بنظرم سفر به مسکو در این مقطع زمانی مناسب نبود

سرویس سیاسی

هفته گذشته حجت الاسلام رئیسی در سفری وارد مسکو شد. از ۲ ماه پیش که کرملین اعلام کرد در اوایل سال ۲۰۲۲ رئیس جمهور ایران به مسکو می‌رود گمانه‌زنی درباره محتوای این سفر آغاز شده بود. برخی معتقد بودند در این سفر قرارداد ۲۰ ساله ایران و روسیه منعقد خواهد شد و‌ برخی دیگر بر این گمانه بودند که روسیه در این سفر سامانه‌های S400 و سوخو‌ 35 را به ایران خواهد فروخت. برای ارزیابی دستاوردها و حواشی این سفر با سید جمال ساداتیان دیپلمات پیشین و تحلیلگر روابط بین‌الملل گفتگو‌ کردیم:

دستاوردها و بازتاب سفر رئیس جمهور به روسیه را چگونه و در چند سطح می‌توان ارزیابی می‌کرد؟ 

سفر جناب آقای رئیسی به مسکو، بازتاب‌های مختلفی داشته است که اگر در هر زمینه اطلاع‌رسانی به موقع صورت می‌گرفت و یا سریعا صورت پذیرد، می‌تواند در اقناع افکار عمومی موثر واقع شود. اما در شرایط فعلی، بر اساس دریافت‌های سفر، و موارد انعکاس یافته، ذیلا، به چند نکته اشاره می.شود:

 الف- تشریفات

۱- در فرودگاه، وزیر انرژی روسیه که رئیس کمیسیون مشترک همکاری‌های اقتصادی روسیه است به همراه معاون وزیر خارجه روسیه، از رئیس جمهور و هیات ایرانی استقبال نموده است.

۲- در بدو ورود به کاخ کرملین نیز هیچ مقامی از روسیه به استقبال رئیس جمهور ایران نیامده است.

۳- برای ادای نماز، اتاقی در خور و مناسب در اختیار رئیس جمهور ایران قرار نگرفته و ایشان در سرسرای عمومی جانماز انداخته و نماز خوانده است!

۴- در هنگام گفتگو، فاصله زیاد در دو طرف میز بلند حفظ شده، در مقایسه با دیدار با دکتر روحانی از ایران، بشار اسد از سوریه و اردوغان رئیس جمهور ترکیه و نیز محمد بن سلمان ولیعهد عربستان سعودی، که کاملا نزدیک و صمیمانه‌تر برخورد داشته است، بسیار ساده و سطح پائین با همتای فعلی ایرانی‌اش برخورد داشته است!

این رویه انعکاس این بوده که پوتین اهمیت لازم را به هیات ایرانی نداده و همانند عدم پذیرش آقای قالیباف، رئیس مجلس، در سفر سال گذشته‌اش به مسکو، شأن رئیس و هیات ایرانی رعایت نشده و بلکه تحقیرآمیز برخورد شده است!

 ب- محتوا

۱- بر اساس پیشنهادی که از سوی دولت دوازدهم، به روسیه داده شده بود تا تفاهمنامه‌ای هم با آن‌ها شبیه تفاهمنامه ۲۵ ساله با چین، به امضا برسد، قبل از سفر آقای رئیسی اعلام شد که این تفاهمنامه در سفر ایشان به امضا خواهد رسید، اما در هنگام حضور هیأت ایرانی در مسکو گفته شد، تفاهمنامه امضا نمی‌شود!

۲- گفته شد دو رئیس جمهور پیرامون مسائل منطقه‌ای‌، سوریه، افغانستان و قفقاز جنوبی و همچنین برجام با یکدیگر گفتگو کرده‌اند.

۳- محور دیگر گفتگوها پیرامون توسعه همکاری‌های دو جانبه اقتصادی، طرح‌های مشترک دو کشور از جمله نفت و گاز و مسائل فرهنگی بوده است.

از آنجا که راجع به محتوای گفتگوها اطلاع رسانی نشده، دقیقا دانسته نیست که موارد گفتگو شده، چه بوده است!؟

آیا اهداف سفر محقق شده یا خیر؟

سوال اینست که نگاه مسکو به ایران و نقش ایران در منطقه و روابط دو جانبه چیست و در چه جایگاهی قرار دارد؟ 

آیا آنگونه که ایران و هیات حاکمه ترسیم می‌نمایند، جایگاه ایران هم نزد آقای پوتین و دولت روسیه در جایگاه راهبردی قرار دارد یا خیر؟

 ج- سایر موارد

آقای رئیسی در نشست عمومی دومای روسیه سخنرانی داشته است، همچنین با ایرانیان فعال اقتصادی مقیم روسیه دیدار نموده و ایضا دیداری نیز با فعالان اقتصادی روسیه از سوی سفارت برای ایشان ترتیب داده بودند تا در جمع‌بندی ایشان موفق شوند تحرکی در روابط دو کشور ایجاد کنند!

د- تحلیل سفر

بنظر می‌رسد انجام سفر در این مقطع زمانی مناسب نبوده، زیرا مسکو از سوئی درگیر مذاکرات ژنو بر سر مشکلات بوجود آمده برای تمرکز نیرو در مرز اوکراین و احتمال حمله به اوکراین است.

موضع‌گیری جدی غربی‌ها و بخصوص آمریکا را در مقابل خود دارد و از سوی دیگر فعال بودن آقای اولیانوف نماینده روسیه در وین است که در وساطت و در پاره‌ای موارد، نمایندگی از سوی ایران! در مقابل ۱+۴ و جداگانه با آمریکاست، لذا چنین القا شده که ایران برای دریافت کمک بیشتر و بالا بردن وزن خود در مذاکرات وین، نیازمند امضای تفاهمنامه یا قرارداد با روسیه بوده و لذا این مقطع زمانی را برای سفر برگزیده است، که عملا دادن امتیاز به مسکو برای حل و فصل مسائل خود با غرب است و هم از این رو ست که مسکو بر اساس درک نیاز طرف ایرانی، برخورد مناسبی با هیات ایرانی نداشته است.

با عنایت به اینکه گفته می‌شود روسیه متحد استراتژیک ماست اما حجم مبادلات تجاری ایران با روسیه بیشتر از نیم درصد نیست. این نقیصه در مبادلات تجاری دو کشور را چگونه ارزیابی می‌کنید؟

روابط ایران از گذشته با اروپا و آمریکا بوده و در نتیجه عمده صنایع و زیر ساخت‌های تکنولوژیک ایران با سیستم‌های غربی هماهنگ است، جایگزین کردن سیستم‌های روسی که بخش عمده پیشرفت و دستاوردهای تکنولوژیک آن‌ها در امور نظامی بوده، زمان‌بَر است و لذا موفقیت کمی در سایر امور بدست آمده است.

روحیات و روش‌های عملکردی تجار روسی نیز تاثیرگذار در سرعت عمل هموطنان ایرانی هم بود و از این جهت پیشرفت روابط کند بوده است. نکته دیگر در حوزه‌های تبادلات بوده که در برخی دو کشور، رقیب یکدیگر تلقی می شده‌اند که امکان تبادلات را فراهم نمی‌نماید.

 ظاهرا نگرانی روسیه از این است که ایران ذخیره‌‌ی گاز خودش را به اروپا صادر کند و رقم درآمد روسیه که سالیانه ۸۰ میلیارد دلار است بابت صدور گاز ایران به اروپا آسیب جدی ببیند. در این زمینه نظر شما چیست؟

به دلیل مشکلات ناشی از تحریم‌های آمریکا، جمهوری اسلامی نتوانسته است از همه ظرفیت‌های موجود خود بهره‌برداری لازم را انجام دهد. به عنوان مثال برخی از فازهای پارس جنوبی به بهره‌برداری نرسیده است و از سوی دیگر میزان گاز مصرفی کشور هم بخصوص در بخش مصرف خانگی افزایش یافته به گونه‌ای گاهی در زمستان برای تامین نیاز مردم، گاز برخی صنایع قطع می‌شود. در نتیجه در شرایط فعلی قادر به صادرات موثر نیستیم، اما با استفاده از ظرفیت مخاذن جدید و همچنین به بهره‌برداری رسیدن همه فازهای پارس جنوبی، و در آن شرایط اگر در تنگنای مسائل بین المللی و تحریم نباشیم، می‌توانیم و باید بتوانیم صادرات به اروپا را با جدیت پی بگیریم. نکته دیگر رابطه با ترکیه و مسیر صادراتی است که آن‌هم مطلب در خور توجهی است که در معادلات و مبادلات چند وجهی می‌باید مد نظر قرار گیرد.

 آیا رئیسی توانست در این سفر پوتین را قانع کند که در صورت تصویب مکانیسم ماشه، روسیه و چین دنباله‌روی اروپا و آمریکا نباشند؟

در فرض سوال شما، با این پاسخ روبرو هستیم که روسیه خود رای مثبت به آن قطعنامه‌ها داده بود و در نتیجه در شرایط بازگشت به استفاده از مکانیزم «اسنپ بک» یا مکانیزم ماشه، روسیه نمی‌تواند و حتما نخواهد خواست که در برابر دیگران بایستد، و شاید به همین دلیل باشد که بیشترین تلاش را از ناحیه آقای اولیانوف در مذاکرات وین شاهد بودیم! که سعی وافر دارد که مذاکرات به نتیجه‌ای منجر شود، 

به عبارت روشن‌تر روسیه بخاطر ایران در برابر غرب نخواهد ایستاد و بخاطر منافع خودش، وجهه بین‌المللی خود را خراب نخواهد کرد. در شرایط کنونی، تحریم‌های سازمان مللی نیست که با ایران قدری همکاری می‌کند البته از این همکاری، در تعاملات با غرب، نهایت بهره را می‌برد.