چگونه کودکی را به فرزندی بپذیریم؟

شرایط فرزندخواندگی در قانون حمایت از کودکان و نوجوانان بی‌سرپرست و بدسرپرست مصوب سال 92 آمده است و آیین‌نامه‌های ماده 22 و 36 این قانون نیز در سال 94 ابلاغ شد؛ براین اساس  زن و شوهر بدون فرزند، دختران و زنان بدون شوهر و زن و شوهر دارای فرزند می توانند متقاضی سرپرستی فرزند باشند.

شرایط عمومی برای همه متقاضیان سرپرستی شامل انجام واجبات و ترک محرمات، دارا بودن صلاحیت اخلاقی، عقد دائم زوجین و تابعیت ایرانی است.

مطابق قواعد تابعیت ایران، زن خارجی که همسر مرد ایرانی شود، تابع ایران محسوب می شود. اما چنانچه زن ایرانی به زوجیت مردی با تابعیت خارجی درآید، تابعیت خود را نمی تواند به شوهر دهد. بنابراین صرفا، مرد ایرانی دارای همسر ایرانی و مرد ایرانی دارای همسر خارجی و دختر و زن بدون شوهر ایرانی می‌توانند تقاضای سرپرستی کنند.

حداقل یکی از زوجین باید بیش از 30 سال سن داشته باشد. دختر مجرد هم حداقل باید 30 سال داشته باشد. متقاضیان کمتر از 50 سال، در اولویت هستند. با افزایش سن بیشتر از 50 سال احتمال واگذاری فرزندخواندگی کمتر می شود. متقاضیان باید محکومیت کیفری نداشته باشند و دارای تمکن مالی باشند. تمکن مالی با ابزارهایی مانند شغل پایدار با درآمد مکفی، خانه مسکونی اعم از ملکی یا استیجاری و غیره توسط بهزیستی سنجیده خواهد شد. همچنین متقاضی باید دارای بیمه پایه اجتماعی و درمان باشد چرا که بعدا باید کودک را بیمه تکمیلی کنند. برای انجام بیمه تکمیلی داشتن بیمه پایه الزامی است. تمکن مالی یکی از زوجین در زمان ارائه تقاضانامه، برای حائز شرط بودن کفایت می‌کند. اما تملیک اموال یا حقوق یا تعهد به تملیک اموال یا حقوق در آینده به نفع کودک یا نوجوان و نیز بیمه عمر باید توسط زن و شوهر هر دو باهم انجام شود.

برای تقاضای فرزند زوجین باید شرایط سلامتی را داشته باشند، به آن معنا که سفیه یا مجنون نباشند، سلامت جسم و روان لازم و توانایی عملی نگهداری از کودک را دارا باشند. اعتیاد به مواد مخدر، روانگردان و الکل نداشته باشند. 

مبتلا به بیماری واگیر یا صعب‌العلاج نباشند.همچنین اگر از ازدواج متقاضیان پنج سال گذشته باشد و آنها بچه نداشته باشند، نیاز به اخذ گواهی پزشک متخصص زنان و زایمان نیز نخواهند داشت.

در مورد شرایط اختصاصی برای دختران و زنان بدون شوهر نیز زن مجرد نباید فرزند داشته باشد. اما اگر زن مجرد بخواهد سرپرستی خواهران و برادران یا برادرزاده‌ها یا خواهرزاده‌ها یا نوه‌های خود را به عهده بگیرد، داشتن فرزند بلامانع است. قانون به زنان مجرد اجازه داده است که فقط کودک دختر را به سرپرستی بپذیرند. اما اگر زن مجرد واجد شرایطی بخواهد سرپرستی برادر یا پسر برادر یا پسر خواهر یا نوه خود را بپذیرد، بهزیستی موضوع را به دادگاه منعکس می‌کند. اگر دادگاه این امر را بپذیرد، بهزیستی فرایند انجام کار را ادامه خواهد داد.

دختران و زنان بدون شوهر باید دارای منزل مسکونی به صورت مستقل باشند. البته ملکی یا استیجاری بودن منزل تفاوتی ندارد. اگر متقاضی در منزلی به همراه اعضای خانواده خود زندگی می‌کند، منزل مذکور باید دارای امکانات رفاهی برای کودک باشد. همچنین اعضای خانواده نیز باید بررسی شوند.

شرایط اختصاصی برای زن و شوهر دارای فرزند نیز به اینگونه است که  برای پذیرش درخواست زوجین دارای فرزند، رعایت تناسب سنی کودکان زیستی (بیولوژیک) متقاضی و کودک تحت سرپرستی الزامی است.

واگذاری کودک غیرهمجنس با کودکان زیستی متقاضیان بلامانع است. درصورتی که متقاضیان سه کودک زیستی داشته باشند که با متقاضیان زندگی می‌کنند، صرفا آنها می‌توانند یک کودک دیگر را به سرپرستی بپذیرند. مگر آن که کودکان تحت سرپرستی خواهر و برادر باشند. اگر کودکان زیستی به دلیل ازدواج با خانواده زندگی نمی‌کنند شرط مزبور لازم‌ نیست رعایت شود.

متقاضیان مقیم خارج کشور برای درخواست فرزندخواندگی الزاما باید به نمایندگی ایران در کشور خارج حسب مورد به سفارتخانه یا کنسولگری یا دفاتر حفاظت از منافع یا سفیر اکرودیته مراجعه کنند. منظور از نمایندگی، کنسولگری یا دفاتر حفاظت از منافع یا سفیر اکرودیته جمهوری اسلامی ایران در کشور محل اقامت یا کشوری دیگری است که امور اداری ایرانیان را انجام می‌دهد. از نظر قانون محل اقامت دائم متقاضی، خارج از کشور است بنابراین متقاضی نمی‌تواند در مدت سفر خود به ایران، فرآیند درخواست فرزندخواندگی را از ایران شروع کند. یعنی الزاما مدارک متقاضیان باید از طریق نمایندگی ایران در خارج از کشور و از سوی وزارت امور خارجه به سازمان بهزیستی ارسال شود.

اگر متقاضیان تمام شرایط را داشته باشند و تمام مدارک لازم را نیز تهیه کنند بازهم بهزیستی نمی تواند به تمام درخواست های فرزندخواندگی پاسخ دهد چراکه همواره تعداد متقاضیان نسبت به تعداد کودکان بیشتر است. علاوه برآن بیشتر متقاضیان، کودک شیرخوار حداکثر تا 2 سال می‌خواهند. اگر سن شما متقاضی بالا است، کودک شیرخوار به او تعلق نخواهد گرفت.

همچنین بیشتر متقاضیان، کودک دختر و  کودک بدون سرپرست می‌خواهند . در حالی که بیشتر کودکان تحت مراقبت سازمان بهزیستی بدسرپرست هستند. به این معنا که آنها دارای پدر و مادر هستند و بهزیستی تا قبل از اظهارنظر مرجع قضایی نسبت به صلاحیت یا عدم صلاحیت والدین آنها اجازه ندارد آنان را به متقاضیان بسپارد.

برخی کودکان تحت مراقبت سازمان بهزیستی دارای بیماری‌های جسمی و روانی یا دارای معلولیت هستند در حالی که اگر اصرار بر پذیرش کودک دارای سلامت کامل است، امکان پاسخ مثبت به درخواست متقاضی کاهش می یابد یا با تأخیر خواهد بود. علاوه بر همه اینها، ممکن است در زمانی که متقاضی درخواست می دهد، کودک متناسب با شرایط متقاضی در اختیار بهزیستی نباشد. در این صورت، اگر شرایط متقاضیان به صورت کلی مورد تأیید بهزیستی باشد، درصورت تمایل می توانند در لیست انتظار قرار بگیرند تا متعاقبا به آنان اطلاع داده شود.

سیستم کارشناسی بهزیستی سعی دارد از بین متقاضیان، بهترین والدین را برای سرپرستی از کودک انتخاب کند. برای انتخاب بهترین والدین، بهزیستی ویژگی‌های سنی، شغلی، تحصیلی و توان مالی را مدنظر قرار می دهد. زوجین بدون فرزند، دختران و زنان بدون شوهر، متقاضیان کمتر از 50 سال، متقاضیان دارای رابطه خویشاوندی با کودک یا نوجوان تحت سرپرستی بهزیستی و متقاضیان دارای فرزندخوانده بیمار در اولویت هستند. همچنین متقاضیانی که سابقا کودکی را بنا به هر دلیل به صورت غیرقانونی تحت مراقبت قرار داده بودند و بتوانند دلیل این نوع مراقبت غیرقانونی را نزد مرجع قضایی اثبات کنند، نسبت به سرپرستی از کودک مزبور در اولویت هستند.

متقاضیان برای دریافت اطلاعات کامل تر درباره فرزندخواندگی می توانند به سایت بهزیستی مراجعه کنند.