معرفی مجموعه فرهنگی هنری کاخ سعدآباد تهران + تاریخچه و تصاویر

سرویس فرهنگی مستقل‌آنلاین: کاخ سعدآباد در دامنه جنوبی کوهپایه‌های توچال و دره سرسبز دربند در شمالی‌ترین نقطه شهر تهران واقع شده است. مساحت این مجموعه شامل یک میلیون و صد هزارمترمربع مترمربع است.

سعدآباد که از شمال با دامنه‌های البرز، از شرق با گلابدره، از غرب با ولنجک و از جنوب با تجریش همسایه است.

تاریخچه کاخ سعدآباد

قدمت این مجموعه تاریخی به دوران قاجاریه بازمی‌گردد و در آن دوران محل اقامت ییلاقی تابستانی شاهان قاجار بوده است.

پس از کودتای سال 1299 و روی کار آمدن رضاخان پهلوی کاخ سعدآباد گسترش یافت و بناهای و باغ‌های تازه‌ای در آن ساخته شد و محل اقامت تابستانی رضاخان شد.

حاج‌آقا رضا رفیع در خاطرات خود چنین نوشته:" من سعدآباد را از ابوالفتح سردار اعظم- پسر بانو عظمی خواهر ظل‌السلطان به مبلغ چهارصد هزار تومان با مهر حاج‌آقا نورالله و کلباسی برای رضاخان سردار سپه خ سعدآبادی که رضا رفیع خریداری کرد به بزرگی فعلی‌اش نبود. مساحت آن هشت هزار متر کنار رودخانه با عمارت حالیه ملکه مادر بود. البته بعد از خریداری سعدآباد از سردار اعظم، او تپه علی‌خان والی را از پدر سرتیپ والی به مبلغ هفت هزار تومان خریداری کرد و این تپه همان تپه‌ای است که کاخ شهوند را رضاخان بر روی آن بنا کرد و مادر شاهپور عبدالرضا (عصمت دولتشاهی) ساکن آن کاخ بود.

از باغ‌هایی که اراضی آن‌ها داخل اراضی سعدآباد شد، باغ آقا محمدجواد گنجه‌ای است که جزء جعفرآباد بود، از باغ امام‌جمعه هم مقدار زیادی داخل باغ سعدآباد شد و خانه‌های جنوبی سعدآباد که مربوط به دوره قاجار بود از نصیرالدوله خریداری گردید و در زمان پهلوی اول به‌عنوان سربازخانه سعدآباد مورد استفاده قرار می گرفت. سپس باغ‌های دیگری در اطراف سعدآباد از جمله باغ‌های سالار جنگ، سپهبد امان‌الله میرزا، مستوفی‌الممالک، شکرالله قوام الدوله، همدم السلطنه خواهر مستوفی و محمود بدر خریداری و به مجموعه سعدآباد اضافه گردید. رضاخان در آن زمان در میان درختان چنار سعدآباد چادری می‌زد و گاهی هم زیر آن درختان از مهمانانش پذیرایی می‌کرد.

در آن روزگار منطقه سعدآباد، منطقه ییلاقی اطراف شهر بوده و مانند امروز در شهر تهران ادغام نشده بود. نخستین بنایی که در آن دوره در این منطقه ساخته شد؛ کاخ سبز یا اقامتگاه رضاشاه بود.

محمدرضا پهلوی نیز در دهه ۱۳۵۰ در این مکان اقامت کرد. جدیدترین کاخ این مجموعه کاخ لیلا پهلوی است که متعلق به کوچک‌ترین دختر محمدرضا پهلوی بوده‌ است.

در حال حاضر این در مجموعه زیبا و وسیع باغ‌های سرسبز و دل‌انگیز شامل درختان قدیمی سرو، چنار، صنوبر و سپیدار و 12 کاخ و کوشک تاریخی است که هرکدام با معماری و کاربرد خاص خود هوش از سر بازدیدکنندگان می‌ربایند.

همه بناهای این مجموعه پس پیروزی انقلاب اسلامی به موزه تبدیل شدند. برخی از عمارت‌ها به‌صورت کاخ‌موزه، مانند کاخ ملت و کاخ سبز حفظ شدند و به معرض نمایش عموم گذاشته شدند و برخی دیگر با توجه به ویژگی‌های معماری بنا تبدیل به موزه شده‌اند و اشیایی تاریخی از دوران قاجار و پهلوی را در خود جای داده است.

در زمان رضاخان، آب کل باغ سعدآباد از رودخانه دربند تأمین می‌شد و چون آب این رودخانه برای آبیاری کل سعدآباد کفایت نمی‌کرد آب دوازده رشته قنات قدیمی و تازه تأسیس نیز به مجموعه اضافه گردید.

قنات‌های باغ سعدآباد

1- هراش آب

2 - قنات قوام الدوله

3- قنات کاخ سنگی

4- قنات جعفرآباد

5- قنات آب‌نما

6- قنات کاخ سفید

7 و 8 - قنات‌های دفتر مخصوص

9- قنات جوادیه

10- قنات گلخانه

11- قنات کاخ شمس

12- قنات خوابگاه

درهای باغ سعدآباد

مجموعه کاخ سعدآباد در حال حاضر 8 درب ورودی دارد:

1- در نظامیه که محل ورود رضاخان به سعدآباد بود.

2- در زعفرانیه که از خیابان زعفرانیه به کاخ سعدآباد راه دارد.

3- در خیابان دربند که پهلوی دوم معمولاً از این در وارد سعدآباد می‌شد.

4- در میدان دربند

5 و 6- دو در واقع در جعفرآباد

7- در رودخانه

8- در کاخ سفید

کاخ‌ها و موزه‌های سعدآباد

هجده کاخ کوچک و بزرگ در سعدآباد وجود دارند که تعدادی از آن‌ها مربوط به دوران قاجار و تعدادی هم متعلق به دوران پهلوی هستند.

1- کاخ احمدشاهی (در حال مرمت)

2- کاخ شهوند (کاخ‌موزه سبز فعلی، محل اقامت تابستانی پهلوی اول)

3- کاخ سفید (کاخ‌موزه ملت، محل اقامت تابستانی پهلوی دوم)

4- کاخ اختصاصی (موزه تاریخ طبیعی سابق در حال حاضر در اختیـار نهاد ریاســت جمهوری)

5- کاخ اسود (سیاه) موزه هنرهای زیبا فعلی

6- کاخ شمس (موزه پوشاک سلطنتی)

7- کاخ اشرف (موزه ظروف سلطنتی)

8- کاخ غلامرضا (موزه سلاح‌های دربار)

9- کاخ ملکه مادر (در اختیـار نهاد ریاســت جمهوری)

10- کاخ احمدرضا (در اختیـار نهاد ریاســت جمهوری)

11- ساختمان عبدالرضا (امور اداری سعدآباد)

12- کاخ بهمن پهلوی پسر غلامرضا (دفتر مدیریت)

13- کاخ شهرام پسر اشرف (موزه نظامی)

14- کاخ فریده دیبا (در اختیـار نهاد ریاســت جمهوری)

 15- کاخ قدیم ولیعهد رضا پهلوی (موزه بهزاد)

16- کاخ جدید ولیعهد رضا پهلوی (موزه دفینه سابق و در حال حاضر در اختیار نهاد ریاست جمهوری)

17- کاخ فرحناز و علیرضا فرزندان محمدرضاشاه (موزه خط و کتابت میرعماد)

18- کاخ لیلا

کاخ‌موزه ملت

کاخ‌موزه ملت با حدود 7000 مترمربع بنا بزرگ‌ترین کاخ مجموعه سعدآباد است. در مقاطع مختلف تاریخی این بنا با نام‌های مختلفی چون قصر شاه، کاخ اختصاصی، کاخ سفید اختصاصی، کاخ سفید (به علت بهره‌گیری از رنگ سفید در نمای بیرونی) داشته است اما پس از انقلاب شکوهمند اسلامی کاخ‌موزه ملت نام گرفت. ساخت این بنا در اواخر دوران حکومت رضاخان حدود سال 1318 آغاز شد و دو سال بعد مورد بهره‌برداری قرار گرفت. بعد از ترور نافرجام محمدرضا پهلوی در سال 1327 از این کاخ به‌عنوان محل اقامت دائم محمدرضا پهلوی انتخاب شد؛ و در آن ملاقات رسمی- اداری انجام نمی‌شد جز در مواقع فوق‌العاده با تعیین وقت قبلی آن‌هم فقط با رجال سیاسی بسیار مهم، دوستان و اعضای خانواده و به‌طور عادی برنامه‌های ملاقات معمولی (دیدار سفرا بدون تسلیم استوارنامه) در کاخ مرمر و ملاقات رسمی در کاخ گلستان اجرا می‌شد. خانواده سلطنتی از اواسط دهه 1340 کاخ نیاوران را به‌عنوان اقامتگاه اصلی و این کاخ را فقط به‌منظور اقامتگاه تابستانی- تشریفاتی انتخاب کردند.

معماری این بنا در تمامی فضاها تلفیقی است از هنر ایرانی- اروپایی (به‌ویژه سبک اشرافی فرانسه). این کاخ در چهار طبقه بنا شده است و شامل زیرزمین (هم‌تراز با فضای سبز)، طبقه اول، طبقه دوم و بخش زیرشیروانی است. استفاده هنرمندانه از هنر سنگ در بخشی‌هایی از نمای بیرونی و داخلی کاخ به‌وضوح به چشم می‌خورد. بزرگ‌ترین و قدیمی‌ترین بافت تاپ استری ابریشمی (قرن 17 میلادی) این کاخ در سالن انتظار بزرگ به دیوار نصب شده است. مهم‌ترین هنر گچ‌بری در این کاخ در تالارهای تشریفات و دفتر کار پهلوی اول با به نمایش درآوردن هنر لب‌شور (طلا اندود) بر روی سقف قرار دارد. قدیمی‌ترین تابلوی نقاشی رنگ و روغن این کاخ مربوطه به قرن 17 میلادی معروف به نبرد لوتزن (LA BATTAGLIA DI LUTZEN) اثر هنرمند ایتالیایی آنیلو فالکونه (Aniello Falcone)، بر روی دیوار دفتر کار شاه قرار دارد.

کاخ‌موزه سبز سعدآباد

کاخ شهوند که اکنون «کاخ‌موزه سبز» نامیده می‌شود، بی‌شک از زیباترین کاخ‌های کشور است، بنای اولیه این کاخ نیم‌طبقه‌ای متعلق به «علی‌خان والی» از زمین‌داران سرشناس دوره قاجاریه بوده است که توسط رضاخان در سال 1301 خریداری شد. سپس توسط «میرزا جعفرخان معمارباشی» بدون خراب کردن ساختمان قبلی، کاخ تابستانی رضاخان در طی هفت سال بر روی آن ساخته شد.

به دلیل استفاده از سنگ‌های سبز منحصربه‌فرد معادن خمسه زنجان در نمای خارجی این کاخ به کاخ سبز معروف شد.

زیربنای کاخ سبز حدوداً 1203 مترمربع است که از دو بخش تشکیل می‌شود، بخش اول شامل: پله ورودی، اتاق انتظار، اتاق کار، تالار آیینه، اتاق غذاخوری خصوصی و اتاق خواب است.

بخش دوم، زیرزمین که در سال‌های 1352-1350 به دستور محمدرضا پهلوی برای پذیرایی از مهمانان خارجی به بخش اول افزوده شد که شامل: اتاق پذیرایی دو اتاق خواب و اتاق غذاخوری است.

در این کاخ انواع هنرهای ایرانی شامل آیینه‌کاری، گچ‌بری، حجاری، تذهیب، خاتم‌کاری و ... بکار رفته است.

موزه پوشاک سلطنتی کاخ سعدآباد

ساختمان فعلی موزۀ پوشاک سلطنتی، در کاخ تابستانی شمس پهلوی، خواهر محمدرضا پهلوی واقع شده است. ساخت بنا در زمان سلطنت رضاشاه در سال 1314 آغاز شد و در سال 1318 به پایان رسید. مساحت این کاخ حدوداً 2600 مترمربع شامل دو طبقه و یک زیرزمین است که در شمال مجموعۀ سعدآباد در مجاورت در شمالی دربند با سبک معماری تلفیقی ایرانی و اروپایی ساخته شده است.

پس از نقل‌مکان شمس پهلوی به کاخ اختصاصی‌اش در مهرشهر کرج در سال 1342 این بنا به‌عنوان مکانی جهت نگهداری اشیاء و ظروف قیمتی مورد استفاده بوده و موزه اختصاصی هدایای سلطنتی نام گرفت که اغلب شامل هدایای خارجی به شاه بود.

پس از پیروزی انقلاب این ساختمان جهت برپایی موزۀ مردم‌شناسی در نظر گرفته شد و در اسفندماه 1373 افتتاح گردید. در بهمن‌ماه سال 1388 موزه تغییر کاربری داده و با عنوان تاریخ معاصر و سپس موزه پوشاک سلطنتی فعالیت جدید خود را آغاز نمود.

این مجموعه شامل عکس و پوشاک برخی از اعضای خانوادۀ پهلوی به‌خصوص فرح دیبا، محمدرضا پهلوی، اشرف و شهناز پهلوی است. همچنین برخی از اشیاء تزیینی مربوط به دورۀ پهلوی دوّم نیز در موزه به نمایش گذاشته شده است.

موزه خط و کتابت میرعماد کاخ سعدآباد

موزه خط و کتابت میرعماد در یکی از بناهای قدیمی مجموعه فرهنگی-تاریخی سعدآباد واقع شده است. گفته می‌شود بنای موزه متعلق به اواخر قرن 13 و اوایل قرن 14 هجری قمری است بنای این موزه در گذشته محل زندگی دو تن از فرزندان محمدرضا پهلوی (فرحناز و علیرضا) بود.

بنای موزه دارای دو طبقه است و با تلفیقی از معماری سنتی ایرانی و اروپایی ساخته شده است که پس از انقلاب تا مدت‌ها بدون استفاده باقی مانده بود تا زمانی که محلی برای نمایش آثار خطی مناسب تشخیص داده شد و در نتیجه مرمت آن آغاز گردید.

معمار داخلی خانم مهندس فیروزه اطهاری و طراح خارجی مهندس هومن صدر صورت بود. با حذف دیوارهای اضافی و تبدیل بنا به یک فضای مناسب موزه‌ای بنا تبدیل به موزه خط و کتابت گردید و در سال 1376 این موزه با نام بزرگ‌ترین استاد خوشنویسی ایران میرعماد الحسنی سیفی قزوینی افتتاح گردید.

موزه سلاح‌های دربار کاخ سعدآباد

موزه سلاح‌های دربار در شمال مجموعه فرهنگی- تاریخی سعدآباد قرار گرفته و ساختمان آن پیش از انقلاب اسلامی محل سکونت غلامرضا پهلوی برادر محمدرضاشاه بوده است.

این موزه شامل بیش از صد و ده سلاح گرم از نوع شکاری، جنگی کمری و ملزومات آن‌هاست که متعلق به محمدرضا پهلوی دوم و اعضا دربار او بوده است.

بخشی از سلاح‌های موجود در این مجموعه هدیه شخصیت‌های مهم سیاسی و نظامی سران کشورها به محمدرضا پهلوی است.

تنوع قابل‌توجه تفنگ‌های شکاری ساخته شده در کارخانه‌های معروف اسلحه‌سازی اروپا و آمریکا از جمله رمینگتون، وینچستر، اسپرینگ فیلد و برنو از ویژگی‌های بارز این مجموعه است.

یکی از سلاح‌های منحصربه‌فرد این مجموعه تفنگ سرپر تک لول با سیستم سنگ چخماق است که مربوط به قرن هفدهم میلادی و ساخت کشور هندوستان است. این سلاح در زیرزمین موزه و در کنار دو تفنگ سرپر دیگر و تعدادی باروت دان و تپانچه مربوط به دوره قاجار به نمایش گذاشته شده است.

موزه آشپزخانه سلطنتی کاخ سعدآباد

این بنا که در زمان محمدرضاشاه پهلوی به "آشپزخانه مخصوص " شهرت داشت در 800 مترمربع زیربنا و در قسمت مرکزی باغ سعدآباد و جنب رودخانه دربند قرار گرفته است. تاریخ بازسازی و ساخت بنای فعلی در زمان محمدرضاشاه پهلوی بوده اما در قسمت زیرزمین سردابه و طاق‌های ضربی وجد دارد که از نظر قدمت متعلق به دوره پهلوی اول است. این بنا در دو طبقه و شامل همکف و زیرزمین است.

آشپزخانه مخصوص در خدمت کاخ سفید (ملت) بوده است به همین دلیل به دیگر آشپزخانه‌های موجود در سعدآباد نام " عمومی " اطلاق می‌شد.

موزه هنر ملل کاخ سعدآباد

 در ابتدا برای این بنا کاربری گلخانه در نظر گرفته شده بود اما در بین سال‌های 1345-1340 با ایجاد تغییرات اساسی در کاربری، این بنا تبدیل به موزه اختصاصی فرح پهلوی گردید. در حال حاضر مجموعه تابلوهای هنرمندان ایرانی مانند سهراب سپهری، لیلی متین دفتری، ایران درودی، فرامرز پیلارام، حسین زنده رودی، بهجت صدر، مسعود عربشاهی، معصومه سیحون به همراه تابلوهای هنرمندان خارجی مانند برنارد بوفه (فرانسه)، هربرت بایر (اتریش)، فرناند لژه (فرانسه)، مک آووی (آمریکا)، مارک شاگال (فرانسه) و... در معرض دید بازدیدکنندگان قرار دارند

مجسمه‌ها و کارهای حجمی این مجموعه اثر هنرمندان مشهور ایرانی و غیر ایرانی مانند پرویز تناولی (ایران)، سزار بالداچینی (فرانسه)، یاکوف آگام (آمریکا)، ماسک‌های چوبی (آفریقا)، سفال‌های باستانی تمدن مایا (آمریکای جنوبی)، مجسمه‌های چوبی (آسیای جنوب شرقی) است.

موزه هنرهای زیبای کاخ سعدآباد

بنای این موزه، از زیباترین بناهای مجموعه فرهنگی تاریخی است که در جنوبی‌ترین بخش مجموعه قرار گرفته است.

ساخت این بنا به دستور رضاشاه در سال 1319 آغاز شد و در سال 1320 با خلع و تبعید او نیمه‌تمام ماند.

در سال 1342 ساخت آن به دستور محمدرضا پهلوی ادامه یافت و در سال 1346 به‌عنوان وزارت دربار به بهره‌برداری رسید.

این ساختمان به سبب استفاده از سنگ‌های مرمر سیاه متعلق به معدن ولی‌آباد چالوس به کاخ اسود نیز نامیده می‌شده است.

پس از پیروزی انقلاب این بنا با نام موزه هنرهای زیبا در سال 1361 بازگشایی شد و مجسمه‌ها و تابلوهای نفیس در آن به معرض نمایش گذاشته شد.

موزه استاد فرشچیان کاخ سعدآباد

ساختمان موزه استاد محمود فرشچیان در مجموعه فرهنگی تاریخی سعدآباد، یک بنای قاجاری با مساحت در حدود 600 مترمربعی که مدتی محل اسکان رضاشاه و همسر چهارمش ملکه عصمت بوده است.

در این موزه که در سال 1380 افتتاح شده است در حال حاضر بیش از 50 اثر از استاد فرشچیان قرار دارد.

موزه اتومبیل‌های سلطنتی کاخ سعدآباد

موزه اتومبیل‌های سلطنتی یکی از جذاب‌ترین موزه‌های مجموعه سعدآباد است که در آن تعدادی از اتومبیل‌های شرکت‌های خودروسازی معروف جهان به معرض نمایش گذاشته شده است.

اتومبیل‌هایی که در حال حاضر در موزه قرار دارند شامل سه دستگاه رولز رویس، یک دستگاه خودروی اسپید باگی، پنج دستگاه بنز، شش دستگاه موتورسیکلت، یک دستگاه اسنوموبیل و یک دستگاه کالسکه است.

این موزه شامل دو بخش است، بخش اول گالری رولزرویس و بخش دوم گالری بنز و بین این دو گالری سالن اختصاصی مرسدس بنز اس ال 300 که یکی از زیباترین و کمیاب‌ترین خودروهای کلاسیک جهان به شمار می‌رود قرار دارد که متعلق به فرح دیبا بوده است.

موزه ظروف سلطنتی کاخ سعدآباد

موزۀ ظروف سلطنتی در شرقی‌ترین بخش مجموعۀ فرهنگی تاریخی سعدآباد قرار گرفته است. این بنا به دستور رضاشاه برای اقامت اشرف پهلوی (خواهر دوقلوی شاه) ساخته شد. به دستور اشرف پهلوی از سال 1350 فضاهای داخلی و خارجی این بنا بازسازی شد و در محدوده‌ای به مساحت 2600 مترمربع با زیربنای 1800 مترمربع در دو طبقه توسعه و تغییر کاربری یافت و طراحی داخلی آن با حضور طراحان و متخصصین خارجی، به سبک فرانسوی طراحی و نمای خارجی آن که از سنگ تیشه‌ای بود به سنگ مرمر سفید تبدیل شد.

کاربری این بنا پس از انقلاب اسلامی به‌عنوان موزۀ ظروف تغییر یافت. ر حال حاضر در این موزه بیش از 500 قطعه ظروف و اشیای تزئینی در 5 سالن در دو طبقه به نمایش در آمده است. اغلب این ظروف مربوط به کارخانه‌های معتبر دنیا نظیر لیموژ، سور، باواریا، رزنتال بوده. ظروف به نمایش درآمده ظروف قاجار، پهلوی دوم و ظروف اهدایی که در شرایط و مناسبت‌های مختلف خریداری و یا به پهلوی دوم و خانواده‌اش اهدا شده است.

دسترسی به مجموعه فرهنگی تاریخی کاخ سعدآباد

کاخ سعدآباد دو در ورودی اصلی دارد که می‌توان از آن‌ها وارد شد:

در دربند:

وسیله نقلیه عمومی:  می‌توانید با متروی خط 1 به آخرین ایستگاه آن (تجریش) و یا با استفاده از اتوبوس‌های خطوط مختلف به میدان تجریش بیایید. در میدان تجریش (ابتدای خیابان جعفری) و میدان قدس (جنب ایستگاه مترو) تاکسی‌هایی برای رسیدن به میدان دربند وجود دارند.

خودرو شخصی:  میدان تجریش - خیابان دربند (ضلع شمالی میدان) - میدان دربند. مجموعه فاقد پارکینگ است و شما باید در میدان و یا اطراف آن خودرو خود را پارک کنید.

در زعفرانیه:

وسیله نقلیه عمومی: می‌توانید با متروی خط 1 به آخرین ایستگاه آن (تجریش) و یا با استفاده از اتوبوس‌های خطوط مختلف به میدان تجریش بیایید. میدان تجریش تا ورودی زعفرانیه سعدآباد تاکسی مستقیم است وجود ندارد. باید در ضلع غربی میدان تجریش (خیابان شهید ملکی) تاکسی‌های آصف یا اسدآباد را سوار شوید و سر خیابان شهید طاهری پیاده شوید. سپس حدود ده دقیقه تا سعدآباد پیاده‌روی کنید.

خودرو شخصی: از میدان تجریش به خیابان ولیعصر وارد شوید. خیابان شهید فلاحی (زعفرانیه سابق) در سمت راست شماست. آن‌ها تا انتها بیایید. بعد از چراغ‌قرمز دست راست وارد خیابان شهید طاهری شده و آن را  نیز تا انتها بیایید. مجموعه فاقد پارکینگ است و شما باید در خیابان‌های اطراف خودرو خود را پارک نمایید.

پیشنهاد ویژه: اگر از وسایل نقلیه عمومی استفاده می‌کنید و در ابتدای ورود نیاز به مراجعه به واحد روابط عمومی و یا حراست ندارید، ورودی دربند برای شما راحت‌تر خواهد بود.

اگر از خودرو شخصی استفاده می‌کنید در خیابان‌های اطراف درب زعفرانیه جای پارک راحت‌تر پیدا می‌کنید.

زمان بازدید از مجموعه تاریخی فرهنگی کاخ سعدآباد

• همه‌روزه از ساعت 9 تا 19:00
• فروش بلیت: تا ساعت 17:00