نگاهی به زندگی و آثار پرویز مشکاتیان خالق خاطره‌انگیزترین آثار موسیقی سنتی ایرانی

سرویس فرهنگی مستقل‌آنلاین: پرویز مشکاتیان، آهنگساز، موسیقی‌دان، استاد دانشگاه، نوازنده و پژوهشگر موسیقی سنتی ایران در 24 اردیبهشت سال 1334 در نیشابور متولد شد.

او آموزش‌های ابتدایی موسیقی را از شش سالگی نزد پدرش، حسن مشکاتیان، که استاد سنتورنوازی و آشنا با ویولن و سه‌تار بود، آموخت. وی آموختن موسیقی را در طول تحصیل در زادگاهش، نیشابور ادامه داد و تا پایان دوره دبیرستان همچنان در محضر پدرش به یادگیری ادامه داد. او در سال ۱۳۵۳ وارد  رشته موسیقی در دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران شد و به ردیف میرزا عبدالله را نزد استاد نورعلی‌خان برومند و ردیف موسیقی سنتی را نزد استاد داریوش صفوت فراگرفت.

فعالیت‌های هنری و موسیقایی پرویز مشکاتیان

او هم‌زمان که ردیف موسیقی را آموزش می‌دید،  مبانی موسیقی ایرانی را نزد اساتیدی چون محمدتقی مسعودیه، مهدی برکشلی، عبدالله دوامی، سعید هرمزی و یوسف فروتن فرا گرفت. در کنارش او با جدیت تمام به نوازندگی ساز سنتور در مرکز حفظ و اشاعه موسیقی پرداخت و توانست در نوازندگی این ساز به مهارتی استادانه و مثال‌زدنی دست پیدا کند. به‌طوری‌که در آزمون موسیقی باربد که به ابتکار نورعلی برومند برگزار می‌شد، همراه پشنگ کامکار مقام نخست در رشته نوازندگی سنتور و همراه با داریوش طلایی، مقام ممتاز در ردیف‌نوازی را به دست آورد

 پرویز مشکاتیان همچنین توانست آثار بزرگ فراوانی را در زمینه آهنگسازی و نوازندگی سنتور به ویژه در زمینه ساخت قطعات ارکستری، تصنیف‌های ماندگار و نیز تکنوازی سنتور انجام دهد. او در طی این سال‌ها، کنسرت‌های مشهور و زیادی با خوانندگانی چون پریسا و هنگامه اخوان اجرا کرد که برای علاقمندان موسیقی سنتی هنوز خاطره‌انگیز است.

پرویز مشکاتیان در اوج پختگی حرفه‌ای گروه عارف را در سال ۱۳۵۶تشکیل داد. فعالیت  پربارگروه عارف تا سال 1387 ادامه یافت و آثار درخشانی در موسیقی سنتی ایرانی ساخته شد و در حافظه جمعی ایرانیان ماندگار گشت.

نوازندگان و خوانندگان مشهوری در طی این سال‌ها با گروه عارف همکاری کردند از جمله: محمدرضا لطفی، ناصر فرهنگ‌فر، محمدعلی کیانی‌نژاد، حسین علیزاده، درویش رضا منظمی، عبدالنقی افشارنیا، حسین فرهادپور، علیرضا افتخاری، جمشید عندلیبی، فرخ مظهری، اردشیر کامکار، محمد فیروزی، حمید متبسم، حسین بهروزی‌نیا، بیژن کامکار، ارژنگ کامکار، مازیار شاهی، سیامک آقایی، بهداد بابایی، محمدرضا رستمیان، بهرام ساعد ، نوید دهقان، کیوان ساکت، جمشید محبی.

آثار گروه عارف:

• چاووش 4 – آهنگساز: محمدرضا لطفی، پرویز مشکاتیان – خواننده: شهرام ناظری، هنگامه اخوان

• چاووش 7 (1357) - خواننده: محمدرضا شجریان، شهرام ناظری (انتشار به مناسبت اولین سالگرد انقلاب ۱۳۵۷ ایران)

• به یاد طاهرزاده (1363) – آهنگساز: محمدرضا لطفی – خواننده: صدیق تعریف (اولین اثر انتشار یافته با صدای صدیق تعریف، یادواره حسین طاهرزاده، ردیف آوازی این اثر اصفهان است که در دستگاه سه‌گاه اجرا شد، سرپرست گروه و بازسازی اثر: محمدرضا لطفی، این اثر در سال ۱۳۶۳ به عنوان دهمین آلبوم از مجموعه چاووش توسط کانون چاووش به بازار و آمد و در سال ۱۳۸۵ با تصحیح نام به به یاد طاهرزاده توسط آوای شیدا زیر نظر محمدرضا لطفی دوباره منتشر شد)

• بیداد (1364) – آهنگساز: پرویز مشکاتیان - خواننده: محمدرضا شجریان (بخش اول (گروه نوازی) در دستگاه همایون و با آهنگ‌سازی پرویز مشکاتیان و بخش دوم (تار و آواز) در همایون و شور و با نوازندگی تار غلامحسین بیگجه‌خانی)

• لاله بهار (1365)- آهنگساز: پرویز مشکاتیان – خواننده: شهرام ناظری (اجرا در سال ۱۳۶۲)

• نوا (1365) – آهنگساز: پرویز مشکاتیان – خواننده: محمدرضا شجریان (اشعار از سعدی، مولانا و باباطاهر)

• دستان (1367) - آهنگساز: پرویز مشکاتیان – خواننده: محمدرضا شجریان (در دستگاه چهارگاه، اشعار از حافظ و سعدی)

• افشاری مرکب (1368) – آهنگساز: پرویز مشکاتیان - خواننده: ایرج بسطامی (اولین آلبوم با صدای بسطامی)

• افق مهر (1369)- آهنگساز: پرویز مشکاتیان – خواننده: ایرج بسطامی (به یاد خواجوی کرمانی، دربرگیرنده تصنیف معروف مست و خراب)

• مژده بهار (1371) – آهنگساز: پرویز مشکاتیان – خواننده: ایرج بسطامی     

• کنج صبوری (1375) –آهنگساز: پرویز مشکاتیان – خواننده: علی رستمیان           

• وطن من (1376) – آهنگساز: پرویز مشکاتیان – خواننده: ایرج بسطامی (دربرگیرنده تصنیف معروف وطن من (شعر ملک الشعرا بهار))

• کنسرت ۷۶ گروه عارف (1376) – آهنگساز: پرویز مشکاتیان – خواننده: حمیدرضا نوربخش  

• کنسرت راست پنجگاه (1383) – آهنگساز: پرویز مشکاتیان - خواننده: ایرج بسطامی (انتشار پس از مرگ ایرج بسطامی، شامل ۲ لوح فشرده مربوط به یکی از اجراهای زنده گروه عارف به همراه بسطامی)

• کنسرت شهرام ناظری و گروه عارف – آهنگساز: پرویز مشکاتیان- خواننده: شهرام ناظری (اجرا در سال ١٣٨٣، هیچ‌گاه به صورت رسمی منتشر نشد.)

• ققنوس (1386) – آهنگساز: پرویز مشکاتیان

  

نکته‌هایی جالب از زندگی هنری پرویز مشکاتیان:

• مشکاتیان در سال ۱۳۵۶، همکاری با رادیو را زیر نظر هوشنگ ابتهاج (ه.الف. سایه) آغاز کرد ولی پس از واقعه ۱۷ شهریور ۱۳۵۷ از رادیو استعفاء داد و مؤسسه چاووش را با همکاری هنرمندان گروه عارف و شیدا تشکیل داد.

• او با همکاری شهرام ناظری، تصنیف «مرا عاشق» را بر روی شعر مولانا ساخت.

• پرویز مشکاتیان از سال ۱۳۵۸ تا سال ۱۳۶۷ به طور مستمر و بعدتر در اوایل دهه ۷۰ با استاد محمدرضا شجریان همکاری داشت که نتیجه این همکاری، آثار ماندگاری چون بیداد، آستان جانان، سِرّ عشق، نوا، دستان، گنبد مینا، دود عود، جان عشاق و قاصدک بود. او در همه این آثار، به عنوان آهنگ‌ساز و نوازنده سنتور (در سِرّ عشق به عنوان نوازنده سه‌تار و در جان عشاق فقط آهنگ‌ساز) همکاری داشت.

• پرویز مشکاتیان کارهای بسیار پرباری با نوازندگانی چون حسین علیزاده (سرپرست گروه عارف و گروه شیدا) و محمدرضا لطفی (سرپرست گروه شیدا) انجام داده است.

• پرویز مشکاتیان پس از قطع همکاری با محمدرضا شجریان، با خوانندگانی چون علی جهاندار، ایرج بسطامی، علیرضا افتخاری، حمیدرضا نوربخش، علی رستمیان و شهرام ناظری همکاری کرد.

• پرویز مشکاتیان در فستیوال جهانی موسیقی تحت عنوان (روح زمین) در کشور انگلستان شرکت کرد و مقام نخست را بدست آورد.

• مشکاتیان از سال ۱۳۷۶ اجراهای صحنه‌ای و انتشار آلبوم را متوقف کرد و تا تابستان سال ۱۳۸۴ کنسرتی در کشور اجرا نکرد.

• یکی از آخرین کارهای وی آلبوم تکنوازی تمنا بود که در سال ۱۳۸۴ نواخت و منتشر کرد.

• او در روزهای ۶ تا ۹ آذر ۱۳۸۶ به عنوان سرپرست گروه عارف کنسرتی در تهران برگزار کرد که حمیدرضا نوربخش به عنوان خواننده در آن شرکت داشت.

• در سال ۱۳۸۶، پس از حضور پرویز مشکاتیان در کنسرت محمدرضا شجریان، رابطه این دو استاد موسیقی ایرانی که بیش از یک دهه با کدورت و تیرگی همراه بود، مجدداً برقرار شد.

• در مراسم جشن خانه موسیقی در ۲۳ مهر ۱۳۸۶، لوح تقدیر از یک عمر فعالیت هنری توسط محمدرضا شجریان به عنوان رئیس شورای عالی خانه موسیقی به پرویز مشکاتیان داده شد.

• از آثار مشکاتیان، کتاب‌های فراوانی منتشر شده‌است. از این کتاب‌ها می‌توان به اثرهای بیست قطعه برای سنتور، گل آئین، گل آوا، سُل آیین، مجموعه تصانیف، بیداد، لاله بهار اشاره نمود.

مرگ پرویز مشکاتیان

پرویز مشکاتیان در تاریخ ۳۰ شهریور سال ۱۳۸۸در خانه‌اش در تهران و در سن ۵۴ سالگی و در اوج شکوفایی هنری بر اثر نارسایی قلبی درگذشت. در مراسم بزرگداشت او نماینده وزیر ارشاد نیز سخنرانی کرد که با مخالفت حاضران در مراسم مواجه شد در طی سخنرانی وی حاضران در اعتراض به بی‌توجهی دولت به موسیقی و هنرمندان، سوت و کف می‌زدند تا مانع سخنرانی نماینده وزیر ارشاد شوند.

مراسم تشییع پیکر پرویز مشکاتیان در روز ۴ مهر در زادگاهش نیشابور، از مقابل اداره فرهنگ و ارشاد و با حضور جمعیتی نزدیک به ۱۵ هزار نفر برگزار گردید. در این مراسم که هنرمندانی همچون حسین علیزاده، محمدرضا درویشی، محمدرضا شجریان، همایون شجریان، کیوان ساکت، حمیدرضا نوربخش، علی رستمیان، محمدرضا رستمیان، شروین مهاجر و پژمان طاهری حضور داشتند، گروهی از دانشجویان دانشکده هنر نیشابور به نشانه عزا تعدادی از سازهای خود را کفن‌پوش کرده بودند. همچنین گروه موزیک شهر نیشابور در طول مراسم تشییع مارش عزا اجرا می‌کرد. پیکر پرویز مشکاتیان پس از مراسم تشییع و خواندن نماز در مسجد جامع نیشابور، در محوطه بیرونی باغ عطار و در جوار مقبره عطار نیشابوری به خاک سپرده شد.

 خانه موسیقی هم در هشتمین سالگرد خود مراسمی در تالار کشور برگزار کرد و از مقام هنری پرویز مشکاتیان تجلیل به عمل آورد.

آثار پرویز مشکاتیان:

• چاووش ۴ – خواننده: هنگامه اخوان، شهرام ناظری          

• چاووش ۶ – خواننده: محمدرضا شجریان

• چاووش ۷ – خواننده: محمدرضا شجریان، شهرام ناظری

• چاووش ۱۲(این مجموعه شامل دو نوازی سنتور و تمبک به همراه ناصر فرهنگ‌فر می‌باشد.)

• آذرستون – خواننده: محمدرضا شجریان (به صورت رسمی منتشر نشد. سنتور مشکاتیان، نی محمد موسوی).

• بیداد- خواننده: محمدرضا شجریان (بخش اول در دستگاه همایون و با آهنگ‌سازی پرویز مشکاتیان و بخش دوم در همایون و شور و با نوازندگی تار توسط غلامحسین بیگجه‌خانی.)

• آستان جانان – خواننده: محمدرضا شجریان (در سال ۱۳۶۲ در سفارت ایتالیا در تهران اجرا و در سال ۱۳۶۴ منتشر شد. نوازنده سنتور مشکاتیان)، نوازنده تنبک ناصر فرهنگ‌فر.)

• سر عشق – خواننده :محمدرضا شجریان (در سال ۱۳۶۱ اجرا و در سال ۱۳۶۵ منتشر شد. این آلبوم در دستگاه ماهور اجرا شده‌است. سه‌تار مشکاتیان، نی محمد موسوی.)

• لاله بهار - خواننده: شهرام ناظری (لاله بهار در سال ۱۳۶۲ اجرا و در سال ۱۳۶۵ منتشر شد. اجرا توسط گروه عارف.)

• نوا – خواننده: محمدرضا شجریان (آلبوم در دستگاه نوا آغاز شده و سپس در گوشه‌هایی از شور، بیات ترک و سه‌گاه ادامه می‌یابد. اجرا توسط گروه عارف.)

• دستان – خواننده: محمدرضا شجریان (در دستگاه چهارگاه، اجرا توسط گروه عارف.)

• دود عود - خواننده: محمدرضا شجریان (تنظیم این آلبوم با کامبیز روشن‌روان بود، در سال ۱۳۶۶ اجرا و در ۱۳۶۸ منتشر شد. بخشی از آلبوم با اجرای ارکستر.)

• افشاری مرکب – خواننده: ایرج بسطامی (کنسرت گروه عارف در ایران و اروپا.)

• افق مهر - خواننده: ایرج بسطامی  (گروه عارف)

• خلوت‌گزیده – خواننده: محمدرضا شجریان (اجرای سنتور مشکاتیان در (روی ب) آلبوم.)

• مژده بهار – خواننده: ایرج بسطامی (گروه عارف)

• صبح مشتاقان – خواننده: علی جهاندار

• جان عشاق - محمدرضا شجریان (تنظیم: محمدرضا درویشی، پیانو: جواد معروفی)

• گنبد مینا – خواننده: محمدرضا شجریان (اجرا در مایه‌های دشتی، سه گاه، ماهور و چهارگاه.)

• قاصدک ۱۳۷۴  خواننده: محمدرضا شجریان (به صورت رسمی منتشر نشد. سنتور (مشکاتیان)، نوازنده تنبک (همایون شجریان))

• کنج صبوری خواننده: علی رستمیان (اجرای گروه عارف)

• وطن من – خواننده: ایرج بسطامی (گروه عارف)

• موسم گل – خواننده: ایرج بسطامی (اجرای تصانیفی از عارف و شیدا توسط ارکستر سمفونیک تهران، در این آلبوم پرویز مشکاتیان نظارت و نوازندگی سه تار را بر عهده داشت.)

• کنسرت ۷۶ گروه عارف – خواننده: حمیدرضا نوربخش (گروه عارف)

• کنسرت فستیوال مولانا در ایتالیا  - دو نوازی پرویز مشکاتیان (سنتور) و ناصر فرهنگ‌فر (تنبک).

• لحظه دیدار - پرویز مشکاتیان(سنتور)، محسن کثیرالسفر(تنبک)، بهداد بابایی(سه‌تار)

• بیست سال با آثار پرویز مشکاتیان۱ – خوااندگان: شهرام ناظری، علی رستمیان، حمیدرضا نوربخش، علیرضا افتخاری          (گروه عارف)

• بیست سال با آثار پرویز مشکاتیان ۲ – خوانندگان: محمدرضا شجریان، شهرام ناظری، ایرج بسطامی، علی رستمیان، حمیدرضا نوربخش، سپیده رئیس‌السادات           

• کنسرت راست پنجگاه – خواننده: ایرج بسطامی (گروه عارف)

• پس پرده - سه‌تار نوازی پرویز مشکاتیان. اجرای خصوصی در سال‌های ۱۳۶۲٬۶۳٬۶۴ و ۱۳۷۱

• سرو آزاد - سه‌تار نوازی پرویز مشکاتیان، تنبک (جمشید محبی).

• مقام صبر – خواننده: علیرضا افتخاری

• بیست قطعه برای سنتور - سنتور: پرویز مشکاتیان، محمدرضا رستمیان.

• تمنا - پرویز مشکاتیان (سنتور)، آئین مشکاتیان (تنبک).

• دو نوازی (همایون، سه گاه) - پرویز مشکاتیان(سنتور)، ناصر فرهنگ‌فر و جمشید محبی(تنبک).

• طریق عشق – خواننده: محمدرضا شجریان (این اثر در سال ۱۳۶۷ در پاریس اجرا شد و در مهر ماه ۱۳۹۵ در ایران منتشر گردید)

• خراسانیات (1398) – آهنگساز: پرویز مشکاتیان – خواننده: محمدرضا شجریان