ایران، آرامکو، ترامپ و دیگران!

در صورت تحقق میانجی‌گری عربستان، آن‌ها قطعا با رفع تحریم‌های نفتی و نیز صنعت هوانوردی مخالفت می‌کنند 

امیررضا نظری

دانشجوی دکتری مسائل ایران و کارشناس مسائل خاورمیانه

چند روز پیش شبکه سی‌ان‌ان خبری منتشر کرد که برای نگارنده به عنوان دانش آموخته رشته مطالعات خاورمیانه که موضوع پایان نامه خود را در رابطه با روابط ایران و عربستان به رشته تحریر در آورده، بسیار عجیب بود.

این شبکه معتبر خبری مدعی شده است که عربستان قصد میانجی‌گری بین ایران و ترامپ را دارد! شاید در نگاه اول این اقدام ریاض را بتوان در چارچوب میانجی‌گری بررسی کرد. منظور از میانجی‌گری این است که شخص سومی طرفین را به سمت توافق و سازش متمایل می‌کند و در معنای بین‌المللی و حقوقی میانجی‌گری فرایندی است که دو طرف از شخص یا اشخاص ثالثی در خواست می‌کنند تا به آن‌ها در جهت سازش و حل اختلاف؛ که ممکن است ناشی از قراردادها و روابط حقوقی داخل مرزها بوده و یا دعاوی موضوع واجد وصف بین المللی باشد، کمک نمایند.

در میانجی‌گری هدف تسهیل حل و فصل اختلافات بین المللی است و جنبه هدایتی به سمت توافق دارد که این موضوع می‌تواند خارج از دادگاه‌های بین المللی نیز صورت گیرد. لذا استفاده از این امر در روابط بین‌الملل کاملا مرسوم است. مثال بارز آن هم سلطان قابوس پادشاه فقید عمان است که سال‌ها بین ایران و آمریکا و مشخصا در مورد کوهنوردان آمریکایی زندانی در ایران (سال ۲۰۰۹) میانجی‌گری کرد.
پادشاه سابق عمان که روابط خوبی با کشورمان داشت هیچگاه رقیب ایران در منطقه نبود و یا بدنبال کسب منافع از اختلافات واشنگتن و تهران نبود. این نکته دقیقا همان چیزی است که باید در صورت صحت پیشنهاد عربستان از آن دوری جست.

ایران و عربستان از دیرباز دو قدرت و دو رقیب در منطقه خاورمیانه بوده‌اند.
در دهه‌های ۶۰ و ۷۰ میلادی که همکاری‌های ریاض و تهران ذیل سیاست‌های غرب با یکدیگر بیشتر شد، باز هم دو کشور از رقابت منصرف نشدند. دلیل آن هم مشخص بود؛شرکت نفت ایران و آرامکو برای تصاحب بازارهای اروپا و آمریکا با یکدیگر رقابت شدیدی داشتند که این امر موضوع عجیبی نبود.

پس از وقوع انقلاب که کشورمان مبتلا به جنگ تحمیلی شد و در سال ۱۳۶۰ تولید نفت از ۶ میلیون بشکه به روزانه ۳۰۰ هزار بشکه رسید، عربستان با هدف پر کردن جای خالی نفت ایران و ممانعت از افزایش قیمت، تولید خود را به حداکثر توان تا آن برهه یعنی روزی ۵ میلیون بشکه رساند!
در دو دهه اخیر که ما با تحریم‌های سنگین مواجه بوده‌ایم آن‌ها حتی از میادین مشترک نفتی مانند مرجان و اسفندیار هم نهایت تولید را داشتند. برای مثال در دی ماه ۱۳۸۷ و در شرایطی که نخستین اقدامات در جهت تحریم نفت ایران در کنگره آمریکا انجام می‌شد، آرامکو ظرفیت تولید خود را به روزی ۱۵ میلیون بشکه رساند!
پس از آن هم که دونالد ترامپ در دور اول ریاست جمهوری خود تحریم‌های سنگین علیه صنعت نفت ایران تصویب کرد، آرامکو با تخفیف‌های سنگین و عقد قراردادهای بلند مدت، جای نفت ایران در تمام کشورهای خریدار را گرفت.

رقابت‌های اقتصادی تنها به آرامکو منحصر نیست؛ در بهار سال گذشته که برای انتقال ۸۸ هزار حاجی از ایران به سرزمین وحی در حال تلاش بودیم، دولت عربستان تنها ایران ایر را مجاز به فرود در فرودگاه‌های خود اعلام کرد و در پاسخ به تلاش‌های ایران، پیشنهاد استفاده از ایرلاین‌های عربستانی همچون فلای ناس را داد و در تابستان امسال و در عملیات حج، پرواز هواپیماهای شرکت ماهان، بر آسمان خود را ممنوع کرد!

طبیعی است در عرصه بین‌الملل هر کشوری باید بدنبال تأمین منافع ملی خود باشد و عربستان نیز از این قاعده مستثنی نیست.

اما نکته مهم اینجاست که در صورت تحقق میانجی‌گری عربستان، آن‌ها قطعا با رفع تحریم‌های نفتی و نیز صنعت هوانوردی مخالفت می‌کنند. از سوی دیگر شرکت‌های بزرگ آن‌ها همچون «معادن» که یکی بزرگ‌ترین کمپانی‌های جهان در استخراج و تولید فولاد، آلومینیوم و مواد صنعتی است، مانع از رفع تحریم‌های شرکت‌های ایرانی خواهد شد چرا که در ۷ سال گذشته همچون آرامکو جای رقبای ایرانی را گرفته است.

هرچند که با اعلام سخنگوی وزارت خارجه مشخص شد که میانجی‌گری عربستان تنها یک گمانه‌زنی رسانه‌ای است، اما ذکر این نکته حائز اهمیت است که پذیرفتن چنین پیشنهادی از سوی ریاض یا هر کشور دیگری که در اقتصاد رقیب ایران بوده یا توان رقابت را دارد، اشتباهی بزرگ و موجب شرمساری در برابر آیندگان است.

ایران چه با آمریکا و چه هر کشور دیگری که اختلاف دارد، باید مستقیم و بی‌واسطه گفتگو کند. چرا که پذیرفتن سایر کشورها در این روند به معنای اخذ امتیاز از جیب ایران برای آن کشور ثالث است.