سرویس سیاسی

اتفاقات مشهد، گنبد و دیگر شهرها که بعضا به مهاجران افغانستانی نسبت داده می‌شود، موجب شده موجی از افغان‌هراسی ایجاد شود و در مقابل میان مهاجران احساسات منفی نسبت به مردم ایران و ایران‌هراسی پدید آید. برخی رسانه‌ها نیز در داخل و خارج به این وحشت دامن می‌زنند. مسئله اینجاست که مهاجر تا کجا؟ آیا این مهاجرین مهمانان ناخواسته و همیشگی ایران خواهند بود؟ مهاجرین افغانستان که پیشینه‌ی قابل توجهی نیز در ایران دارند در موج جدید مهاجرت خود چه پتانسیل‌های مثبت و منفی را با خود حمل می کنند؟ این سوالات هر روز و با انتشار ویدیوهای جدید، تکرار می‌شود و هنوز به پاسخ مناسبی نرسیده است.

جهت بررسی تحولات اخیر مشهد و نقش مهاجرین افغانستانی گفتگو کردیم با صدیق الله توحیدی، روزنامه نگار افغانستانی و مسئول اداره حمایت از رسانه‌های آزاد افغانستان که مشروح آن را می‌خوانیم:

 گفته می‌شود روزانه ده هزار نفر از مهاجرین افغانستانی به سوی ایران می‌آیند؛ آیا این خبر را درست می‌دانید؟ چه نتایج تنش‌آمیزی ممکن است به دنبال داشته باشد؟

به باور من فضای آشفته‌ی اقتصادی و سیاسی در افغانستان سبب شده تا مهاجرت‌های گروهی به ایران صورت بگیرد. اتفاقا مردم افغانستان در یک وضعیت ناگوار اقتصادی قرار دارند و تعداد زیادی از منسوبان سیاسی گذشته و جوانان بیکار افغانستان به خاطر تامین خانواده‌هایشان به ایران مهاجرت می‌کنند.

این موج گسترده مردمی از افغانستان به ایران طبیعی است. برای انسجام این امر البته ناگزیری وجود دارد اگر جمهوری اسلامی دروازه‌هایش را ببندد مردم نمی‌توانند مهاجرت کنند اما مردم ناگزیر به ترک کاشانه‌ی خود برای رفتن به کشور همسایه هستند.

اگر این مهاجرت‌ها در یک مکانیسم تعریف شده با رعایت حقوق بشر صورت بگیرد و انسجام داشته باشد من فکر می‌کنم مشکل‌زا نخواهد بود. اما در ایران هم مشکلاتی به وجود خواهد آمد و چالش‌هایی به دنبال خواهد داشت، به هر حال هر کشوری دچار مشکل شود کشورهای همسایه آن هم دچار چالش می‌شوند.

الان اوکراین هم چنین وضعیتی دارد و دیگر کشورهای اروپایی میزبان هستند، البته اروپا وضع اقتصادی بهتری دارد و امکانات بهتری به مهاجرین می‌دهند اما در هر حال این وضعیت نباید به یک تنش میان مهاجرین و مردم در جمهوری اسلامی شود.

خوب است که در این زمینه نهادهای بین المللی همکاری کنند، ایران باید از سازمان ملل درخواست کمک کند و در غیر این صورت شاید برای ایران و مهاجرین وضعیت دشوار شود.

 اتفاقات مشهد و گنبد و برخی دیگر از شهرها در هفته‌های اخیر به مهاجرین نیز نسبت داده شده است؛ نظر شما چیست آیا مهاجرین حامل چنین چالش‌هایی نیز برای ایران خواهد بود ؟ و یا ممکن است مورد سوءاستفاده برخی از بازی‌های سیاسی قرار بگیرند؟

من فکر می‌کنم یک دست‌هایی پشت پرده در کار است تا ملت‌ها را در برابر هم قرار دهد و موجی از نفرت‌پراکنی بین ایران و پاکستان و افغانستان به وجود بیاید و مانع تعامل منطقی بین کشور میزبان و پناهندگان شود.

در رابطه با اتفاق مشهد کاش اطلاعات بیشتری منتشر می‌شد و انگیزه و پیشینه فرد بازداشت شده باید مشخص شود.

این اتفاق می‌تواند منجر به افغان‌هراسی بیشتر شود، نه تنها داخل ایران بلکه در کشورهای دیگر نیز ممکن است این اتفاق به وجود بیاید.

در رسانه‌ها و کلاب هاوس نیز این نفرت‌پراکنی را می‌بینیم و این امر به ضرر مردم و زندگی مسالمت‌آمیز است. اتفاق مشهد حتما انگیزه‌های استخباراتی و سیاسی دارد و خوب است بیشتر توضیح داده شود تا مردم ایران و افغانستان بدانند.

اگر این وضع ادامه یابد که هر ایرانی یک افغانستانی را دید مورد ضرب و شتم قرار دهد و یا بالعکس به ضرر هر دو کشور است.

در مورد اینکه عامل حمله چه بوده گمان‌های زیادی وجود دارد باید فرد ضارب اعتراف کند تا به عنوان سند از آن استفاده کنیم اما هنوز چیزی بدست نیامده است البته جنایت یک امر شخصی است نه یک امر جمعی!

مردم افغانستان در این زمینه تصمیمی نداشته‌اند که فرد ضارب چه عملکردی داشته است. این اتفاقات و نتایج آن به نفع مردم دو طرف نیست. در این زمینه مسئولان امور باید جداً توجه داشته باشند وگرنه سوءاستفاده‌هایی صورت می‌گیرد و بدترین نوع، سوءاستفاده از یک واقعه شخصی است.

 برخی این ادعا را مطرح می‌کنند که در میان مهاجرین، نیروهای طالبان به قصد انجام رفتارهای تنش‌آمیز و تهدیدهای امنیتی با پوشش مهاجر وارد ایران می‌شوند و افزایش تعداد مهاجرین نیز به این علت بوده است؛ مهاجرین چه چالش‌های امنیتی با خود به همراه دارند؟

باور من این است که اکثر مهاجرت‌ها به دلایل مشکلات اقتصادی در افغانستان است و این‌ها مهاجرین اقتصادی‌اند اما یک مسئله دیگر هم هست وقتی تعداد زیادی از مردم یک کشور وارد کشور همسایه می‌شوند امکان سوءاستفاده استخباراتی وجود دارد چون کسب ویزا و عبور قانونی از مرز صورت نمی‌گیرد.

این‌ها از راه‌های غیرقانونی وارد می‌شوند و ممکن است به اموری بپردازند که به مقصود آسیب زدن به مسائل استخباراتی باشد.

اما به این معنی نیست که اکثر مهاجرین با این انگیزه یا دستور طالبان مهاجرت کرده‌اند.

در قدیم مرسوم بود و سه نسل از مهاجرین افغانی در ایران زندگی کرده‌اند و در کارهای عمرانی و ساختمانی مشغول بوده‌اند و این روند ادامه داشته است.

متوقف کردن مهاجرت درستی نیست اما آنچه می‌شود انجام داد این است که این روند باید در یک چارچوب قانونی انجام شود و در یک چارچوب قانونی سوءاستفاده خاصی صورت نمی‌گیرد.

 فکر می‌کنید روند افزایش و حضور مهاجرین افغانستانی در ایران به کجا می‌انجامد؟ طی سال‌های اخیر و در زمان‌هایی که وضعیت افغانستان بهبود یافته بود آیا در میان مهاجرین تمایلی به بازگشت وجود داشت یا ایران باید با هشت میلیون جمعیت افغانستانی برای همیشه کنار بیاید؟

ایران همیشه تلاش کرده که مهاجرین را اخراج کند و کمپ‌هایی را برپا کرده‌اند و در شهرهای مختلف مهاجرین را جمع‌آوری کرده و از مرز رد کرده‌اند.

اما هنوز این روند متوقف نشده و مردم هنوز وارد و خارج می‌شوند زیرا مسدود کردن مرز کار آسانی نیست. اما باور من این است که این روند ناگزیر است و این روند ناگزیر باید با یک مکانیسم صورت گیرد نه با زور و شلاق و ایجاد نفرت میان مردم دو کشور.

زیرا این رفتارها مشکلاتی در ایران و افغانستان به وجود می‌آورد. ما یک اصل در روابط بین الملل داریم که آن رعایت حقوق بشر است و هر کشور موظف است این موازین را رعایت کند.

اما بصورت غیرقانونی و بدون مکانیسم تعریف شده مشخص است که مشکلات بیشتر خواهد شد و سرنوشت مهاجرین نیز بدتر خواهد شد.

زیرا این پناهنده‌ها در نقاط مختلف پراکنده‌اند و زندگی‌شان متوقف می‌شود. تصور کنید اگر قرار باشد از هر استان مهاجرین را جمع کنند و به مرزها بفرستند و مرز را ببندند این اتفاق البته بارها انجام شده است. اما باز هم مهاجرین آمده‌اند.

طبیعی است وقتی یک کشور دچار بحران می‌شود مهاجرت افزایش می‌یابد. در ایران نیز کارخانه‌های تولیدی و صنایع ساختمانی ایران کارگران مهاجر زیادی را از دست خواهند داد و از نظر اقتصادی برای ایران خوب نخواهد بود. اما چرا در کنار هم با رفتاری مسالمت آمیز و بدون ایران‌هراسی زندگی نکنیم؟

 نکته آخر

در آخر می‌خواستم بگویم که همسایه بودن مشکلات خود را دارد وقتی یک همسایه ناآرام و در وضعیت بد است ممکن نیست همسایه خود را کنار بکشد.

سال‌هاست که افغانستانی‌ها در ایران کار و زندگی می‌کنند، اگرچه دچار محدودیت‌هایی هستند و تا چند سال پیش بچه‌هایشان از رفتن به مدارس ایرانی منع می‌شدند و یا در ازدواج‌هایشان مشکل داشتند، خوب است که مقداری جمهوری اسلامی قوانین سخت‌گیرانه را تلطیف کند.

اگرچه در مدارس این کار انجام شده است اما در تمام سطوح می‌توان کمک‌هایی کرد. مسئله دیگر این است که جمهوری اسلامی با همراهی یا حمایت از طالبان سبب اتفاقاتی شد که برای کشور هزینه داشت به هر حال تطهیر طالبان نتیجه خوبی نخواهد داشت و اتفاقات مشهد را هم دیدیدم که سبب تنش‌های جدی شد.