دروغ گفتن در چه مواقعی جایز است

امام حسن عسکری (ع) در این زمینه می فرماید: تمام خباثت ها در خانه ای قرار دارد و کلید آن خانه، دروغ است.

ولى در عین حال در پاره اى از موارد استثنایى، مسائلی به وجود می آید که اگر انسان در آن جا راست بگوید فتنه و فساد بزرگى برپا مى شود در حالى که اگر راست نگوید آتش فتنه خاموش مى گردد؛ مثلا، هرگاه میان دو نفر اختلاف شدیدى باشد و یکى از آنها پشت سر دیگرى بدگویى کند و ما هم بشنویم و بدانیم که اگر در برابر سوالاتى که مى شود راست بگوییم و بدگویى هاى او را فاش کنیم، آتش فتنه اى برپا مى شود که ممکن است تلفات و خسارات مهمّى به بار آورد؛ بدیهى است در چنین موردى راست گفتن کار غلطى است و هیچ عاقلى نمى تواند بگوید در چنین موردى هم باید راست گفت.

قوانین اسلامى نیز در چنین موارد استثنایى، از روى ضرورت دروغ گفتن را تجویز مى کند.

‌ از جمله موارد جواز دروغ:

1- اصلاح بین مردم؛

2- دفع شر ظالمان؛ 

3- دروغ در حال ضرورت: انسان به خاطر ضرر مالی وجانی سنگین می تواند دروغ بگوید. یعنی ضرر مالی باید به گونه ای باشد که تحمل آن دشوار باشد. اما ضررهای ناچیز موجب جواز دروغ نمی شود.

تمام موارد را می توان در یک قاعده کلی خلاصه کرد وآن عبارت است از: به خطر افتادن اهداف مهمتر. در حقیقت تجویز دروغ در این موارد به خاطر ضرورت است و باید به همان قدر ضرورت اکتفا شود.

نکات:

1. جواز دروغ کاملا جنبه استثنایى دارد و جز در شرایط خاصّى دروغ گفتن جایز نیست و نباید عدّه اى موضوع «دروغ مصلحت آمیز» را دستاویز کرده و بدون جهت و یا براى به دست آوردن منافع شخصى دروغ بگویند و این عمل زشت را به نام این که مصلحت! ایجاب کرده، مرتکب شوند.

2. اسلام بقدرى به موضوع راستگویی اهمّیّت داده که حتّى در مواردى که ضرورت ایجاب مى کند که انسان دروغ بگوید، دستور «توریه» داده است.

منظور از «توریه» این است که در موارد ضرورى به جاى دروغ گفتن، جمله اى گفته شود که شنونده به گمان خود از آن مطلبى استفاده کند در حالى که منظور گوینده چیز دیگرى بوده است; مثلا: کسى از ما بپرسد آیا فلان کس درباره من چنین حرف بدى زده؟ ما در جواب مى گوییم: نه و منظورمان این باشد که به این عبارت نگفته - اگر چه همان مطلب را به عبارت دیگر گفته است - ولى شنونده از کلمه «نه» چنین مى پندارد که اصلا آن حرف درباره او گفته نشده است به عبارت دیگر «توریه» سخنى است که دو معنا دارد، گوینده از آن معنای خاصّى را که حقیقت است اراده کرده و شنونده معنا دیگرى مى فهمد.

3. در مواردى که وظیفه انسان توریه یا دروغ مصلحت آمیز باشد، اگر راست بگوید گناه کرده و هر فسادى به وجود بیاید او مسوول می باشد.

4. در بین مردم موارد بسیارى یافت می شود که به خاطر مصلحت فردى و منافع شخصی و کارهای جزیی دروغ مى‌ گوید و به عنوان دروغ مصلحت‌ آمیز در بین مردم شناخته مى‌شود، اما این موارد دروغ واقعى بوده و حرام است.