تغییر سن بازنشستگی و بحران صندوق‌ها

یکشنبه (22 آذرماه) لایحه بودجه 1401 توسط رئیس جمهور به مجلس شورای اسلامی تقدیم شد و در بند د تبصره 20  این لایحه به مسئله افزایش سن بازنشستگی اشاره شده است. در لایحه بودجه آمده که سنوات خدمت مورد قبول برای بازنشستگی تمامی مستخدمین مرد و زن دارای حداقل مدرک کارشناسی معتبر در تمامی صندوق‌های بازنشستگی اعم از کشوری، لشکری، سازمان تأمین اجتماعی، دو سال افزایش می‌یابد و حداقل و حداکثر سن بازنشستگی تمامی مستخدمین مرد و زن به هر میزان سابقه خدمت در صندوق سازمان تأمین اجتماعی، دو سال افزایش می‌یابد. احکام قطعی هیئت‌های رسیدگی به تخلفات اداری برای بازنشستگی از این حکم مستثنی است. همچنین محاسبه حقوق بازنشستگی در تمامی صندوق‌های بازنشستگی اعم از کشوری، لشکری، سازمان تأمین اجتماعی، براساس متوسط حقوق سه سال آخر زمان اشتغال خواهد بود.

مجلس به دنبال کاهش سن بازنشستگی

سن بازنشستگی همیشه از مسائل مهم سازمان‌های بیمه گر و صندوق‌های بازنشستگی بوده، چراکه پایداری این سازمان‌ها منوط به حفظ تعادل منابع و مصارف خود هستند و با کوچکترین تغییرات آینده آن‌ها دچار چالش می‌شود. امسال به دنبال تقدیم لایحه دولت، شاهد هستیم که افزایش سن بازنشستگی مدنظر دولتمردان قرار گرفته است و این سوال مطرح می‌شود که افزایش سن بازنشستگی یا کاهش سن بازنشستگی؟ کدام یک به نفع بیمه شدگان و صندوق‌های بازنشستگی است؟ سال گذشته بود که برخی از نمایندگان مجلس شورای اسلامی در قالب طرحی به دنبال کاهش سن بازنشستگی و یا بازنشستگی پیش موعد بودند که با انتقادات زیادی روبه رو شد و صندوق‌های بازنشستگی نسبت به این طرح مجلس جبهه گرفتند. کاهش سن بازنشستگی بار مالی سنگینی را بر دوش صندوق‌های بازنشستگی می‌گذاشت و در شرایطی که با بحران سالمندی رو به رو هستیم و اکثر صندوق‌های بازنشستگی در وضعیت نامساعدی قرار گرفته‌اند این اقدام صندوق‌ها را با بحران بیشتری روبه رو می‌کرد درواقع اگر میانگین سن بازنشستگی در کشور زیر 40 سال باشد، با توجه به شاخص امید به زندگی که در ایران 75 سال است، باید 35 سال به بازنشستگان حقوق پرداخت شود و این قطعا بحران‌زا خواهد بود و در نهایت این طرح نمایندگان مجلس رد شد.

دولت به دنبال افزایش سن بازنشستگی

اما دولت امسال در لایحه بودجه پیشنهادی برعکس مسیری که سال گذشته مجلس به دنبال آن بود در پی گرفته است. در لایحه بودجه 1401 کشور به موضوع افزایش 2ساله سن بازنشستگی و محاسبه مستمری بر حسب 3 سال آخر خدمت اشاره شده است که در این بخش در بند "د" تبصره 20 لایحه که موضوع آن منابع انسانی دولت آمده است، به منظور پایدارسازی منابع صندوق‌های بازنشستگی، از ابتدای سال 1401، به اصلاحات پارامتریک و افزایش سن و سابقه و تغییر مبنای محاسبات مستمری بازنشستگی پرداخته شده است.

نجات صندوق‌های بازنشستگی از بحران با افزایش سن بازنشستگی

نجات صندوق‌های بازنشستگی در ایران مدت‌هاست که در دستور کار دولتمردان بوده و در سال‌های اخیر که نگرانی از ورشکستگی این صندوق‌ها تبدیل به یک تهدیدی جدی شده است بیش از هر زمان دیگری مورد توجه قرار گرفته و بسیاری از کارشناسان و تحلیلگرانی که مشکلات اقتصادی صندوق‌ها را پیش‌بینی می‌کردند، طرح‌های مختلفی را برای پیشگیری از بروز این مشکلات ارائه کرده‌اند. یکی از آن طرح‌ها که مدت‌هاست درباره آن اظهار نظر شده بود افزایش سن بازنشستگی در ایران است. افزایش سن بازنشستگی در شرایطی که صندوق‌های بازنشستگی با آمار بالایی از بازنشستگان روبه رو است می‌تواند تا حدودی صندوق‌ها را از وضعیت بحرانی دور کند.

پیش از این میکائیل عظیمی، رئیس هیأت‌مدیره مؤسسه راهبردهای بازنشستگی (صبا) گفته بود: اگر سن بازنشستگی در تناسب با امید به زندگی تغییر نکند و ثابت بماند، اتفاقی که می‌افتد این است که نظام بازنشستگی باید تعداد سال‌های بیشتری حقوق بازنشستگی پرداخت کند. پس اگر سن بازنشستگی ثابت باشد، تهدیدی برای صندوق‌های بازنشستگی خواهد بود.

سن بازنشستگی باید افزایش یابد؟!

سازمان تامین اجتماعی به عنوان بزرگترین سازمان بیمه‌گر در ایران نیز بارها درخواست افزایش سن بازنشستگی را اعلام کرده بود. به گفته کارشناسان این حوزه قانون بازنشستگی که اکنون در ایران ملاک عمل است، مصوب 1354 است و در آن زمان سن امید به زندگی 58 سال بود و در نتیجه حداقل سن لازم برای بازنشستگی 55 سال با 30 سال سابقه یا 60 سال با کمتر از 30 سال سابقه بود، اما هم‌اکنون سن امید به زندگی افزایش یافته است. شاخص امید به زندگی در ایران که یکی از کاربردی‌ترین شاخص‌های آماری برای جمعیت‌شناسان است، در سال 99 به 76 سال رسیده ‌است. این شاخص نشان می‌دهد هر فردی که متولد می‌شود، امید دارد تا چه سنی زنده بماند و زندگی کند. افزایش سن امید به زندگی به لحاظ توسعه اقتصادی و اجتماعی، امری مثبت تلقی می‌شود، اما می‌تواند چالشی برای صندوق‌های بازنشستگی باشد.

دولت و مجلس در دو مسیر متفاوت

حالا دولت با سیاست افزایش سن بازنشستگی می‌خواهد صندوق‌ها را از بحران نجات دهد اما در کنار این مسئله شاهد این معضل هم خواهیم بود که به کارگیری نیروی کار در مدت زمان طولانی  باعث کاهش کیفیت در عملکرد نیروها می‌شود و قطعا نیروی کاری که 30 سال کار کرده بعد از گذشت این همه سال عملکرد دوران جوانی را ندارد. همچنین در شرایطی که از بیکاری جوانان صحبت می‌کنیم به کار گیری نیروی کار پیر و در کنارش بیکاری جوانان، در تضاد اشتغال جوانان است. البته باتوجه به اینکه سال گذشته وکلای ملت مسیر برعکس راهی که دولت امسال در پیش گرفته را در پی داشتند، امیدی نمی‌رود که مجلس شورای اسلامی با این شرایط موافقت کند.

در همین باره کیومرث سرمدی واله عضو کمیسیون اجتماعی مجلس شورای اسلامی در گفت‌وگو با خبرنگار اجتماعی برنا، اظهار کرد: هنوز فرصت بررسی مواردی از لایحه بودجه 1401 که مربوط به کمیسیون اجتماعی است را نداشتیم اما به طور کلی بنده معتقدم افزایش سن بازنشستگی به دو دلیل مشکل دارد.

وی افزود: یکی از دلایل بنده این است که با افزایش سن بازنشستگی، فضای اشتغال جوانانی که توان بالاتر و انگیزه‌ بیشتر دارند کمتر می‌شود و ما در جامعه با بیکاری جوانان روبه رو هستیم اگر بتوانیم جوانان را جذب به کار کنیم مشکل اشتغال آنان را رفع کرده‌ایم.

عضو کمیسیون اجتماعی مجلس شورای اسلامی ادامه داد: دلیل دیگر بنده این است که افراد بعد از 30 سال خدمت کیفیت کار و خدمت دهی کمتری دارند می‌شود و نظر شخصی بنده در این خصوص منفی است همچنین احتمال می‌دهم کمیسیون اجتماعی بر آن نیز مخالفت داشته باشد اما هنوز به طور قطعی مشخص نیست چراکه باید فرصت دهید جلسات کارشناسی در کمیسیون برگزار شود بعد از آن مشخص می‌شود.

افزایش یا کاهش سن بازنشستگی؟

بحران صندوق‌های بازنشستگی احتمالا با افزایش سن بازنشستگان، تا حدودی رفع شود اما در کنار این شاهد هستیم که افزایش سن بازنشستگی باعث کمتر شدن زمینه اشتغال برای جوانان و به کار گیری نیروی کار فرسوده در محیط کار است. درواقع تصمیم گیری در این حوزه دو سر بُرد نخواهد بود و باید پِی برخی از مشکلات را به اجرای آن به تن مالیم. البته هنوز افزایش سن بازنشستگی در حد یک پیشنهاد از سمت دولت بوده و ممکن است توسط نمایندگان مجلس رد شود تا تصویب قانون بودجه 1401 باید منتظر ماند و دید که دولت حرف خود را به کرسی می‌نشاند یا مجلسی‌ها./برنا