هرآنچه لازم است درباره غار علی‌صدر همدان بزرگترین غار آبی جهان بدانید

سرویس فرهنگی مستقل‌آنلاین: غار علی صدر در ارتفاعات ساری قیه نزدیک روستای علی‌صدر شهرستان کبودراهنگ در استان همدان واقع شده‌است. ارتفاع غار از سطح دریا ۲۱۰۰ متر است. محوطه غار دالان‌های پیچ در پیچ و دهلیزهای متعددی دارد. طول غار خدودا ۱۱ کیلومتر می‌باشد که به علت صعب العبور بودن مسیر تاکنون ۳ کیلومتر آن کشف شده‌است. از مجموعه رشته آبها، دریاچه بزرگی در درون غار به وجود آمده و از این رو نفوذ به عمق غار تنها با قایق میسر است.

غار علی‌صدر بیست و سومین اثر طبیعی ملی است که توسط سازمان میراث فرهنگی در ۱۵ دی ۱۳۸۷ در فهرست میراث طبیعی ایران قرار گرفت.

تاریخچه غار علی‌صدر همدان

از نظر زمین‎شناسان قدمت سنگ‌های غار علی صدر به دوره ژوراسیک از دوران دوم زمین‌شناسی (۱۹۰–۱۳۶ میلیون سال قبل) بازمی‌گردد. این توسط مردم روستای علی صدر و روستاهای اطراف، از دیرباز کشف شده بود و آب آن برای مصارف شرب مورد استفاده قرار می‌گرفت. علاوه بر این، در صد سال گذشته، اهالی روستا با هدایت اضافه آب نهر سراب به غار علیصدر، از آن به عنوان مخزن و سدی برای استفاده در فصل تابستان استفاده می‌کردند. همین موضوع باعث شده بود تا سطح آب در قسمت شرقی غار تا ارتفاع ۲٫۲۰ متر یعنی تا حوالی دهانه ورودی غار بالا بیاید و به همین دلیل دسترسی به داخل غار را تا سال‌ها غیرممکن بود؛ در ۲۲ آذرماه ۱۳۳۶ زلزله مهیب فارسینج باعث ایجاد شکاف در کف غار سراب شد و آب نهر سراب به یکباره قطع شد و در مدت ۶ سال یعنی حدود سال ۱۳۴۲ سطح آب غار علیصدر به ارتفاع طبیعی خود رسید و دهانه غار از زر آب بیرون آمد و دوباره دسترسی کوهنوردان و بازدیدکنندگان به داخل غار امکان‌پذیر شد.

اولین کاوش علمی غار علی‌صدر همدان

اولین کاوش حرفه‌ای و علمی انجام شده در غار علیصدر در ۵ مهرماه ۱۳۴۲ توسط جمعی ۱۴ نفره از اعضای هیئت کوهنوردی همدان انجام شد که توانستند با تجهیزات مناسب قبلی و آمادگی کافی برای قایقرانی روی آب، با عبور از دریاچه، از بخش‌ها و تالارهای مختلف آن بازدید کنند و شکوه و زیبایی داخل آن را ببینند و اولین اطلاعات را از وسعت و عمق دریاچه و طول و عرض و عمق و ارتفاع غار کسب کنند.

با وجود انتشار خبر این کاوش و بازدیدهای پس از آن، تا سال ۱۳۵۲ دهانه غار بسیار تنگ و در حدود ۵۰ سانتیمتر بود و رفتن به داخل غار تنها توسط کوهنوردان حرفه‌ای امکان‌پذیر بود؛ تا اینکه ریاست وقت هیئت کوهنوردی همدان که عبدالله حاجیلو نام داشت از جلب نظر مقامات برای گسترش غار ناامید شده بود، شخصاً دست به کار شد و با اعتباری که در شهر و استان همدان داشت با استفاده از کمک مردم محلی و امکانات هیئت کوهنوردی استان، سرانجام دهانه غار در اردیبهشت ماه ۱۳۵۳ به عرض ۵ متر و ارتفاع ۳ متر گسترش داد و غار برای دسترسی عموم باز شد. یک سال بعد، با بتون‌ریزی بخش ورودی کف غار، مسیر غیرآبی نیز برای راهپیمایی در غار ایجاد شد و سپس با تجهیز غار به چند قایق و نیز ایجاد روشنایی در داخل آن، در تاریخ ۴ خردادماه ۱۳۵۵، غار علیصدر رسما برای بازدید عموم گردشگران به بهره‌برداری رسید و بلیطهای چاپ شده برای بازدید مردم به اداره تربیت بدنی همدان تحویل داده شد.

موفقیت عبدالله حاجیلو در گسترش و تجهیز غار تا بحدی بود که محمدرضا شاه سابق را نیز برای بازدید از غار در ۵ مهرماه ۱۳۵۵ ترغیب کرد که در آن بازدید مقرر شد علاوه بر ارتباط برق سراسری به علیصدر و روستاهای اطراف و آسفالت راه‌های دسترسی به غار، نسبت به ایجاد یک اقامتگاه جهانگردی در روستای علیصدر اقدام شود.

موقعیت جغرافیایی غار علی‌صدر

ورودی اصلی غار علی‌صدر در روستای علی‌صدر از توابع شهرستان کبودرآهنگ قرار گرفته است. این غار در فاصله ۷۰ کیلومتری شمال غربی همدان در کوه‌های زاگرس در  ارتفاع ۱۹۸۰ متر از سطح دریا واقع شده‌است. منطقه آب و هوایی کوهستانی دارد و میزان متوسط بارش سالانه ۳۰۰ میلی‌لیتر است. رشته کوه علی‌صدر قسمتی از واحدهای شکل گرفته در غرب ایران موسوم به تشکیلات متعلق به دوران ژوراسیک است و با رشته‌های متناوب از شیستها و سنگ‌های شنی در لا به لای پایه آن و یک رشته از ترکیبات آهکی که مثل خاک رس خاکستری تیره بوده و به صورت لایه‌های نازک روی شیستها قرار گرفته و یک لایه سبک‌تر از کریستال‌های آهکی در بالا قرار گرفته‌است که محصول تغییراتی است که ناشی از حرارت و فشار بالا مربوط به فعالیت‌های آتشفشانی در غرب رشته کوه علیصدر است. رشته علیصدر به خودی خود چینه‌ای (قسمتی که از روی زمین بالا آمده باشد) از یک طاقدیس بزرگ است که محور اصلی اش در جهت شمال به جنوب است. زاویه قرارگیری لایه‌ها در غار علی‌صدر و نواحی مجاور آن در حدود ۴۰ الی ۴۵ درجه‌است. طول رشته علی‌صدر حدود دو کیلومتر است. بیشترین ارتفاع رشته ۲۱۸۰ متر است و ارتفاع در محل دهنه ورودی که در شمال رشته علیصدر قرار گرفته ۱۹۸۰ متر است.

در طرف جنوب، برآمدگی آهکی به مسافت حدود سی کیلومتر ادامه می‌یابد و به رشته کوه‌های چاله کن و سارقیه متصل می‌شود. محور طاقدیس در این قسمت جنوبی در جهت N115E قرار می‌گیرد؛ بنابراین رشته علیصدر حد فاصل بین کوه‌های علیصدر و کوه چاله کن از رشته اصلی جدا شده و در قسمت جنوبی ۲۵ درجه در مسیر خلاف گردش ساعت چرخیده‌است.

شگفتی‌های غار علیصدر

غار علیصدر غاری زنده و مستحکم است و در طی چند میلیون سال هیچ ریزشی را پشت سر نگذاشته است.

این غار اسرارآمیز به‌دلیل فقدان نور طبیعی، فاقد حیات جانوری بوده و عمق آن در مناطق مختلف از نیم‌متر تا ۱۴ متر متغیر است و همچنین، ارتفاع غار در برخی از تالارها به بیش از ۱۶ متر نیز می‌رسد. بیشترین ارتفاع از عمق آب تا سقف ۵۴ متر است و تنگی نفس در آن احساس نمی‌شود.

غار علی صدر به‌خاطر برخورداری از دریچه‌های متعدد سلولی، نفس می‌کشد و نه‌تنها با وجود هزاران بازدیدکننده در طول روز از هوایی مطبوع برخوردار است، بلکه هیچ گاز مسموم کننده نیز در این غار وجود ندارد.

هوای داخل غار سبک بوده و حالت سکون مطلق دارد. ‌طوری که اگر شمعی در آن جا روشن شود، هیچ‌گونه تغییری در شعله شمع دیده نمی‌شود

از دیگر شگفتی‌های غار علیصدر، دمای داخل غار است که بین ۱۲ تا ۱۴ درجه سانتی‌گراد و در طول سال ثابت است؛ بنابراین در تمام فصول سال برای گردشگران مناسب است. در تابستان با ورود به درون غار آرامش مطبوعی را احساس می‌کنید و در فصل زمستان با وجود سردی هوای منطقه، احساس سرما نخواهید کرد.

آب دریاچه‌های غار علی صدر به‌قدری زلال است که تا عمق ۱۰ متری با نور معمولی و چشم غیرمسلح به‌خوبی قابل دیدن است.

دریاچه زیرزمینی غار علیصدر دارای آبی زلال، بی‌رنگ و بی‌بو است؛ به‌گونه‌ای که در نور کم یک چراغ قوه دستی می‌توان عمق چند متری آب و کف غار را که پر از سنگ‌های زیبا و مرمرین است تماشا کرد و همچنین سقف، دیوارها و کف دریاچه نیز پوشیده از سنگ‌های بسیار زیبای بلورین است.

هوای غار علیصدر بسیار پاک و عاری از هرگونه گرد و غبار و آلودگی میکروبی است. همچنین هوای داخل غار سبک است و حالت سکون مطلق دارد؛ به‌طوری که چنانچه شمعی در آن جا روشن شود، هیچ‌گونه حرکتی در شعله شمع دیده نمی‌شود.

وجه تسمیه غار علی صدر

غار علیصدر در گذشته «علی سرد» و «علی سد» خوانده می‌شد. چون اهالی روستای علیصدر از این غار به‌عنوان مخزن و سد استفاده می‌کرده‌اند. حتی در بنچاق‌ها و اسناد روستا نیز نام ده «علی سد» و در شناسنامه‌های اهالی «علی سرد» ذکر شده است. تا اینکه در سال ۱۳۵۰ جاده‌ای برای روستا احداث شد و پیمانکار مجری در تابلوی راهنمای پروژه نام جاده را «علی صدر» نوشت و از آن زمان به بعد، این نام برای این روستا و غار مرسوم شد.

قایقرانی در غار علی‌صدر

آنچه غار علی‌صدر را از دیگر غارهای آبی جهان متمایز می‌کند، راحتی استفاده از راه‌های آبی داخل غار است که به خاطر گستردگی آن به آسانی می‌توان در آن حرکت کرد و با قایق‌های معمولی از داخل آن‌ها گذشت. براساس همین گزارش شکست‌های زیادی در رشته علی صدر وجود دارد. بین ۳–۲ شکست در هر متر. به‌علاوه تعدادی سوراخ قیفی شکل در فواصل ۲–۱ متری مشاهده می‌شود که هر دو ویژگی، باعث سهولت نفوذ سریع آب‌های سطحی شده است. علاوه بر این‌ها ارتفاع آب در غار علی‌صدر در عمیق‌ترین نقطه بالغ بر ۱۴ متر است.