آیا بنزین گران می‌شود؟

سرویس اقتصادی مستقل: ایرانیان چه دولت‌مرد و مسئول باشند و چه مردم عادی، از قیمت «بنزین» خاطره خوش ندارند و هر کدام بابت آن تاحدی تنبیه شده‌اند. همانطور که مدافعانِ آنچه اقتصاد اسلامی نامیده می‌شود، دلار را عامل بلبشوی اقتصاد و معیشت می‌دانند، بنزین هم به‌خودی خود یکی از مقصران وضع موجود از نظر اقتصادی است. اما نمی‌توان از تقصیر این مقصر کاست؛ زیرا این گزاره به اثبات رسیده که تأثیر بنزین در ایجاد تورم حتی از دلار و طلا هم ملموس‌تر است و هرگونه دست‌کاری در قیمت آن، بهانه‌ای ناخواسته برای تورم چند ده‌درصدی طی فقط یکی دو روز است.

این تجربه به‌ویژه در آبان 1398 محسوس شد و با افزایش 300 درصدی قیمت بنزین، افسار گرانی و تورم در ایران به یک‌باره گسیخته شد و طی ماه‌های بعد و حتی تاکنون، نقش و تاثیری بیش از آنچه پاره کردن توافق‌نامه از سوی دونالد ترامپ به اقتصاد ایران تحمیل کرد، به معیشت خانواده‌ها و به تولید و تجارت و صنعت ضربه کاری وارد کرد.

برابری تولید و مصرف بنزین

 اما این روزها اخبار خوبی از وضعیت بنزین به گوش نمی‌رسد. در پایان اردیبهشت‌ماه امسال اعلام شد که میزان تولید و مصرف بنزین در کشور به نقطه سر به سر رسید. یعنی بیش از یک هفته است که میانگین مصرف روزانه بنزین و میزان تولید آن در کشور حدود ۱۱۰ میلیون لیتر است. این افزایش مصرف بنزین برخلاف مفاد برنامه‌های توسعه پنجم و ششم است که باید بر اساس آن ۵۰ درصد کاهش پیدا می‌‌کرد و به حدود 40 میلیون لیتر می‌شد؛ اما در رفتاری کاملاً برعکس، افزایش بیش از 30 درصدی پیدا کرده است و حتی ممکن است به نقطه‌ای برسد که بیش از این هم باشد.

اما علت مصرف زیاد بنزین در ایران چیست؟

کارشناسان حوزه نفت و بنزین برای پاسخ به این سؤال، سه دلیل عمده اعلام می‌کنند؛

خودروی فرسوده، قاچاق بنزین و قیمت‌گذاری دستوری.

رد پای خودروهای فرسوده در بالا رفتن میزان مصرف بنزین

همین کارشناسان تاثیر خودروهای فرسوده در مصرف بنزین را اینگونه مطالعه کرده‌اند؛ طبق آمارها تعداد خودروهای کشور کمی بیش از 22 میلیون دستگاه است و در حال حاضر حدود ۵۰ درصد از خودروهای کشور فرسوده هستند. طبق برآوردها نیز میزان مصرف بنزین هر خودروی فرسوده دو برابر یک خودروی نو است و می‌تواند روزانه ۸.۲۶ لیتر بنزین مصرف کند.

حالا بیایید کمی با ضرب و حساب ریاضی، بدانیم این میزان مصرف اضافه که می‌تواند ناشی از ممنوعیت واردات خودروهای باکیفیت خارجی باشد، چقدر هزینه به کشور تحمیل می‌کند!

با توجه به دلار ۵۰ هزار تومانی و نرخ بنزین ۷۰ سنتی فوب خلیج فارس، روزانه ۱۳۲ هزار تومان هزینه سوخت اضافی خودروی فرسوده است که اگر این رقم را در تعداد وسیله نقلیه فرسوده ضرب کنیم به این نتیجه خواهیم رسید که روزانه ۲۷۲ میلیارد تومان و سالانه ۱۰۰ هزار میلیارد تومان ارزش بنزین هدر رفته در ایران است.

همچنین به گفته مدیران نفتی، خودروهای داخلی روزانه ۲۵ میلیون لیتر بیش از حد میانگین جهانی می‌سوزانند که در سال معادل ۱۱ میلیارد دلار است و به این صورت هم مصرف بنزین بالا می‌رود و هم اینکه هزینه زیادی بابت آن باید پرداخت کرد که جز ضرر، عایدی برای کشور ندارد.

قاچاق، متهم ردیف دوم

از طرفی روزانه ۱۵ تا ۲۰ میلیون لیتر بنزین از کشور قاچاق می‌شود که هزینه‌ای هنگفت به بودجه کشور تحمیل می‌کند. اگر نرخ دلار را معادل ۴۵ هزار تومان یعنی نرخ اعلامی از سوی مرکز مبادله ارز و نیز قیمت هر لیتر بنزین را به نرخ جهانی یک دلار در نظر بگیریم، روزانه بیش از ۶۵۰ میلیارد تومان بنزین به خارج از کشور قاچاق می‌شود.

علت قاچاق هم اختلاف قیمت بنزین در داخل و خارج است؛ در حال حاضر بالاترین قیمت بنزین در داخل 3 هزار تومان و در خارج از کشور مثلاً در پاکستان یک دلار است.

حالا به این مصیبت‌ها این پیش‌بینی کارشناسان را هم بیفزایید که می‌گویند؛ تا ۴ سال آینده میانگین مصرف بنزین ۳۳ درصد افزایش خواهد یافت. این افزایش احتمالی در حالی رخ خواهد داد که تولید بنزین جوابگوی این رقم نیست و ساخت پالایشگاه جدید هم نمی‌تواند آن را جبران کند؛ زیرا ساخت پالایشگاه تولید بنزین با برنامه‌ریزی‌های دقیق و تامین مالی به‌موقع به 4 الی 5 سال زمان نیاز دارد.

واردات بنزین آغاز شده است؟

با توجه به این داده‌ها؛ این نتیجه حاصل شده که ایران در حوزه بنزین حرکت به‌سمت واردات بنزین را آغاز کرده است؛ هر چند گمانه‌زنی‌های رسانه‌ای (مانند خبر رویترز) اعلام می‌کند که این حرکت پیش از این آغاز شده و در ماه‌های بهمن و اسفند سال گذشته روسیه حدود ۳۰ هزار تن بنزین و گازوئیل به ایران صادر کرده است.

البته برخی مقامات نفتی کشور موضوع واردات بنزین را تکذیب می‌کنند و برخی نیز برای توجیه این خبر اعلام کردند؛ واردات بنزین برای افزایش ذخایر استراتژیک کشور است.

این را هم در نظر داشته باشید که سخنگوی کمیسیون انرژی مجلس از اختصاص حدود یک میلیارد دلار برای واردات بنزین در لایحه بودجه سال ۱۴۰۲ دولت خبر داده بود.

گرانی قیمت بنزین؟ نه، عاقلانه نیست!

حالا دولت در یک وضعیت بغرنج به سر می‌برد؛ از طرفی در تامین و تولید بنزین ناتوان است و از سویی دیگر یارانه‌های کلانی برای آن پرداخت می‌کند و با توجه به حساسیت‌های اجتماعی و التهاب‌آفرینی احتمالی، امکان افزایش قیمت آن را ندارد.

در حال حاضر قیمت واقعی بنزین در ایران را تا ۲۵ هزار تومان همراه با هزینه‌های حمل و نقل تخمین می‌زنند که آزادسازی قیمت آن جامعه را به‌شدت ملتهب خواهد کرد؛ چرا که تورم ناشی از آن غیرقابل تصور است.

بنابراین در شرایط کنونی دولت سه راه برای کنترل مصرف بنزین دارد؛

اول اینکه بنزین را جیره‌بندی کند، دوم اینکه دست به واردات بنزین بزنند و سومین راه هم افزایش قیمت بنزین است تا یارانه پنهان پرداختی به بنزین را کاهش دهد.