«آبه» روی آتش؟

 او برای چه می‌آید و احتمال موفقیت این دیدار چقدر است؟ در پاسخ به این دست سوالات، باید تفکیکی قائل شد میان روایت‌های ناظران مستقل ایران، مقامات رسمی ایران و مقامات رسمی ژاپن. در این میان، نقطه کانونی بحث میانجی‌گرایانه یا دو جانبه بودن این دیدار است.

روایت ناظران ایرانی

مرور اظهارنظرهای گروه بزرگی از ناظران مقیم ایران نشان می‌دهد هدفی که این دسته از ناظران برای این سفر پیش‌بینی کردند، مجاب کردن مقامات ارشد ایران برای شروع مذاکرات میان ایران و آمریکا است. این گروه از ناظران برای این ادعای خود شواهدی می‌آورند؛ از جمله، اظهارنظر چندی پیش ترامپ در کنفرانس خبری خود با نخست‌وزیر ژاپن در توکیو. ترامپ در این دیدار از این گفته بود که می‌داند «شینزو آبه و دولت او روابط خوبی با ایران دارند» و اشاره کرده بود که نخست‌وزیر ژاپن «قبلا» او را در جریان تلاش‌هایش برای یافتن راهی برای گفت‌وگو میان ایران و آمریکا قرار داده است و از این گفته بود که «اگر [ایرانی‌ها] بخواهند گفت‌وگو کنند، ما هم مایلیم». شاهد دیگری که این دسته از ناظران و رسانه‌ها در تایید نقش میانجیگرایانه ژاپن اقامه می‌کنند، تلفن امروز نخست‌وزیر ژاپن به رئیس‌جمهور آمریکا در مورد ایران است. «یوشیهیده سوگا»، دبیرکل کابینه دولت ژاپن امروز در یک کنفرانس مطبوعاتی گفت: «رهبران دو کشور [ترامپ و آبه] درباره مسائل منطقه از جمله وضعیت موجود در ایران تبادل نظر کردند». این دسته از ناظران و رسانه‌ها با توسل به این شواهد می‌گویند که اگر دستور کار دیدار فردای نخست‌وزیر ژاپن از تهران فقط میانجی‌گری میان ایران آمریکا نباشد، لااقل دستور کار اصلی آن است.

روایت مقامات توکیو

نوع اظهارات مقامات رسمی ژاپن پیرامون سفر نخست‌وزیر این کشور به تهران از ابتدا تا امروز تغییراتی داشته است. در ابتدا آن‌ها از نقش میانجیگری میان ایران و آمریکا گفتند و حالا برخی اظهارنظرها حکایت از این دارد که ژاپن نمی‌خواهد(یا نمی‌تواند) چنین نقشی را ایفا کند. ایسنا گزارشی از روزنامه ژاپن تایمز را پوشش داده که در آن یک دیپلمات در گفت‌وگو با این روزنامه گفته است «نخست‌وزیر به عنوان میانجی یا حامل یک پیام به آن‌جا [ایران] نمی‌رود. ژاپن نماینده هیچ‌کدام از آن‌ها(ایران و آمریکا) نیست». در اظهارنظر دیگری، یک مقام دولتی ژاپن در نشستی توجیهی در سفارت این کشور در تهران، از این گفت که «نخست وزیر آبه بر اساس تصمیم فردی خود و با هدف کاستن از تنش‌ها از طریق دیدار با مقامات ایرانی به ویژه در موقعیت فعلی و تشدید تنش‌ها در منطقه، به تهران خواهد آمد» و «نخست‌وزیر ژاپن حامل پیامی از سوی مقامات آمریکایی برای ایران نیست».

روایت مقامات تهران

همچنان که روایت مقامات رسمی ژاپن از هدف دیدار آتی، با فراز و فرود همراه بوده است، روایت مقامات رسمی ایران نیز از این دیدار تغییراتی کرده است؛ از نفی «میانجیگری» تا اعلام موضع نسبت به «میانجیگری». مقامات رسمی ایران در ابتدا چنین دیداری را رخدادی عادی و در چارچوب دیدارهای "دو جانبه" ارزیابی کردند. از جمله روز 3 خرداد «سیدعباس موسوی»، سخنگوی وزرات خارجه کشورمان در این‌باره گفت: «آقای دکتر روحانی از آقای شینزو آبه از قبل برای سفر به تهران دعوت به عمل آورده‌اند که ایشان هم پاسخ گفته‌اند». موسوی در این اظهارنظر از این گفت که «میان مقامات دو کشور گفت‌وگو و تبادل نظر وجود داشته است». اما این نوع اظهارنظرها، به آرامی به اعلام موضع در قبال بحث «میانجیگری» تغییر یافت. در این مقطع مقامات کشورمان سعی کردند شروط خود برای مذاکره با آمریکا را بیان کنند. از جمله «کیوان خسروی»، سخنگوی شورایعالی امنیت ملی در قسمتی از یک یادداشت که به همین موضوع پرداخته شده، نوشت: «گفته می‌شود «شینزو آبه» به‌ عنوان میانجی از سوی آمریکا به ایران می‌آید. تلاش برای «بازگشت آمریکا به برجام و جبران خسارت‌های وارد شده به ایران» و «رفع تحریم‌های فراسرزمینی واشنگتن علیه کشورمان» که هر دو از اصول مورد پذیرش و تأکید جامعه بین‌المللی است می‌تواند تضمینی برای موفقیت این سفر باشد.» حشمت‌الله فلاحت پیشه، رئیس کمیسیون امنیت ملی مجلس نیز روز گذشته در گفت‌وگو با ایسنا گفت «این سفر در قالب مناسبات دو جانبه است» او همچنین تاکید کرد که: «ژاپن موضوع میانجگیری را اعلام کرده اما هنوز طرح و برنامه‌ای برای میانجیگری بین ایران و آمریکا به صورت مشخص داده نشده است.»

احتیاط شرط عقل

سوال اما این است که این تغییر مواضع در دو سوی ماجرا را چگونه باید فهمید؟ در سوی ایران به‌نظر می‌رسد که پارامتر تعیین‌کننده افکار عمومی باشد. با این توضیح که دستگاه تصمیم‌ساز سیاست خارجی ایران با علم به این موضوع که مشخص نیست نخست‌وزیر ژاپن حامل چه پیام یا امتیازاتی از سوی آمریکا باشد، سعی کرد که در ابتدا، سفر آبه به تهران را «دو جانبه» ارزیابی کند تا در صورت شکست مذاکرات، افکار عمومی، تصمیم‌گیران ایران را مقصر در این امر قلمداد نکنند اما با گذشت زمان این راهبرد به‌نظر تصمیم‌سازان سیاست خارجی، ناکارآمد جلوه کرد و آن‌ها سعی کردند که با پذیرش بحث «میانجیگری»، مواضع خود را برای شروع مذاکرات برای افکار عمومی تبیین کنند.

در سوی ژاپن البته موضوع چندان روشن نیست. برای این تغییر مواضع می‌توان دو احتمال را مطرح کرد. یکی اینکه مقامات ژاپنی در رایزنی‌های پیش از شروع دیدارهای رسمی قدری از خوش‌بینی قبلی خود دست شسته‌اند و برای کاهش تاثیرات شکست احتمالی، بحث «میانجیگری» را به حاشیه برده‌اند. احتمال دیگر این است که مقامات تهران از آن‌ها خواسته‌اند چنین کنند تا در صورت شکست مذاکرات، دولت ایران تحت فشار افکار عمومی قرار نگیرد. آنچه مشخص است اینکه مقامات ایران این دیدار را دو جانبه ارزیابی کرده و اگر قرار بر میانجی‌گری میان ایران و آمریکا باشد، بر موضع خود نسبت به بازگشت آمریکا به برجام مصرند.