دانشنامه نیشابور بزرگ رونمایی شد

سعید صفارائی

دکتر علی‌اکبر متکان دبیرکل کمیسیون ملی یونسکو _ ایران در این مراسم گفت: نیشابور تنها شهری است که ۲دانشمندش ثبت جهانی یونسکو شده‌ است.

متکان افزود: در حوزه ادبیات کلاسیک جهان نام و آوازه شهر نیشابور به‌واسطه وجود عطار نیشابوری و حکیم عمر خیام همواره بر صدر است تا جایی‌که گرامی‌داشت جهانی این دو شخصیت ممتاز توسط کمیسیون ملی یونسکو ایران در فهرست جهانی مشاهیر یونسکو قرار گرفت و کمیسیون ملی یونسکو امیدوار است در راستای تعاملات گسترده فرهنگی با دنیا بتواند گذرگاهی فرهنگی میان آرامگاه این ۲حکیم پرآوازه ایجاد کند.

وی افزود: سازمان جهانی یونسکو در حوزه‌های مهمی همچون صنایع دستی، هنرهای بومی، ادبیات، موسیقی در پی گسترش شبکه شهرهای خلاق است و در این خصوص نیشابور هم مانند بسیاری دیگر از شهرهای ایران در زمینه ادبیات می‌تواند سرآمد باشد و در عرصه‌های بین‌المللی چهره خوبی از فرهنگ ایران ارائه دهد از این‌رو پرونده این شهر برای پیوستن به شبکه جهانی شهرهای خلاق در دست بررسی است.

وی با اشاره به حضور دانشمندان بزرگی مانند ابوالوفا محمد بوزجانی، حکیم عمر خیام، ابوحامد محمد غزالی، خواجه نظام‌الملک، فریدالدین عطار نیشابوری، امام‌الحرمین جوینی، عطاملک جوینی، حکیم ناصر خسرو و امام موفق در نیشابور گفت: با چنین تاریخ شگرف و تحسین‌برانگیزی که در این مجال اندک بدان اشاره شد و با در نظر گرفتن مصائب پیش‌رو در تدوین و تألیف چنین اثر فاخری اقدام ارجمند آقای دکتر امید مجد و همکارانشان در آراسته کردن دانشنامه نیشابور بزرگ مایه مباهات و فخر است.

وی با اشاره به اینکه نخستین بار نام نیشابور در کتاب اوستا به‌معنای شهر شکوه و آبادانی آمده گفت: در طول تاریخ باوجود تغییرات چندین‌باره نیشابور مثل آتش‌سوزی و ویرانی توسط غزنویان و مغولان این شهر بارها از نو ساخته شد.

وی گفت: نیشابور شهر «ابومسلم خراسانی» بود و بیشتر شهرت آن به خاطر مدرسه و دانشگاه و نظامیّه آن است. «نیشابور» شهر هزارمسجد است، شهر مردمی است که اهل علم و دانش بوده‌اند و با اتکا به همین ویژگی مقابل حملۀ قوم مغول ایستادند و مقاومت کردند.

دکتر متکان افزود: تاریخ مردم نیشابور با تکیه بر زیست اجتماعی و تاریخی مردم و تا حدودی شرایط اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی اقشار این شهر مورد بررسی قرار گرفته است.

بررسی هشت هزار اسم و داستان که هرگز نامشان شنیده نشده

دکتر امید مجد مؤلف دانشنامه نیشابور بزرگ اظهار کرد: برای نگارش این کتاب تاریخ نیشابور را تماماً خوانده و در آن گشته‌ایم برای مثال در قسمت رجال و مشاهیر نزدیک به هشت هزار اسم و داستان را بررسی کردیم که هرگز نامشان را نشنیده بودیم و «سندباد نشابوری» یکی از آن نام‌هایی است که تا پیش از این هرگز نمی‌شناختیم یا یکی از نخستین قیام‌ها در برابر سلطه اعراب، قیام‌ یک شاهدخت ساسانی در نیشابور بوده؛ چنان‌که او به‌پا خواسته اما شکست خورده است.

وی افزود: امیدوارم این کتاب گشایشی تازه در حوزه‌های شناسایی تاریخ و فرهنگ نیشابور به ویژه به کودکان و نسل جوان ما باشد تا از این طریق درک درست‌تری نسبت به ایران داشته و آینده بهتری را برای کشور رقم بزنند.

دانشیار زبان و ادبیات فارسی در دانشکدهٔ ادبیات دانشگاه تهران و صاحب امتیاز و مدیر مسئول نشریه فصلنامهٔ سبک‌شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب) با تقدیراز کمیسیون ملی یونسکو- ایران به‌عنوان حامی و ناشر دانشنامه نیشابور اظهار کرد: بی‌تردید آشنایی با فرهنگ استان‌ها و شهرهای گوناگون ایران می‌تواند دریچه‌ای رو به اشاعه درست تاریخ و هنر این مرز و بوم به دنیا باشد. وی همچنین اشاراتی به کهن تاریخ نیشابور کرد و درباره مجلدهای این دانشنامه توضیحاتی ارائه کرد.

وی خاطرنشان کرد: نیشابور در گذشته به‌قدری از منظر پایگاه فرهنگی و علمی مطرح بوده که حتی بسیاری از بزرگان اهل تسنّن در آن دفن‌ شده‌اند یا خیلِ زیادی از علما و دانشمندان مانند شیخ‌ صدوق، ابن بابویه و زکریای رازی در نیشابور درس خوانده‌اند.

وی گفت: ما از شهر نیشابور زیاد صحبت کرده‌ایم. اما باید دوباره از خود بپرسیم این شهر کجاست؟ از آنجایی‌که در طول تاریخ، همواره گستردگی خراسان بسیار زیاد بوده نیشابور به‌عنوان مرکز علم و دانش، مرکزیت داشته کما این‌که برای نگارش تاریخ این شهر، به منابع و ماخذ زیادی خصوصاً برای دوران معاصر نیاز بود.

دکتر عبدالرضا سیف رئیس دانشکدهٔ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران گفت: دانشنامه نیشابور اثری ماندگار است که به همت دکتر امید مجد پس از سالها به سرانجام رسید و ایشان تاکنون چند اثر مذهبی مانند قرآن و نهج‌البلاغه و صحیفه سجادیه را بر وزن شاهنامه فردوسی به نظم درآورده‌اند.

وی افزود: اینکه نام بزرگ نیشابور را در کنار نام بزرگانی مانند خیام نیشابوری و عطار نیشابوری همواره در اذهان مردم زنده نگه می دارند بسیار ارزشمند است.

وی اظهار کرد: نیشابور در قدیم پایتخت فرهنگی ایران و به شهر هزار مسجد معروف بوده تا جایی که دکتر شفیعی کدکنی می‌فرمایند این تربت امروزی ما هم روزگاری جزو نیشابور بوده است و وسعت آن ۸۰کیلومتر در ۸۰کیلومتر ذکر شده و در تاریخ جهانگشا می‌خوانیم که نیشابور در مقابل مغول‌ها می‌ایستد و عطار شهید می‌شود که نشان از داشتن مردمی اهل دانش و علم و فرهنگ و تمدن‌ساز دارد.

وی افزود: امروز هم یکی از فرزندان نیشابور در دانشکده ادبیات حضور دارد و اثری ارزشمند را با دست خالی برای آیندگان به جا می‌گذارد.

دانشنامه ملاک توسعه یافتگی کشورها

دکتر منوچهر اکبری استاد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه تهران و رئیس سابق بنیاد دانشنامه‌گاری ایران گفت: ملاک توسعه یافتگی کشورها دانشنامه است و کشوری که ۱۱۰سال قبل ۵۶هزار دانشنامه هزار جلدی چاپ کرده نشانه توسعه‌یافتگی آن است و پس از انقلاب هم تقریبا به این‌ موضوع پرداخته شد.

وی افزود: ۱۲سال قبل که آقای دکتر مجد به بنیاد دانشنامه‌گاری ایران آمدند و از آن زمان تاکنون ۵۴ دانشنامه در بنیاد مدیریت چاپ شده می‌دانم کار بسیار سختی به خصوص در شهرستان است زیرا در شهرستان کتابخانه جامع تخصصی دانشنامه‌نگاری وجود ندارد زیرا حوزه آن بسیار گسترده است.

وی با اشاره به اینکه ورق زدن این هشت جلد کتاب برایم بسیار تعجب‌برانگیز بود که چگونه با این شرایط توانستند آن را تدوین کنند اظهار کرد: دانشنامه یک کتاب عادی نیست و یک کتاب مرجع و خلاصه آخرین تحقیقات و مقالات علمی تمام شده است که حداقل برای ۵۰سال باید اعتبار علمی داشته باشد و تا ۵۰سال ماندگار می‌ماند مگر اینکه اتفاق خاصی بیفتد.

وی افزود: دکتر مجد دانشیار گروه ادبیات فارسی از همان ابتدای این‌ خصوص اهتمام و سربزرگ داشتند البته مورد بی‌مهری‌هایی هم قرار می‌گرفتند اما با همت نیشابوری و خراسانی از عهده این کار برآمدند.

وی خاطرنشان کرد: تا به امروز هشت جلد از دانشنامه نیشابور به اتمام رسیده و امیدواریم به زودی شاهد انتشار ۲جلد آینده آن باشیم که به شخصیت‌های معاصر نیشابور از جمله استاد مشکاتیان باشیم.

نیشابور یعنی ایران

دکتر سیدمحمدمنصور طباطبایی استاد دانشگاه تهران و متخصص علم تراجم، رجال و نسخه‌شناسی گفت: برای نیشابور ۲معنا در نظر داریم یکی نیشابوری که همه می‌شناسیم و دیگری نیشابوری که مرکز ایران قرن چهارم است و از شرق و عرب عالم دانشمندی و فقیهی پیدا نمی‌کنید که در نیشابور درس نخوانده باشد و نیشابور یعنی ایران و کسی که با تاریخ آشنا باشد می‌داند نیشابور دژنوشت تاریخ ادب و فرهنگ ایران است.

وی اظهار کرد: تدوین دانشنامه نیشابور یعنی به تصویر کشیدن کاخ رفیع تاریخ علم ایران و این کار یک شروع است و نقطه طلایی علم در ایران در قرن چهارم و پنجم با دانشمندانی مانند خیام نیشابوری و ابوریحان بیرونی و محدثین نامدار و ریاضی‌دانان بزرگ و افلاکیان نامور پرورده نیشابور هستند.

وی گفت: در تمام این اثر یک بخش بسیار ارجمند است. 

در روند فراهم آوردن مواد خام این اتفاق بزرگی افتاد و از لابلای صدها متن آنچه از تاریخ نیشابور درباره تراجم رجال نقل شده بود یک جا جمع شد و در یک گوشه این کتاب کلان بخش تراجم رجال تاریخ نیشابور بازسازی شد و همین یک جزء به اندازه کل آن ارجمند است.

وی خاطرنشان کرد: دکتر مجد از جان و مال برای براین کار مایه گذاشت و کاری فاخر آفرید و در این ملک فردوسی‌ها نانراد از دنیا رفتند و صدها سال پس از مرگشان آنان را قدر دانستند و ارج نهادند و قاعده بزرگان چنین است و این را به نیشابوری‌ها می‌گویم مبادا غریب‌نوازِ خودی‌گداز باشید.

وی گفت: امیدوارم روزی در نیشابور میدانی به نام دکتر مجد نام‌گذاری شود و قدر ایشان را بدانند.

مجموعه هشت‌جلدی دانشنامه نیشابور بزرگ توسط کمیسیون ملی یونسکو به چاپ رسیده و حاوی اطلاعات جامعی از شهر نیشابور تاریخی و نیز نیشابور بزرگ جدید شامل سه شهرستان نیشابور، زبرخان و فیروزه است که زیر نظر امید امجد (استاد دانشگاه تهران) در قالب یک تیم تحقیقاتی طی هفت سال تدوین شده است.

این دانشنامه در هشت جلد به کوشش تیم تحقیقاتی به سرپرستی دکتر امید مجد استاد دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران به تألیف رسیده است.

در این اثر اطلاعات جامعی از شهر نیشابور تاریخی و نیشابور بزرگ جدید گردآوری شده و جلد اول شامل تاریخ نیشابور از آغاز دوره هخامنشیان تا پایان دوره پهلوی اول است.

جلدهای دوم تا چهارم شامل مشاهیر و رجال نیشابور کهن است که در آن به هشت هزار نام از اهل علم و دانش، دین، لشکری و امیر، وزیر و فقیه و محدث، هنرمند و کاتب، موسیقیدان، پزشک و ریاضیدان و … تا شروع سده چهاردهم اشاره شده است.

جلد پنجم شامل کلیه اطلاعات شهرشناسی از نظر جغرافیای طبیعی، صنعتی، کشاورزی، انسانی و زمین‌شناسی، مراکز گردشگری و بقاع متبرکه و آثار ثبت‌شده میراث فرهنگی و باستان‌شناسی است.

در جلد ششم و هفتم به تفصیل به معرفی روستاهای نیشابور بزرگ پرداخته شده و هر روستا را به طور کامل معرفی می‌کند.

جلد هشتم و پایانی این اثر سترگ، بحث مستوفایی از زبان و آداب و رسوم و فرهنگ و افسانه‌های نیشابوریان را در خود جای داده است.

این اثر در انتشارات کمیسیون ملی یونسکو به چاپ رسیده است.

تیم تحقیقاتی و نویسندگان این مجموعۀ هشت‌جلدی عبارت‌ بودند از: بکائیان، بایگی، گرایلی، کاظم خانلو، زمانی، غفاری، رضایی، طاهری و عربخانی.

رونمایی از دانشنامه نیشابور در غیبت مدیران

در حالی از نخستین و بزرگ‌ترین دانشنامه نیشابور بزرگ در دانشگاه تهران رونمایی شد که هیچ‌‌کدام از مدیران، اعضای شورای شهر و روسای دانشگاه‌های نیشابور در این مراسم حضور نداشتند.

مجری برنامه نیز در بخشی از مراسم رونمایی با اشاره به این موضوع از بی‌مهری مسئولان نیشابور انتقاد کرد.

دانشنامه نیشابور نخستین و بزرگ‌ترین منبع اطلاعات مکتوبی است که تاکنون درباره نیشابور گردآوری شده و منبعی غنی برای استفاده محققان و تاریخ‌دانان سراسر جهان است.