معرفی عمارت عالی قاپو از جاذبه‌های دیدنی میدان نقش جهان اصفهان

سرویس فرهنگی مستقل‌آنلاین: ساخت بنای عالی قاپو بعد از انتقال پایتخت از قزوین به اصفهان توسط شاه عباس اول، بین سالهای ۹۷۳ تا ۹۷۷ خورشیدی، بعنوان مقر و دولتخانه حکومتی سلاطین صفوی آغاز شد.

موقعیت جغرافیایی عمارت عالی قاپو

بنای عالی قاپو در ضلع غربی میدان نقش جهان اصفهان و ضلع مقابل مسجد شیخ لطف‌الله قرار گرفته است. ارتفاع این بنا ۴۸ متر است و در ۶ طبقه ساخته شده است که با راه‌پله‌های مارپیچ می‌توان به این طبقات دسترسی یافت.

 آنچه باعث شده عالی قاپ به عنوان یکی از آثار معماری باشکوه و زیبای عصر صفوی قرار گیرد، مینیاتورهای آن است که اثر دست هنرمند معروف عصر صفوی رضا عباسی. همچنین گچبری‌های بسیار زیبای طبقه آخر کاخ عالی قاپو که تالار آن «اتاق موسیقی» یا «اتاق صوت» نیز خوانده می‌شود از دیگر جذابیت‌های این عمارت زیبا به شمار می‌رود.

مورخان بر این عقیده‌اند که شاه عباس صفوی از ایوان عالی قاپو چوگان‌ها و نمایش های اجرا شده در میدان نقش جهان را تماشا می‌کرده و همچنین در عالی قاپو به اداره امور مملکت می‌پرداخته است. از دیگر موارد استفاده این کاخ می‌توان به پذیرایی از مهمانان ویژه شاه عباس اشاره کرد.

نمای خارجی عالی قاپو از شرق میدان نقش جهان (نزدیک به ورودی مسجد شیخ لطف‌الله)، در پیش‌زمینه حوض مرکزی میدان نقش جهان دیده می‌شود.

مراحل ساخت عمارت عالی‌قاپو

این کاخ در ۵ مرحله بنا شده و در زمان جانشینان شاه عباس اول به خصوص شاه عباس دوم و شاه سلیمان بین ۷۰ تا ۱۰۰ سال ادامه یافت و به‌تدریج تکمیل شد. حتی به دلیل وجود کتیبه‌ای به خط نستعلیق در زمان شاه سلطان حسین آخرین پادشاه صفوی، گفته می‌شود تزئیناتی جدید به طبقه سوم اضافه شده‌است.

در مرحله اول ، عمارت تنها به عنوان ورودی سایر بناها و مجموعه کاخهای سلطنتی مورد استفاده قرار می‌گرفته است.. در مرحله دوم با لزوم گسترش بنا و اضافه نمودن طبقات فوقانی به دلیل رشد پایتخت و افزایش جمعیت شهری و با اهمیت جلوه دادن مقر حکرانی تغییراتی در بنا ایجاد شد. بدین شکل که طبقات سوم و چهارم و نیم طبقه پنجم ساخته و به بنا ملحق شدند. در مرحله سوم ساختمان برجی شکل کاخ با اضافه شدن آخرین طبقه (که به سالن موسیقی مشهور است) تکمیل شد. درمرحله چهارم یک ایوان به سمت میدان نقش جهان جهت افزایش طول کاخ اضافه گردید و در مرحله پنجم به ایوان ایجاد شده در مرحله قبل ۱۸ ستون جدید اضافه شد بعلاوه ساخت پله‌های شاهی و ساخت و تکمیل سیستم آبرسانی بنا جهت انتقال آب به طبقات به خصوص حوض مسی ایوان نیز در ادامه انجام شد.

سازندگان عمارت عالی قاپو

کتیبه یا سند دقیقی که نام سازنده یا معمار بنا را نشان دهد به دست نیامده است اما به احتمال زیاد معمار بنا یکی از استادان و معماران معروف آن دوران مانند استاد علی اکبر اصفهانی یا استاد محمدرضا ابن استاد حسین بنای اصفهانی دو معمار مشهور مسجد جامع عباسی و مسجد شیخ لطف‌الله بوده‌است.

آستانه ورودی عمارت عالی قاپو

کمپفر درباره آستانه عمارت عالی‌قاپو چنین گفته‌است:

کاخ عالی‌قاپو دارای آستانه‌ای است از جنس مرمر که در تکریم و احترام پادشاه سهم عمده‌ای دارد و مردمی که می‌خواهند بدون شرف‌یابی به خدمت شاه برسند در آنجا به زمین می‌افتند و آستانه را می‌بوسند بنابرلین همه سعی می‌کنند کفششان به آستانه نخورد وگرنه نگهبان به آن‌ها کتک جانانه‌ای می‌زند.

ویژگی‌های کاخ عالی قاپو

بنای عالی قاپو با ارتفاعی حدود ۴۸ متر تا کف زمین تا همین چند دهه پیش بلندترین عمارت شهر اصفهان بوده است. به دلیل بناهای تازه و الحاقات معماری در هر سمت جلوه‌ای متفاوت دارد به طوری که از جلو بنا از میدان نقش جهان ۲ طبقه از پشت ساختمان ۵ طبقه، از طرفین بنا ۳ طبقه و با احتساب طبقه همکف بعنوان اولین طبقه، در کل ۶ طبقه است.

تزئینات کاخ عالی قاپو

تزئینات خارجی بوسیله آجر که در لچکها (قسمتهای هلالی در بالای هر ورودی) بوسیله کاشی هفت رنگ و تزئینات و خطوط اسلیمی پوشیده شده است. تزئینات داخلی نیز توسط نقوش زیبای گل و بته و شکارگاه و حیوانت و پرندگان بر روی گچ (لایه چینی و کشته بری) یا مینیاتورهای تصویری ایرانی (به سبک نقاشی‌های رضا عباسی) و خارجی (بوسیله نقاشان اروپایی که در زمان شاه سلیمان در دربار صفوی حضور داشتند به سبک نقاشی اروپایی به سبک توسط نقاشان معروفی چون آنژل ولوکار ترسیم شده‌اند.

نقوش گل و بُته و تزئینات هنری بر روی دیواره‌ها و سقف گچی پلکان، جلوه‌ای زیبا به نگاره بخشیده‌است.

این کاخ در حال حاضر دارای سه دستگاه پله، شامل دو دستگاه پله مارپیچ به‌صورت قرینه در قسمت غربی ساختمان و یک دستگاه پله به‌صورت پلکانی (به‌صورت چند پله و اتاقهای بین راه به شکل زیگزاگی) معروف به پله‌های شاهی که به منظور تشریفات ساخته شده‌است.

جاذبه‌های دیدنی اطراف کاخ عالی قاپو

اگر برای بازدید از عمارت عالی قاپو به میدان نقش جهان اصفهان بروید، می‌توانید از دیگر بناهای تاریخی در این میدان و خیابان‌های اطراف آن نیز بازدید کنید. بسیاری از جاهای دیدنی اصفهان در میدان نقش جهان و خیابان‌های اطراف آن واقع شده‌اند. نام میدان نقش جهان به‌دلیل ظرفیت‌های تاریخی و فرهنگی گسترده، در فهرست آثار جهانی یونسکو نیز به ثبت رسیده است. در چهار سوی میدان نقش جهان، بناهایی تاریخی و با ارزش از دوره صفویان واقع شده است.

مسجد شیخ لطف الله در شرق میدان نقش جهان قرار گرفته است. این مسجد  که فاقد صحن و مناره است، با کاشی کاری‌های چشم‌نواز، از زیباترین آثار تاریخی در میدان نقش جهان به شمار می‌آید. از دیگر بناهای زیبای موجود در این میدان می‌توان به سر در قیصریه در ضلع شمالی میدان نقش جهان اشاره کرد. این سر در به بازار سنتی اصفهان راه دارد و بازدید از مغازه‌های قدیمی آن بسیار لذت‌بخش است. مهم‌ترین اثر تاریخی به جا مانده از صفویان در میدان نقش جهان، مسجد شاه است. این مسجد در جنوب میدان نقش جهان از مهمترین نمونه‌های معماری در عهد صفویان است. مسجد شاه نیز به دستور شاه عباس صفوی و به دست هنرمندان برجسته ایرانی مانند علی اکبر اصفهانی و علیرضا عباسی بنا شده است.

میدان عتیق اصفهان که امروزه آن را با نام میدان امام علی می‌شناسند، در فاصله کوتاهی در شمال شرق میدان نقش جهان قرار دارد. این میدان قدمتی بسیار زیاد دارد و از قدیمی‌ترین محله‌های شهر اصفهان به شمار می‌رود.

حد فاصل عمارت عالی قاپو تا زاینده‌رود، در گذشته محل قرار گرفتن ساختمان‌های تاریخی و عمارت‌های زیبایی بوده است که امروزه از میان رفته‌اند؛ اما کاخ هشت بهشت و عمارت چهل ستون از زیباترین عمارت‌های تاریخی در نزدیکی عالی قاپو هستند که بازدید از آن‌ها خالی از لطف نیست.