در رثای علی پاینده

فرخ نگهدار

فعال سیاسی

با کمال تاسف از درگذشت رفیقی که با سابقه 60 سال رفاقت مطلع شدم. عارف پاینده، یا آنچنان که ما می شناختیم: علی پاینده، در نخستین ساعات بامداد روز، جمعه 27 خرداد چشم از جهان فروبست. او به هنگام وداع 80 سالگی را پشت سر گذاشته بود.

اولین بار نام او را در سال 40، زمانی شنیدم که هنوز دانش آموز دبیرستان دارالفنون بود. نام او در فعالیت های دانش آموزی و در جبهه ملی بر سر زبان ها بود. در سال 41 علی جزء کسانی بود که به علت داشتن تمایلات چپ همراه با بیش از 70 دانش آموز دیگر، به واسطه تمهیدات گروه خنجی و حجازی از حوزه های جبهه ملی کنار گذاشته شده بودند. بعدا برایم روشن شد که اکثر این افراد به واسطه یا بی واسطه با زنده یاد بیژن جزنی در ارتباط بودند. وقتی در مهر 41 در دارالفنون ثبت نام کردم خیلی زود متوجه شدم که علی با عموم فعالین مدرسه آشناست و روابط دارد؛ از جمله در فعالیت های سیاسی و اعتراضی یا کوهنوردی حضور دارد. 

در بهار 42 زمانی که به عضویت در گروه جزنی در آمدم، همینطوری حدس می زدم که علی هم باید قاعدتا جزو رفقا باشد. در فاصله سال های 41 تا 46 علی یکی از فعال ترین پاهای سازمانگری برنامه های کوهنوردی بود. هر دو در گروه کوهنوردی کاوه عضو بودیم. علی پاینده یکی از کسانی بود که، من روی حمایت و توانایی او در راه‌اندازی و سازماندهی برنامه های دانش آموزی و دانشجوئی برای کوهنوردی حساب می کردم.

 پدرش در بالای میدان حسن آباد، در بر شمالی یکی از کوچه های سمت شرقی خیابان حافظ، یک مغازه لبنیاتی (ماست بندی) داشت که در واقع یک محل قرار برای فعالیت های ما بود. پدری داشت مهربان و بسیار همراه. همین که می شنید ما از رفقای علی هستیم با روی گشاده و نگاهی همدلانه ما را تحویل می گرفت و کمک می کرد. 

وقتی در سال 46 چهارده نفر از اعضای گروه ما دستگیر شدند، نامی از علی پاینده در پرونده ها به میان نیامد و طولی نکشید که دانستم علی همچنان یک هوادار باقی مانده و عضو گروه نبوده است. با شناختی که از نزدیک از او داشتم حدسم این بود که او کسی نیست که پیشنهاد عضویت را رد کند.

دو سه سال بعد علی در رابطه با گروه طوفان به زندان افتاد و هیچ کس باور نکرد که عقاید و تمایلات «طوفانی» در او چنان نهادینه بود که می توان او را «طوفانی» دانست. بین دیدگاه های پاینده و سرمدی و افشار و کلانتری و صفایی و صفاری و انفرادی و دیگران، که اتفاقا همه همسن و سال و رفقای بسیار نزدیک یک دیگر بودند، هیچ تمایز واقعی وجود نداشت. آنها از اوان نوجوانی یک جمعِ همیشه با هم، یک جمع «هم هویت» بودند. 

علی پاینده دقیقا همانقدر صمیمی، وفادار، و خودی بود که احمد و عزیز و سعید، یا حمید اشرف. تنها فرق او با دیگران این بود که هیچ گاه ندیدم که آرزو، عزم، یا تلاش کند که خود بنیان گذار شود و برای ساختن یک جریان، یا یک جنبش، یک «نقشه راه» دوام‌دار بریزد و برای اجرای آن خود آستین بالا بزند. او همیشه بسیار علاقه مند بود که یک حامی وفادار و رفیق پای کار باشد یا یک طراح و سازمانگر و بنیان گذار در پیچیدگی های زمان. 

وقتی سیاهکل اتفاق افتاد تو گویی جرقه آن آتش به خرمن آرزوهای بیشمارانی زد که با افکار گروه جزنی و احمدزاده همدلی کامل داشتند و اما سازمانگران آن حرکت، علیرغم همه همدلی ها و همنشینی ها و صافی ها، به هر دلیل به سراغ ایشان نرفته بودند. و علی پاینده یکی از پرشمار شوریدگانی بود که در آن ایام ملتهب تاب خانه نشستن و «هیچ کار نکردن» را نداشتند. او عاشق بیقرارِ پیوستن بود.

در زمستان 49 وقتی علی می دید و می دانست که «همه رفته اند» و او هنوز خانه نشین است، با کاظم شادور، که او هم یکی از همان شیفتگان بی تاب بود، خود تصمیم گرفت پای «تدارک» و «عملیات» برود و در همان حال خود را موظف دانست که «پای دوم» را زمین بگذارد. او در عرصه فعالیت های سیاسی و صنفی هم، از هر کاری از دستش بر می آمد فروگذار نکرد. او در همین ارتباطات بود که به زندان افتاد. کارهای او پژواکی است از نظریه پردازی های زنده یاد جزنی که از اواسط دهه 40 تا آستانه انقلاب فضای سیاسی زمانه را عملا شکل داده بود.  

 علی پاینده، مثل نزدیک ترین رفیقش در زندان، صفر خانِ قهرمانی، برای خود ویژگی های منحصر به فرد، یا بهتر بگویم «خطوط قرمزی یگانه و جاودانه» داشت: از جمله صداقت و وفاداری، مردم داری، سخاوت در رفاقت، و به ویژه در رعایت معرفت. 

او هرگز تحمل نداشت که کسی را او به زندان بیاورد و نیاورد. اصلا تحمل نداشت که کسی او را به دو رویی سیاسی به خاطر اهداف شخصی متهم کند. در تمام عمر حسابش هم از ... گرایان، ضمن سلوک با بخش هایی از آنان، به وضوح مجزا بود و هم از گردانندگان و میراث داران نظام سابق. علی پاینده تا آخرین نفس یار وفادارِ وفاداران به اندیشه سوسیالیسم و چپ باقی ماند. علی پاینده از همان نخستین روزهایی که قدم در راه نهاد تا همین دیروز همان علی پاینده ای بود که همگان همیشه می شناختند؛ شناختی که، با اطمینان باید گفت، تا همیشه پاینده خواهد ماند. 

فقدان رفیق قدیم، علی پاینده را به همه بازماندگان، به یاران و دوستداران بیشمارش تسلیت می گویم. 

 لندن - شنبه 28 خرداد 1401