دیپلماسی در شرق

چین، روسیه، قزاقستان، قرقیزستان، تاجیکستان، ازبکستان، هند و پاکستان اعضای اصلی این پیمان هستند و ایران، افغانستان، بلاروس و مغولستان اعضای ناظر. این نشست روز جمعه برگزار شد. همان روز روحانی عازم «دوشنبه»، پایتخت تاجیکستان شد؛ این بار برای شرکت در پنجمین «کنفرانس تعامل و اعتمادسازی در آسیا»؛ سیکا. این کنفرانس 27 کشور عضو دارد و 8 کشور ناظر؛ از جمله آمریکا. همچنین 5 سازمان عضو ناظر این کنفرانس هستند؛ سازمان ملل متحد، سازمان امنیت و همکاری اروپا، اتحادیه عرب، سازمان بین المللی مهاجرت و پارلمان کشورهای ترک‌زبان(TURKPA).

حسن روحانی در سخنرانی خود در بیشکک نقبی به داستان هسته‌ای و برجام و تحریم‌هایی که آمریکا علیه ایران به اجرا درآورده است زد؛ «... متأسفانه آمریکا به طور یکجانبه از برجام خارج شده و دیگر طرف‌ها و کشورها را نیز مورد تهدید قرار می‌دهد تا قطعنامه 2231 شورای امنیت سازمان ملل، که خواستار روابط عادی تجاری با ایران است، را نقض کنند. جمهوری اسلامی ایران در چارچوب ظرفیت‌های برجام از اعضای باقی‌مانده در توافق می‌خواهد، هر چه سریع‌تر به تعهدات خود در بهره‌مندی جمهوری اسلامی ایران از منافع اقتصادی برجام عمل کنند».

در حاشیه این نشست روحانی با «شی جین پینگ»، «ولادمیر پوتین» و «اشرف غنی» روسای جمهوری چین، روسیه و افغانستان دیدار کرد. در دیدار با رئیس جمهور چین گفت که «فشارهایی که دولت آمریکا به ایران و چین و سایر کشورها وارد  می‌کند، با هدف تسلط بر کل آسیا و جهان است». در دیدار با پوتین هم گفت که «آمریکا علاوه بر خروج غیرقانونی از برجام به طرز بی‌سابقه‌ای شرکت‌ها و کشورهایی که می‌خواهند قطعنامه 2231 شورای امنیت را رعایت کنند، مورد تحریم قرار می‌دهد». در دیدار با رئیس‌جمهوری افغانستان باز هم همین معنا را تکرار کرد؛ «آمریکایی‌ها متاسفانه نشان داده‌اند تمامی تعهداتشان را زیر پا می‌گذارند و لذا برای تقویت ثبات و امنیت و توسعه منطقه بهتر است منطقه را ترک کنند».

روحانی در سخنرانی خود در دوشنبه هم گفت: «... یادآوری می‌کنم که اجرای کامل تعهدات ایران بارها به تأیید آژانس بین‌المللی انرژی اتمی رسیده و با وجود خروج آمریکا، از سرگیری تحریم‌های غیرقانونی یکجانبه این کشور و نیز حمایت ناچیز سایر طرف‌های موافقتنامه از آن، همچنان معتقد هستیم که انجام تعهدات پذیرفته شده توسط کلیه طرف‌های ذی‌ربط، نقش مهمی در افزایش ثبات منطقه‌ای و جهانی ایفا خواهد کرد». روحانی در بخش دیگری از همین سخنرانی می‌گوید: «...همه به نقش سیاست‌های دولت فعلی آمریکا در بی‌ثبات‌سازی کشورهای منطقه به خوبی واقفیم. وضعیت کنونی فلسطین، عراق، سوریه، افغانستان و یمن نمونه‌هایی بارز از پیامدهای این سیاست در سال‌های اخیر است. این سیاست‌ها، ناقض حق تعیین سرنوشت به عنوان یکی از حقوق اساسی و ذاتی همه ملت‌ها در بسیاری از کشورهای منطقه بوده است». ملاقات با رئیس جمهوری تاجیکستان، رئیس جمهوری ترکیه، امیر قطر و رئیس اجرایی دولت افغانستان، از برنامه‌های دیگر او در حاشیه کنفرانس دوشنبه بود.

سوال اما این است که این دیدارها می‌تواند گره از کار فروبسته ما بگشاید؟ این یک دوجین دیداری که روحانی با رهبران کشورهای آسیایی داشت و این لبخندهای دیپلماتیکی که در حین و بین این دیدارها رد و بدل شد، وقتی زمان عمل برسد، آیا به دادمان می‌رسد؟ فرضا وقتی آمریکا در مورد ما تحریم دیگری به اجرا گذارد، این آقای چین، این آقای روسیه، این آقای قزاقستان، این آقای ترکیه،... از این تحریم‌ها سرپیچی می‌کنند؟ آیا اصلا روسیه و چینی که کم‌وبیش به آن‌ها امید بسته‌ایم آنقدر روابط اقتصادی درهم تنیده‌ای دارند که بتوانند سر یک موضوع با هم توافق کنند یا اینکه هر کدام خر خود را می‌رانند و تنها به اعتبار یک رقیب(دشمن؟) مشترک در برخی مسائل امنیتی اتفاق‌نظر دارند؟

پاسخ به این دست پرسش‌ها البته چندان ساده نیست؛ یا حداقل هرچه گفته شود در حد پیش‌بینی است. آن چیزی که اکنون مشخص است اینکه روحانی در سفر سه روزه خود به خوبی از تریبون بیشکک و دوشنبه برای اعلام مواضع جمهوری اسلامی ایران در حوزه هسته‌ای استفاده کرد تا با تاکیدی دوباره یادآوری کند که این دولت آمریکا بود که با خروج از برجام، قطعنامه 2231 را نقض کرد و به این ترتیب قواعد نظام بین‌الملل را زیر پا گذاشت.