیم و از بسیاری ناهنجاری‌های اجتماعی که متأثر از تربیت ناصحیح در خانواده است، جلوگیری کنیم، باید منبع انرژی‌بخش کانون خانواده را که همان مادر خانواده است مورد توجه خاص قرار داده و این توجه نیز باید در وهله اول توسط پدر خانواده و در مراحل دیگر توسط متولیان حوزه سلامت و رفاه مورد توجه قرار گیرد.