سیاست خارجی ایران در سال ۹۹؛ تهدیدها و فرصت‌ ها

مستقل آنلاین، امیررضا نظری، کارشناس مسائل خاورمیانه/

 سال ۱۳۹۸ در شرایطی به پایان می‌رسد که ایران با ابربحران‌های فراوانی مواجه است.

در نخستین روزهای سال ۹۸ سیل ویرانگری در کشور حادث شد که منجر به خسارات مادی و مع‌الاسف جانی بسیاری شد که کام همگان را تلخ کرد. درعرصه اقتصاد نیز با گذشت هر روز و هر هفته معضلات و فشارها فزونی یافت؛ ماجرای قیمت بنزین در آبان ماه و وقایعی که پس از آن رخ‌ داد با توجه به افزایش فشار و تشدید تحریم‌های ظالمانه توسط هیئت حاکمه‌ی ایالات متحده، زندگی بر اقشار ضعیف و متوسط سخت‌تر شد. ناملایمات سیاسی و اجتماعی، حوادثی مانند شهادت مظلومانه سپهبد حاج قاسم سلیمانی، اصابت موشک به هواپیمای مسافربری اوکراینی و از همه مهم‌تر شیوع ویروس کرونا به کشور مهم‌ترین و تلخ‌ترین رویدادهای سال ۱۳۹۸ بودند.

اکنون و پس از همه این وقایع، امید به گشایش‌های اقتصادی و بهبود اوضاع معیشتی و فرهنگی تقریبا در خاطر بسیاری از هموطنان از بین رفته‌است و به همین خاطر در این یادداشت به تحلیل سال آینده و فرصت‌های پیش رو خواهیم پرداخت.

در دوم اسفند ۹۸ انتخابات مجلس یازدهم برگزار شد که در مقایسه با ده دوره قبلی سردتر برگزار شد و بنابر آمار وزارت کشور حدود چهل درصد از واجدین شرایط رای به پای صندوق‌ها آمدند، انتخاباتی که می‌توانست به وفاق ملی بینجامد عملا به شکاف ملت و حاکمیت تبدیل شد.

گرچه در سال ۱۳۹۹ هیچ انتخاباتی برگزار نخواهد شد ولیکن وقوع ناگزیر انتقال قدرت می‌تواند بزرگترین تحول سیاسی کشور در شروع دهه پنجم انقلاب باشد. تزریق امید به جامعه و افزایش همبستگی بین مردم و مجموعه نظام بزرگترین مولفه حکومتی است که رهبری آینده و نظام سیاسی ایران لازم است با آن مواجه شود.

گذشته از آن، چالش بزرگ رهبری آینده دقیقا مربوط به تحولات خاورمیانه است. با درگذشت سلطان قابوس، خلیج فارس و حوزه کشورهای اسلامی در غرب آسیا دچار شوکی بزرگ گشتند. فقدان یک سیاستمدار عاقل و صلح‌طلب مانند سلطان قابوس برای جمهوری اسلامی هم دردسر آفرین است. خصوصیات سلطان قابوس در بین حکام کشورهای امارات، بحرین، کویت و عربستان یافت نمی‌شود. چه بسا عدم حضور این مصلح متحد ما علاوه بر تاثیرات منفی که بر اقتصاد عمان خواهد گذاشت، منجر به وقوع برخوردهایی در خلیج فارس نیز بشود که افزایش قیمت نفت (برخلاف برنامه‌ریزی حاکمان سعودی) یکی از تبعات تنش‌های منطقه است. در این صورت افزایش شدید قیمت نفت موجب بروز بحران اقتصادی در اتحادیه اروپا مخصوصا در فرانسه و اسپانیا می‌شود. چنانچه مدیران اقتصادی و بخش خصوصی ایران در سال آینده فرصت‌ها را مغتنم شمارند و اهمیت مبادلات تجاری ایران با تروئیکای اروپایی (فرانسه،انگلیس و آلمان) را بیش از پیش درک کنند، چه بسا بتوانند مجموع صادرات ایران به این ۳ کشور را به بالای ۵۰ میلیون دلار برسانند، یعنی به نقطه‌ی سال ۹۶ و پیش از اعمال تحریم‌ها.

نمی‌توان از چشم‌انداز‌های سیاست خارجی ایران صحبت کرد اما حرفی از عراق نزد. کشور عراق اکنون صحنه دخالت کشورهایی چون آمریکا و عربستان سعودی شده و تا امروز به جهت این دخالت‌ها ثبات سیاسی خود را از دست داده است. این عملکرد در سال آینده تاثیرات خود را نمایان خواهد کرد. از این گذشته فقدان ابومهندس المهدی که از جمله افراد بانفوذ و توانمند در صحنه سیاسی عراق بود، تاثیر خود را در وقایع سیاسی و نظامی آتی نشان خواهد داد. ابومهندس را می‌توان آخرین بازمانده از سیاستمداران باهوش عراق خواند که همواره با مردم و گروه‌های سیاسی این کشور فارغ از مذهب و قومیت رابطه خوبی داشت و همچنین نقش لولای روابط ایران و دولت عراق را بازی می‌کرد. پس از او این سرزمین دچار تنش‌های سیاسی فراوان خواهد شد.

یکی از مهم ترین اتفاقات مهم سال ۱۳۹۹ روز ۳ نوامبر ۲۰۲۰ (۱۳ آبان) است. در این روز پنجاه و نهمین انتخابات ریاست جمهوری آمریکا و نیز ۳۴ کرسی سنا برگزار خواهد شد.تا این لحظه در اردوگاه دموکرات‌ها، جو بایدن به لحاظ نسبی از برنی سندرز پیش است با توجه به افزایش سطح هزینه زندگی در آمریکا پس از ریاست جمهوری ترامپ و نیز لغو طرح مشهور «اوباما کر»که کیفیت سطح درمان و بیمه سلامت را در آمریکا تا سطح بسیاری افزایش داد، لغو این قانون طبقه زیر متوسط جامعه آمریکا را رنجاند و شاید همین اقدام ترامپ دلیلی بر‌‌ ابراز نارضایتی بخش کثیری از مردم آمریکا نسبت به رئیس جمهور مستقر‌ شده است. اگر طی ماه‌های آینده دونالد ترامپ اقدامی برای توجیه اقشار ضعیف اقتصادی انجام ندهد در روز ۳ نوامبر به مشکل جدی برخورد نماید. دموکرات‌ها اگر بتوانند در انتخابات میان دوره‌ای سنا تنها ۴ کرسی دیگر در سنا را در اختیار بگیرند، اکثریت مجلسین را در اختیار خواهند داشت. به هرحال اگر این اتفاق در انتخابات سنا بیفتد، ترامپ در صورت پیروزی ۴ سال بسیار سخت را در پیش رو خواهد داشت! از این رو تحقق یا عدم تحقق این وقایع بزرگترین چالش سیاست خارجی ایران خواهد بود. با توجه به سر در گم بودن اوضاع منطقه‌‌ای به ویژه در نزدیکترین متحدانمان حالا باید چشم به اما و اگرها داشت.