کنترل ترافیک در مورچه ها

درحالی‌که ما انسان‌ها در مسیرهای شلوغ به‌هم برخورد و راه‌بندان ایجاد می‌کنیم، مورچه‌ها استراتژی‌های خاصی برای اجتناب از این مشکلات در مسیرهای پرازدحام خود دارند.

مورچه‌ها هیچ‌وقت در ترافیک گیر نمی‌کنند. این یکی از قابلیت‌های بی‌شمار این موجودات است؛ البته درکنار قدرت مافوق بشری و اسکلت زره‌مانند و داشتن دو معده). درحالی‌که این موجودات ریز در طول مسیرهای باریکی حرکت می‌کنند که به‌وسیله‌ی فرومون ایجاد می‌شود، آن‌ها حتی در ساعات شلوغ نیز حرکت روان به‌سمت جلو و عقب را مدیریت می‌کنند.

پژوهشگران با مطالعه‌ی مورچه‌های آرژانتینی (Linepithema humile) دریافتند این موجودات می‌توانند با شرایط مختلف مسیر سازگار شوند و هیچ وقت انسدادی در مسیرشان رخ ندهد. تنها چیزی که نیاز است، قدری ازخودگذشتگی و خویشتن‌داری است؛ چیزی که شاید ما انسان‌ها نیز باید آن را در نظر بگیریم.

مورچه‌ها از معدود موجودات روی زمین هستند که در مسیرهایی حرکت می‌کنند که در هر دو طرف جریان پیدا می‌کند. پس این کلنی‌ها چه چیزی را فهمیده‌اند که ما متوجه‌اش نشده‌ایم؟

مطمئنا مورچه‌ها مانند ما قوانین جاده‌ای ندارند و از تصادف نمی‌ترسند؛ اما توانایی آن‌ها برای پرهیز از تجمع ازطریق حرکت به‌عنوان واحدی منفرد قرن‌ها است که ما را مسحور خود کرده است. حتی ارسطو نیز از این موضوع شگفت‌زده بود که چگونه مورچه‌ها با پیروی از خطی نسبتا مستقیم به آشیانه برمی‌گردند و در مسیر مانع حرکت هم نمی‌شوند. مطالعات گذشته نشان داده‌اند جریان حرکت در مسیر مورچه‌ها می‌تواند چند صد مورچه در دقیقه باشد؛ اما مطالعه‌ای که به‌تازگی منتشر شده‌، نخستین مطالعه‌ای است که شواهد مستقیمی مهیا می‌کند و نشان می‌دهد حتی در تراکم زیاد ترافیکی رخ نمی‌دهد.

پژوهشگران با ۱۷۰ بار فیلم‌برداری، چگونگی حرکت این گونه‌ی خاص از مورچه‌ها را در امتداد پلی بررسی کردند که بین آشیانه و منبع غذای آن‌ها وجود داشت. این آزمایش‌ها عرض‌های مختلف پل (۵ و ۱۰ و ۲۰ میلی‌متر) را شامل می‌شد که ۴۰۰ تا ۲۵ هزار مورچه را روی خود جای می‌داد. در طول این فرایند، داده‌هایی از جریان ترافیک سرعت مورچه‌ها و تعداد برخوردهای رخ‌داده جمع‌آوری شد. آنچه پژوهشگران کشف کردند، شگفت‌آور بود: به‌نظر می‌رسید مورچه‌ها دربرابر راه‌بندان مصونیت دارند. پژوهشگران در مقاله‌ی خود می‌نویسند:

درحقیقت درمقایسه‌با انسان‌ها، این مورچه‌ها می‌توانند بدون کندشدن، پل‌ را با دوبرابر ظرفیت پر کنند. وقتی انسان‌ها در حال راه‌رفتن یا رانندگی هستند، معمولا جریان ترافیک وقتی شروع به کاهش می‌کند که میزان اشغال فضا به ۴۰ درصد می‌رسد.

گفتنی است مورچه‌های آرژانتینی حتی وقتی اشغال پل به ۸۰ درصد می‌رسید، سرعت خود را کم نمی‌کردند. آن‌ها این کار را ازطریق تنظیم سرعت به‌صورت انفرادی انجام می‌دهند. برای مثال، هنگامی‌که نسبتا شلوغ باشد، مورچه‌ها واقعا سرعت می‌گیرند و تا رسیدن به حداکثر جریان یا ظرفیت سرعت خود را زیاد می‌کنند؛ اما وقتی مسیری بیش‌از‌حد شلوغ شده باشد، مورچه‌ها خویشتن‌داری می‌کنند و تا زمانی‌که جریان روان شود، از پیوستن به ازدحام پرهیز می‌کنند. علاوه‌بر‌این، در زمان‌های پرازدحام، مورچه‌ها رفتار خود را تغییر می‌دهند و برای پرهیز از برخوردهای زمان‌گیر، سرعت خود را کم می‌کنند. پژوهشگران در مقاله‌ی خود توضیح می‌دهند:

پژوهش‌های دیگری که روی مورچه‌ها انجام شده، نشان می‌دهد در مواقعی، آن‌ها حتی از مأموران کنترل ترافیک استفاده می‌کنند. برای مثال، پژوهشگران در مقاله‌ای که در سال ۲۰۰۸ منتشر شد، بیان کرده بودند وقتی یکی از مسیرهای مورچه‌ها شروع به انسداد می‌کند، افرادی که به آشیانه برمی‌گردند، مورچه‌هایی که قصد ترک آشیانه را دارند، بازداشته و آن‌ها را مجبور می‌کنند مسیر جدیدی پیدا کنند. بدیهی است انسان‌ها تمایلی به تغییر مسیر خود ندارند و همیشه منطقی رفتار نمی‌کنند؛ درحالی‌که مورچه‌ها به‌طور یکنواخت در مسیرهای خود پراکنده می‌شوند، انسان‌ها حتی در موقعیت‌های اضطراری نیز حقوق یکدیگر را به‌خاطر خواسته‌های خود پایمال می‌کنند.

با‌این‌‌همه، حتی بدون تغییر رفتار نیز نکته‌ای وجود دارد که می‌توان از مورچه‌ها آموخت. شاید با اتومبیل‌های خودرانی که نقش زیادی در آینده خواهند داشت، بتوانیم راهی برای تقلید از استراتژی‌های مورچه‌ها بیابیم و جریان ترافیک را بهینه کنیم. تصور کنید اگر بتوانیم جاده‌های خود را شبیه مسیر مورچه‌ها بسازیم، دنیا چقدر پرثمرتر خواهد شد.

نتایج این پژوهش در مجله‌ی eLife منتشر شده است.