چه کسی از جنجال شیرهای سمی سود می‌برد؟

در طول یکی دو ماه اخیر دو خبر بد صنعت مواد غذایی کشور را تحت تاثیر قرار داد، خبر نخست ماجرای کیک‌های آلوده به قرص بود که اگرچه قربانی نداشت، اما اذهان عمومی را به خود درگیر کرد و باعث شد پیگیری آن به دست دستگاه‌های امنیتی سپرده شود. هنوز مسببان این اتفاق معرفی نشده بودند که صحبت‌های جنجالی یک کارشناس در صداوسیما در مورد وجود سم آفلاتوکسین در شیر و محصولات لبنی کشور ضربه دوم را به صنایع غذایی ایران وارد کرد؛ به طوری که گفته می‌شود انتشار این خبر در سطح وسیع در جامعه باعث کاهش خرید محصولات لبنی شده و حتی تکذیب این ادعا از سوی مقامات وزارت کشور و سایر نهاد مرتبط و کارشناسان هم نتوانسته است مردم را مجاب کند که وجود این سم در شیر در حد استانداردهای جهانی است و هیچ مشکلی برای مصرف ایجاد نمی‌کند.

حال این سوال به ذهن خطور می‌کند که چه کسانی از انتشار چنین اخباری در جامعه منتفع می‌شوند؟ آیا در پس پرده، سود اقتصادی از این اخبار به جیب برخی از افراد و گروه‌ها می‌رود؟ آیا افرادی به دنبال خسارت و بی آبرویی بخشی از صنعت تولیدی کشور هستند که توانسته است به رغم مشکلات خود را سرپا نگاه دارد؟

کارشناس مدعی پاسخگو نیست

کارشناسی که در برنامه تلویزیونی مدعی وجود سم آفلاتوکسین در لبنیات شد، استادیار دانشگاه علوم پزشکی شهید صدوقی یزد است و به عنوان بازرس انجمن علمی بهداشت و ایمنی مواد غذایی ایران مشغول فعالیت است. اگرچه گفته می‌شود این انجمن تقریبا انجمن غیر فعالی است، اما نگاهی به رزومه اعضای هیئت رئیسه و آقای بازرس نشان می‌دهد که آنها افراد معتبر به لحاظ علمی و عملیاتی در حوزه ایمنی مواد غذایی هستند. اما در حالی مردم و کارشناسان خواهان پاسخگویی انجمن علمی بهداشت و ایمنی مواد غذایی ایران نسبت به این زوایای مختلف و صحت و سقم خبر هستند که تماس تلفنی خبرنگار ایرناپلاس با غلامرضا جاهد رئیس این انجمن که از قضا دانشیار دانشکده بهداشت دانشگاه علوم پزشکی تهران است به جایی نرسید. جاهد در پاسخ به خبرنگار ایرناپلاس اعلام کرد که هیچ‌گاه در این باره صحبت نمی‌کند.

در این میان سهیل اسکندری دبیر هیئت مدیره این انجمن که در سازمان غذا و دارو هم سمتی دارد در گفت‌وگو با ایرناپلاس می‌گوید که قرار شده است تنها رئیس انجمن (غلامرضا جاهد) در این مورد صحبت کنند تا موضع انجمن توسط یک فرد اعلام شود و نظرات مختلف مطرح نشود. آقای بازرس که مهمان شبکه سوم بوده هم که پاسخگوی هیچ تماس و پیغامی نیست.

البته خبری از وی با عنوان عقب‌نشینی کارشناس صدا و سیما از ادعا خود در رسانه‌ها منتشر شده است که در آن آمده است: ارقامی که (در خصوص آلودگی مواد لبنی به آفلاتوکسین) در چند شهر اعلام شد مربوط به نتایج چند پایان نامه و طرح تحقیقاتی منتشره دانشگاه‌های کشور در سالیان گذشته بوده و به تمام شیرها تعمیم پذیر نیست؛ مطالعات قبلی صرفاً مطالعات اولیه بوده و نتیجه گیری دقیق نیاز به مطالعه ثانویه دارد که باید در آینده انجام شود. این موضوع را پیشتر منتقدان او مطرح کرده بودند که مقالات تحقیقاتی مورد استناد وی هیچ کدام طرح جامع کشوری نیستند؛ بلکه مقالات و پایان نامه‌های غیر ملی هستند که تعداد محدودی نمونه را بررسی کرده‌اند.

در رزومه آقای بازرس آمده است که وی طرح تحقیقاتی را با عنوان بررسی مقدار آفلاتوکسین B۱ دریافتی از طریق جیره غذایی در کارکنان دانشکده بهداشت دانشگاه علوم پزشکی شهید صدوقی یزد با استفاده از بیومارکر در سال ۹۳ به پایان رسانده است.

انتقاد دیگر به صحبت‌های آقای بازرس این است که وی در صحبت‌هایش تفاوت «آلودگی»، «حد مجاز» و «ارزیابی خطر» را تفکیک نکرده است. به گفته آراسب دباغ‌مقدم متخصص بهداشت و کنترل کیفی مواد غذایی از دانشکده‌ دامپزشکی دانشگاه تهران، اصولاً هیچ‌یک از غذاهایی که ما در طول عمرمان مصرف می‌کنیم، به طور مطلق عاری از آلودگی نیستند، بلکه حد مجازی از نظر آلاینده‌های شیمیایی، میکروبی و فیزیکی دارند. این حد مجاز، در اغلب موارد براساس سبد مصرفی هر کشور تعیین می‌شود. البته آقای بازرس در عقب‌نشینی خود از این ماجرا هم گفته مصاحبه من با این هدف بوده که تلاش برای حذف کامل این سم در لبنیات جدی‌تر دنبال شود.

دو خبر بد در فاصله زمانی کوتاه

علی موحد عضو انجمن صنایع غذایی کشور در گفت‌وگو با ایرناپلاس درباره این اتفاق می‌گوید: باعث تاسف است که ظرف یک مدت کوتاه، دو اتفاق بسیار ناگوار در صنعت غذایی کشور رخ داده است، یکی موضوع کیک‌های آلوده به قرص و دومی ادعایی که یک کارشناس در تلویزیون کرده است.

انتقاد نخست موحد درباره برنامه تلویزیونی است که وقتی قرار است موضوعی در سطح کارشناسی انجام شود و از حساسیت بسیار بالایی برخوردار است و قرار است شخصی تریبون در اختیار داشته باشد و نظریاتش را بیان کند، حتما کارشناسی هم از مراکز ذی صلاح برای اظهارنظر و تایید یا رد ادعای او وجود داشته باشد. از مجری تلویزیون انتظار نمی‌رود که در هر امری متخصص باشد. اما انتظار هست که اگر قرار است موضوعی به این مهمی مورد بحث قرار گیرد، کارشناس مراکز ذیربط هم وجود داشته باشد.

خطای انسانی آقا کارشناس

موحد ادامه می‌دهد: حق این بود، این آقا که گفته می‌شود از وجهه علمی برخوردار است اگر به موضوع خطایی برخورد کرده، موضوع را ابتدا به مراجع ذیربط اطلاع دهد. متولی حفظ بهداشت و سلامت جامعه وزارت بهداشت است نه افراد دیگر. حتی اگر پاسخی از وزارتخانه دریافت نمی‌کرد باز برای بار دوم و سوم از این روش استفاده کند نه این که آن را در رسانه ملی جار بزند.

موحد با اشاره به این که در حال حاضر افکار عمومی به این موضوع حساس شده‌اند، می‌افزاید: محصولات صنایع غذایی کشور که در کارخانجات صنایع غذایی تولید می شود عمدتا نشان استاندارد دارند. واحدهای تولیدی تماما تحت نظارت مستمر وزارت بهداشت قرار دارد. آنها یک نماینده همیشگی در کارگاه‌های تولیدی دارند. در این میان هر خط تولید در واحدهای تولیدی دارای مسئول فنی است که کارشناس صنایع غذایی یا رشته های ذیربط است که پروانه کار او توسط وزارت بهداشت صادر می‌شود.

وظیفه یک مسئول فنی این است که کوچکترین مسئله‌ای را از نظر دور نکند و اگر خطایی مشاهده کرد، بلافاصله آن را به وزارت بهداشت و درمان اعلام کند. به گفته وی در واقع یک نظارت مستمر و همیشگی در صنایع غذایی کشور وجود دارد.

موحد در مورد ادعای مطرح‌شده در مورد سم آفلاتوکسین می‌گوید: همین حالا من می‌توانم ادعا کنم خودکاری که شما در دستتان دارید دارای میکروب است و اگر آزمایش انجام دهیم متوجه می‌شویم که بله دارای میکروب است. اما آیا این برای شما خطرناک است؟ نه؛ تا وقتی که شما در حد نرمال بهداشت را رعایت کنید. وجود سموم یا بعضی باکتری‌ها یک حد نرمالی دارند که براساس معیارهای بهداشتی و علمی توسط سازمان‌های متولی تعیین می‌شود. مثلا گفته می‌شود وجود آفلاتوکسین تا حدی که میزان آن مشخص است در مواد غذایی اشکالی ندارد. استانداردهای ما در این مورد هم دقیقا با استانداردهای FDA (سازمان غذایی و دارویی ایالات متحد آمریکا) تراز بالایی دارد.

موحد در پاسخ به این سوال که چه کسانی از چنین خبرها و اتفاقاتی در کشور سود می‌برند، می‌گوید: قطعا هر اتفاقی که رخ می‌دهد یک عده از آن بهره می‌برند ولی اگر بخواهیم از زاویه بدبینانه به موضوع نگاه کنیم می‌بینیم که در همین صنعت لبنیات متاسفانه باب شده‌ که مردم لبنیات را از جاهایی تهیه می‌کنند که محصولاتشان به روش‌های سنتی تولید می‌شود، آنچنان مسائل بهداشتی با دقتی که در کارخانجات مورد توجه قرار می‌گیرد، رعایت نمی‌شود و مسئولان جامعه باید نسبت به رواج این فروشگاه‌ها هوشیار باشند.

در تولید محصولات غذایی در تراز جهانی قرار داریم

وی ادامه می‌دهد: قطعا در بسیاری از شاخه های صنعتی و توسعه صنعتی ما در تراز جهانی قرار نداریم که مثال بارز آن اتومبیل‌سازی است؛ اما در غذا و محصولات غذایی کشور واقعیت این است که ما در تراز جهانی قرار گرفته‌ایم. محصولات غذایی جزو شاخص‌های اقتصادی کشور هستند که توانسته‌اند با تکنولوژی‌های پیشرفته در سطح کشورهای توسعه یافته باشند. صنایع غذایی ما از نظر نیروی انسانی، دانش فنی و رعایت استانداردهای لازم در طراز جهانی قرار دارد. اتفاقات این گونه آسیب‌های مختلفی به این صنعت وارد می کند.

دشمنان تولید

در این میان قاسم‌علی حسنی دبیرکل بنکداران موادغذایی هم در گفت‌وگو با ایرناپلاس در مورد این دو اتفاق اخیر می‌گوید: من اعتقاد دارم که این موضوع یک توطئه بزرگ در مورد صنعت غذایی و لبنیات کشور ماست. مگر می شود خبری با چنین حساسیتی در سطحی بزرگ در کشور پخش شود، آن هم به صورت غیرعلمی و غیرقانونی؟

حسنی با اشاره به این که چرا یک فرد باید خبری را در این سطح گسترش دهد که میلیاردها تومان ضرر ایجاد کند می‌افزاید: صنعت غذایی ما از چند بخش تولید، فرآوری و توزیع تشکیل شده است که همه اینها زیر نظر متخصصان صنایع غذایی است. همیشه انگیزه‌هایی پشت سر شایعات وجود دارد؛ آن هم شایعه در این سطح. اثر منفی چنین شایعه‌ای البته زودگذر و گذار است ولی من معتقدم کسانی که دشمن تولید، توزیع و صنایع کشاورزی در کشور هستند چنین مسائلی را در جامعه رواج می‌دهند.