کسی به فکر این جویدنی اعتیادآور نیست؟

پسربچه‌ای که سن و سالش از ده سال نمی‌گذرد، کنار یک دکه نشسته و یک تشت پر از ماده‌ای سبزرنگ جلویش است که آن را در بسته‌های پلاستیکی کوچکی بسته‌بندی می‌کند. پسربچه هنوز مشغول کار است که پیرمردی با چهره‌ای پرچین که از روزگار رفته‌اش حکایت می‌کند، پشت ویترین دکه می‌ایستد و از جیب‌هایش یک دو هزاری و یک هزار تومانی کهنه بیرون می‌کشد و با صدایی نحیف و ناله‌گون می‌گوید: «یه نسوار بده». فروشنده از همان پاکت‌هایی که پسربچه دارد آماده می‌کند، یکی را به پیرمرد می‌دهد و با افتخار و غروری می‌گوید: «بگیر که از این تازه‌ترش رو هیچ‌جا پیدا نمی‌کنی». پیرمرد پاکت را می‌گیرد و چند قدمی که رد می‌شود، می‌نشیند و یک دستمال کاغذی از جیبش بیرون می‌آورد؛ از ماده سبز رنگ کمی در دستمال می‌چیند و آن را در دهان که گذاشت، دوباره راهش را می‌گیرد و می‌رود.

نسوار که به نام ناس معروف‌تر است، ماده مخدری است با ترکیبی از تنباکو و آهک که بوی خیلی تندی دارد. مصرف ناس توهم می‌زاید، سرطان می‌آورد و لثه و دهان را زخم می‌کند. این ماده مخدر زمانی خطرناک‌تر می‌شود که تولیدکنندگان آن، به هوای سود بیشتر افزودنی‌های خطرناکی به آن اضافه می‌کنند. با همه این‌ها قانون هیچ منع و مجازاتی برای خرید، فروش و مصرف آن در نظر نگرفته است.

ناس را جدی نمی‌گیرند

با اینکه ناس ماده مخدر است و عوارض زیادی هم دارد، نه مردم و نه مبارزان با مواد مخدر انگار چندان آن را جدی نگرفته‌اند و پیدا کردنش در مغازه‌ها، دکه‌ها و عطاری‌ها سخت نیست. با یک مغازه‌دار که صحبت می‌کنم، می‌پرسم ناس که مواد مخدر است، پس چطور اینقدر راحت آن را خرید و فروش می‌کنید؟ او جواب می‌دهد که «همونطوری که سیگار رو می‌فروشیم، اینم می‌فروشیم دیگه. تا حالا کسی کاری به کارمون نداشته اگه شما کار دستمون ندی. ناس هم که چیزی نیست. بهتر از اینه که مردم برن شیشه و کراک بکشن». این‌ها را می‌گوید و از ترس اینکه برایش دردسر بشود، حرف‌هایش را بیشتر ادامه نمی‌دهد.

«چیزی نیست» تصور بسیاری از مردم از این ماده مخدر خطرناک است. از روی همین تصور است که ناس گاهی قبحش از سیگار هم کمتر می‌شود و بعضی‌ها ترجیح می‌دهند به جای دود کردن سیگار، ناس در دهان بیندازند. محمد که سال‌ها درگیر مصرف ناس بوده و حالا آن را کنار گذاشته، می‌گوید نمی‌دانسته ناس هم مخدر است. با او در مطب دندان‌پزشکی هم‌صحبت می‌شوم؛ آمده که فکری به حال دندان‌هایش بیندازد که ناس نابودشان کرده است.

محمد می‌گوید: «پنج سال پیش مصرف ناس رو شروع کردم. نمی‌دونستم معتاد می‌کنه. با رفیقام برای سرخوشی مصرف می‌کردیم و اونا بهم می‌گفتن از سیگار هم ضررش کمتره. چهار سال مصرف کردم تا اینکه خونواده‌م نجاتم دادن».

ارزانیِ بدحکمت

مصرف‌ ناس پیر و جوان ندارد. در زاهدان هم جوانان را درگیر خودش کرده و هم بعضی پیرمردها هنوز محفظه کوچک‌شان را به اسم جانَسواری در جیب‌هایش دارند که ناس‌هایشان را در آن نگه دارند و هر از گاهی مقداری به دهان ببرند. بخشی از این فراگیری ناس مدیون قیمت ناچیز آن است. قیمت یک پاکت کوچک ناس به رغم گرانی‌ها کمتر از سه هزار تومان است و همین باعث شده اقشار کم‌درآمدتر جامعه به آن روی خوش بیشتری نشان بدهند.

عبدالعزیز کارگر است و چندباری وسط آجرچینی‌اش دست به جیب می‌برد و پاکت ناس را با یک دستمال کاغذی تکه‌پاره از جیب درمی‌آورد؛ تکه‌ای دیگر از دستمال را پاره می‌کند، ناس را در آن می‌ریزد و در دهان می‌گذارد. دندان‌هایش زرد شده‌اند و در حالی که ناس را در دهان گذاشته، می‌گوید: «من قبلا سیگار می‌کشیدم. مصرفم هم خیلی بالا بود ولی مگه دستمزد یه کارگر چقدره که همه‌ش رو بدم پای سیگار؟ سیگار رو ترک کردم ولی طاقت نیاوردم و رفتم سمت نسوار که ارزون‌تره.»

جوانان؛ قربانی اصلی

در بین اقشار سنی مختلف، جوان‌ها قربانیان اصلی ناس هستند و اعتیاد به این ماده آن‌ها را برای اعتیاد به مواد خطرناک‌تری مثل تریاک، شیشه و هروئین آماده می‌کند. سعید از همین قربانیان است که کارش از مصرف ناس به کشیدن تریاک کشیده است. او که روزگاری به واسطه دوستانش با ناس و بعد با تریاک آشنا شده حالا تنهایی در کوچه‌ می‌نشیند و چشم‌انتظار آشنایی که فرصتی برای درد دل شنیدن داشته باشد، روزهایش را سپری می‌کند.

سعید ۲۸ ساله که مدرسه را در همان سال‌های دبستان ترک کرده‌، می‌گوید: «خونواده‌م به من زیاد توجه نداشتن و برای همین من بیشتر وقتم رو با دوستام توی پارک‌ها می‌گذروندم و همونجا سیگار و نسوار رو امتحان کردم. سیگار رو ول کردم ولی نسوار رو ادامه دادم. بعدش دیگه یادم نیست چی شد که رفتم سمت تریاک.»

زنگ خطر برای مدرسه‌ها

این مخدر ارزان‌قیمت پایش به مدرسه‌ها هم باز شده است و دانش‌آموزان هم از آن جان سالم به در نبرده‌اند. مدیر یک دبیرستان در حاشیه شهر زاهدان این مسئله را تأیید می‌کند و می‌گوید: «دانش‌آموزانی هستند که با خودشان ناس به مدرسه می‌آورند و حتی به دوستانشان هم می‌دهند. ما هرکاری که بتوانیم برای اینکه جلوی این کار را بگیریم، انجام می‌دهیم و سعی می‌کنیم مواظب بچه‌ها باشیم اما این کاری نیست که به تنهایی بتوانیم از عهده‌اش بربیاییم. وقتی بچه‌ها خیلی راحت می‌توانند ناس تهیه کنند، ما هرکاری هم بکنیم فایده‌ای ندارد. در مدرسه هم مصرف نکنند، بیرون مدرسه این کار را خواهند کرد. باید هم خانواده‌ها به کمکمان بیایند و هم نهادهای اجتماعی.»

او توضیح می‌دهد که مصرف ناس بین بعضی از دانش‌آموزان نوعی نشانه مردانگی و عرضه‌داشتن تلقی می‌شود و آن‌ها به دانش‌آموزانی که ناس مصرف نمی‌کنند، طعنه می‌زنند که آن‌ها عرضه ندارند و مرد نیستند. «اینطوری بچه‌ها را اصطلاحا غیرتی می‌کنند و باعث می‌شوند آن‌ها برای اینکه احساس ضعیف‌بودنشان را از بین ببرند، به سمت مصرف ناس کشیده شوند.»

قانونی برای مقابله با ناس وجود ندارد

با وجود خطرات فراوانی که این ماده مخدر دارد، خلأهای قانونی مانعی برای برخوردهای جدی با آن شده است. محمدعلی اسدی، دبیر شورای هماهنگی مبارزه با مواد مخدر استان تهران در این رابطه به باشگاه خبرنگاران جوان گفته: «ماده ناس با اینکه مواد مخدر محسوب می‌شود اما در قانون برای آن مجازاتی در نظر گرفته نشده است.» او در نظر گرفتن قانون و مجازات را برای ناس مشروط به این دانسته که «میزان مضرات آن بر سلامتی انسان‌ها توسط وزارت بهداشت تایید شود» و مشخص نیست وزارت بهداشت چه زمانی تأیید خواهد کرد که با این مخدر خطرناک مبارزه شود.

اگرچه اسدی گفته «بیشتر مصرف‌کنندگان این ماده از اتباع خارجی همچون افغانستانی و پاکستانی هستند» اما نباید از آمار قابل توجه مصرف‌کنندگان ناس در کشور هم غافل بود؛ این آمار به‌خصوص در استان‌های مرزی کشور رقم قابل توجهی است و نادیده‌گرفتن آن عواقب زیادی دارد.