دوران نامزدی به چه دورانی می گویند؟

جدایی زن و مرد فقط مربوط به زمان پس از ازدواج نیست. بلکه بسیاری از زوج‌ها در همان دوران نامزدی به این نتیجه می‌رسند که باید راهشان را از یکدیگر جدا کنند. بنابراین با توجه به فرهنگ ایرانیان مبنی بر اعطای هدایا در دوران نامزدی، یکی از سوالات اساسی که پس از جدایی زن و مرد در این دوران پیش می‌آید این است که تکلیف هدایای دوران نامزدی چیست؟

برای پاسخ به این سوال ابتدا نیاز است که بدانیم به لحاظ قانونی، نامزدی به چه دورانی گفته می‌شود.

از نظر حقوقی به دوره بعد از خواستگاری تا زمان عقد، دوران نامزدی گفته می‌شود. همچنین نامزدی عمل حقوقی جایز است؛ یعنی هر یک از طرفین به هر دلیلی می‌توانند آن را بر هم بزنند و هیچ کدام از طرفین نمی‌توانند به صرف نامزد بودن، طرف مقابل خود را مجبور به ازدواج کنند.  

بر اساس ماده ۱۰۳۵ قانون مدنی، صرف قول و قرار مرد و زن برای ازدواج، یعنی همان دوران نامزدی هیچ علقه‌ای بین آن‌ها برقرار نمی‌کند و در واقع تعهد به عقد نکاح و زناشویی الزام‌آور نیست.

این نکته را هم باید در نظر گرفت که اگر شخصی پس از شناخت نسبت به طرف مقابل و خانواده او، نامزدی را بر هم بزند، مرتکب تقصیری نشده که بتوان از او خسارت گرفت مگر آنکه اقدامات شخص از ابتدا بر مبنای فریب‌کاری و برای آزار و ضرر رساندن صورت گرفته باشد که در این صورت ملزم به جبران خسارت است.

حالا فرض کنید زن و مردی چند ماه نامزد یکدیگر بوده‌اند و هنوز عقد نکاح منعقد نشده که به هر دلیلی، نامزدی آن‌ها بر هم می‌خورد. اکنون سوال این است که آیا در صورت بر هم خوردن نامزدی، طرفین می‌توانند هدایایی که به یکدیگر داده‌اند را پس بگیرند؟

پس از بهم زدن نامزدی توسط زن یا مرد، هر دو طرف می‌توانند درخواست استرداد هدایای دوران نامزدی را داشته باشند. بر اساس ماده ۱۰۳۷ قانون مدنی، هریک از نامزدها می‌توانند در صورت به هم خوردن وصلت منظور، هدایایی را که به طرف دیگر یا ابوین او برای وصلت منظور داده است مطالبه کند و اگر عین هدایا موجود نباشد، مستحق قیمت هدایایی خواهد بود که عادتا نگاه داشته می‌شود، مگر اینکه آن هدایا بدون تقصیر طرف دیگر تلف شده باشد.

در این ارتباط، حقوقدانان معتقدند که هدایای نامزدی نوعی "هبه" است اما هبه‌ای که یک شرط ضمنی دارد. در ارتباط با هدایای مصرف شدنی، هبه به طور قطعی انجام می‌شود اما در مورد هدایای مصرف نشدنی هبه مقید به یک شرط است و به عبارتی شرط تملیک قطعی آن ازدواج است و چنانچه ازدواج صورت نگیرد، تملک هبه نیز منحل می‌شود.

بنابراین از آنجایی که هدایای مصرفی مانند شیرینی، میوه و ... به منظور مصرف کردن به طرف مقابل داده شده و از آن رو که این اموال معمولا نگاه داشته نمی‌شوند و به مصرف می‌رسند، طبیعی است که نمی‌توان این هدایا یا قیمت آن‌ها را مطالبه کرد. بنابراین استرداد هدایای مصرف شدنی دوران نامزدی در هیچ موردی نمی‌تواند مورد درخواست باشد .

اما همانطور که گفته شد شرایط برای هدایای غیر مصرفی دوران نامزدی متفاوت است. از آنجایی که هدایای غیر مصرفی مانند طلا، حلقه ازدواج و... نگاهداری می‌شوند و یا با یک بار استفاده از بین نمی‌روند حکم دیگری دارند. بنابراین در صورت بر هم خوردن نامزدی، گیرنده باید هدایای غیر مصرفی را برگرداند. همچنین اگر عین مالی که معمولا نگهداری می‌شود مثل طلا، موجود نباشد و بدون تقصیر، تلف شده باشد در این صورت قیمت یا مثل قابل مطالبه نیست.

در صورتی هم که با تقصیر طرف مقابل تلف شده باشد، دو حالت متصور است؛ اگر فرد فوت شده باشد، قیمت یا مثل قابل مطالبه نیست و اگر فرد فوت نشده باشد، قیمت یا مثل قابل مطالبه است.