هر آن‌چه درباره بوستان سعدی این اثر نغز و ماندگار ادبیات کهن فارسی لازم است بدانید

سرویس فرهنگی مستقل‌آنلاین:سعدی بوستان را در سال ششصد و پنجاه و پنج هجری قمری سروده است که پس از آن سعدی به نگارش کتاب گلستان سعدی به نثر مسجع مشغول شد. به گفته مورخان، شیخ سعدی این اثر نغز و ماندگار را زمانی‌که در سفر بود سرود و هنگام بازگشت به شیراز آن را به بزرگان و دوستان عرضه کرد. در همان زمان بود که در وصف این کتاب فرمود:

ز ششصد فزون بود پنجاه وپنج / که پُر دُر شد این نامبردار گنج

از نظر بسیاری از کارشناسان، پند و اندرزها و آرزوهای سعدی در بوستان بیش از آثار دیگر او نمایان است، سعدی در بوستان توانست مدینه فاضله یا آرمان‌شهری را که همیشه در جستجوی آن بود، به خوبی در این کتاب به همگان عرضه کند. در حقیقت کتاب بوستان سعدی دنیایی از حکمت و حقیقت است و در آن عدالت، انصاف و حق‌جویی از جمله خصائلی هستند که لازم است مورد تقدیر قرار گیرند. شاید به‌همین‌ دلیل است که حق‌گویی و حق‌شنوی جایگاهی رفیع در این کتاب دارند. خوانش بوستان سعدی دل آدمی را از زنگار روزگار منزه و مبرا می‌کند چراکه در هر بیتی از آن، آثاری از تشویق به عواطف انسانی، هم‌دلی و پیوستگی بین افراد بشر دیده می‌شود.

این کتاب حدود چهارهزار بیت دارد، و سعدی آن را به «اتابک ابوبکر بن سعد زنگی» تقدیم کرده است. بر این کتاب شرح‌های فراوانی هم نگاشته شده است و البته نسخه‌های فراوانی هم از آن تجدید طبع شده است که نسخه تصحیح زنده‌یاد محمدعلی فروغی و نسخه تصحیح با تحشیه‌نویسی و مقابله با سایر نسخه‌ها به کوشش مرحوم دکتر غلامحسین یوسفی(انتشارات خوارزمی) از جمله مهمترین این کتاب‌ها به شمار می‌روند.

قالب و محتوای بوستان سعدی

بوستان در قالب مثنوی و در بحر متقارب سروده شده و از لحاظ وزن و قالب شعری حماسی به شمار می‌آید. هر چند که از نظر محتوا به اخلاق و تربیت و سیاست و مسائل فرهنگی و اجتماعی زمانه خود پرداخته‌است. بوستان دارای ده باب است که هر باب به موضوعی جداگانه مربوط است. این ده باب عبارتند از:

• عدل
• احسان
• عشق
• تواضع
• رضا
• قناعت
• تربیت
• شکر
• توبه
• مناجات

سعدی در دیباچه بوستان این ابواب دهگانه را به این شکل سروده است:

یکی باب عدل است و تدبیر و رای / نگهبانی خلق و ترس خدای

دوم باب احسان نهادم اساس / که منعم کند فضل حق را سپاس

سوم باب عشق است و مستی و شور / نه عشقی که بندند بر خود بزور

چهارم تواضع، رضا پنجمین / ششم ذکر مرد قناعت گزین

به هفتم در از عالم تربیت / به هشتم در از شکر بر عافیت

نهم باب توبه است و راه صواب / دهم در مناجات و ختم کتاب

از نظر بسیاری از کارشناسان، پند و اندرزها و آرزوهای سعدی در بوستان بیش از آثار دیگر خودنمایی می‌کند، چراکه سعدی توانست مدینه فاضله یا آرمان‌شهری را که همیشه به‌ دنبال آن بود، به خوبی در این کتاب به همگان گوشزد کند. به واقع کتاب بوستان سعدی دنیای حقیقت و راستی است و در آن عدالت، انصاف و حق‌پذیری، ویژگی‌هایی هستند که باید تقدیر شوند. شاید به‌همین‌ دلیل است که حق‌گویی و حق‌شنوی مقامی والا در این کتاب دارند. اگر به دنبال شنیدن صدای بشردوستانه و حقوق بشر در این دنیای جنگ و تبعیض هستید، پیشنهاد می‌کنیم به سراغ سروده‌های کتاب بوستان سعدی بروید. خوانش بوستان سعدی دل آدمی را از زنگار روزگار منزه و تصفیه می‌کند چراکه در هر بیتی از آن، آثاری از تشویق به عواطف انسانی، هم‌دلی و پیوستگی بین افراد بشر دیده می‌شود.

دیباچه بوستان سعدی

به نام خداوند جان آفرین / حکیم سخن در زبان آفرین

خداوند بخشندهٔ دستگیر / کریم خطا بخش پوزش پذیر

عزیزی که هر کز درش سر بتافت / به هر در که شد هیچ عزت نیافت

سر پادشاهان گردن فراز / به درگاه او بر زمین نیاز

نه گردن کشان را بگیرد به فور / نه عذرآوران را براند به جور

وگر خشم گیرد ز کردار زشت / چو بازآمدی ماجرا در نوشت

اگر با پدر جنگ جوید کسی / پدر بی گمان خشم گیرد بسی

وگر خویش راضی نباشد ز خویش / چو بیگانگانش براند ز پیش

وگر بنده چابک نباشد به کار / عزیزش ندارد خداوندگار

وگر بر رفیقان نباشی شفیق / به فرسنگ بگریزد از تو رفیق

نسخه‌های خطی بوستان سعدی

در حال حاضر برگه‌ای از بوستان سعدی کتابت شده در بخارا به سال ۱۵۳۹ میلادی وجود دارد. این اثر نفیس امروزه در موزه هنر نلسون اتکینز واقع در کانزاس سیتی در ایالات متحده نگهداری می‌شود.

ترجمه بوستان سعدی به زبان فرانسوی

گارسن دوتاسی اولین شخصی بود که در ۱۸۵۹ بوستان سعدی را به‌طور کامل به فرانسه ترجمه کرد. بعد از از او مترجمان دیگری هم این اثر را به فرانسه برگرداندند که از مشهورترین آن‌ها می‌توان به ژان‌باتیست نیکولا و باربیه دومنار اشاره کرد.

ترجمه بوستان سعدی به زبان آلمانی

الولین ترجمه بوستان سعدی به زبان آلمانی برای اولین بار در ۱۳۰ سال پیش و برای بار دوم به‌طور کامل اخیرا از سوی بنگاه انتشاراتی والشتاین در ۴۷۲ صفحه به زبان آلمانی نیز منتشر شده‌است. این کتاب با همکاری نشر حافظ و گوته در شهر بن آلمان انتشار یافته و جلال رستمی، سرپرست آن بوده‌است.

ترجمه بوستان سعدی به زبان کردی

بوستان سعدی توسط عبدالسلام مدرسی (خانی) با همان نام اصلی کتاب به شیوۀ شعر و با حفظ وزن به زبان کردی و گویش سورانی ترجمه شده است. این ترجمه در سال ۱۳۹۶ در ارومیه از طرف مؤسسه انتشاراتی حسینی اصل در هزار نسخه به چاپ رسیده است.

البته در حال حاضر نسخه‌های فراوانی از این کتاب تجدید طبع شده و شرح‌های بسیاری برای آن نگارش شده است. می‌توان گفت که در این میان، نسخه‌های تصحیح‌شده زنده یاد علی فروغی و مرحوم غلامحسین یوسفی از معتبرترین‌ها هستند.

اهمیت بوستان سعدی

این کتاب به انتخاب نشریه گاردین جزو ۱۰۰ کتاب برتر تاریخ بشریت برگزیده شده است. به واقع کتاب بوستان سعدی شاعرانه‌ترین‌ مثنوی‌ اخلاقی‌ و عرفانی ادبیات فارسی است و نظیر آن هنوز تالیف نشده است. اعتقاد ویژه سعدی به «عشق» باعث شد که بیان همه آثار او منجمله غزلیات، بوستان و گلستان، سرشار از محبت و لطافت باشد و هربار خوانش آن‌ها جان خسته ما را احیا کند. از نظر محمد علی فروغی، هیچ‌کس در عالم هنوز نتوانسته به کیفیت سعدی عشق را درک کند و آن را به زبان بیاورد. زیرا عشق سعدی از روی هوا و هوس نیست و یک امر معنوی و جدی است. عشق او از مخلوق آغاز می‌شود و سرانجام به خالق می‌رسد. شاید به‌همین‌دلیل است که سعدی در مواعظ غزلیات خود می‌گوید: «عشق را آغاز هست انجام نیست»!