دلیل طوفان های اخیر در خاورمیانه مشخص شد

از عربستان سعودی گرفته تا عراق و از کویت گرفته تا ایران، طوفان‌های شن خاور میانه را فرا گرفته است و باعث تاخیر در پروازها، تعطیلی مدارس و بستری شدن هزاران نفر در بیمارستان‌ها با مشکلات تنفسی شده است. این وضعیت در سال‌های اخیر هزینه‌های زیادی را به دولت‌ها تحمیل کرده است، اما نکته نگران کننده‌تر این است که کارشناسان با پیش بینی تشدید تغییرات آب و هوایی، باز هم وضعیت بدتری را انتظار دارند.

کشور عراق با ورود نهمین طوفان گرد و غبار خود از اواسط آوریل در این هفته، بیشترین آسیب را تاکنون تجربه کرد. در این کشور حداقل ۴۰۰۰ نفر به دلیل مشکلات تنفسی در بیمارستان‌ها تحت درمان قرار گرفتند و طوفان منجر به بسته شدن فرودگاه ها، مدارس و ادارات دولتی در سراسر کشور شده است. کویت، ایران، عربستان، امارات متحده عربی، قطر و بحرین هم با نسبتی کمتر، همین میزان گرد و غبار را تجربه کردند. در ایران، گرد و خاک پایتخت این کشور را به تعطیلی کشاند و بسیار از شهر‌های جنوب غربی آسمانی تیره را تجربه کرد. در ابوظبی طوفان گرد و غبار دید را تنها به چند صد متر در سراسر شهر کاهش داد و باعث کاهش شدید کیفیت هوا شد. در عربستان سعودی در یک روز حدود ۱۲۸۵ نفر به دلیل مشکلات تنفسی در اثر طوفان شن در بیمارستان‌های ریاض بستری شدند.

آیا گرمایش جهانی سبب افزایش طوفان‌های گرد و خاک شده است؟

در حالی که دلایل دقیق طوفان‌های شن و گرد و غبار هنوز توسط دانشمندان به طور کامل شناخته نشده است، بسیاری از کارشناسان به ارتباط مقوله‌هایی همچون جنگل زدایی و بیابان زایی با چرایی افزایش این طوفان‌ها در سال‌های اخیر اشاره دارند. بنفشه کینوش، محقق غیرمقیم در برنامه Middle East Institute’s Iran Programme گفت که طوفان‌های شن و گرد و غبار اغلب در کشور‌هایی با پوشش گیاهی محدود سرچشمه می‌گیرند، جایی که موانع کمتری برای باد‌های شدید وجود دارد. وی افزود که این طوفان‌ها بیش از سه ماه در سال به کویت فقیر از پوشش گیاهی ضربه می‌زنند. در مقایسه، مناطقی که پوشش به نسبت بهتری دارند این تأثیرات تا حدودی کمتر است. مثلا طوفان‌های گرد و خاک بر بحرین ۵.۶ درصد از سال، قطر ۷.۱ درصد و ابوظبی ۳.۹ درصد تأثیر می‌گذارند. خانم کینوش گفت: باد در کویت که ماسه و گرد و غبار را حمل می‌کند نیز می‌تواند به ۹۳ تا ۱۰۹ کیلومتر در ساعت برسد و دید را تقریباً به صفر برساند.

گرمایش جهانی بخشی از پاسخ ما به این سوال خواهد بود، اما همه پاسخ نیست. بی شک گرمایش جهانی مناطق گرم و خشک خاورمیانه را بیش از سایر نقاط جهان درگیر خود کرده است و این روند ادامه هم خواهد یافت. اما هنوز کشور‌های خشک دیگری نیز وجود دارند که بر اساس داده‌های سازمان‌های بین المللی آلودگی کمتری را در شرایط مشابه تجربه می‌کنند.

آیا سوء مدیریت آب مقصر این ماجراست؟

کارشناسان منطقه که طوفان‌های شن و گرد و غبار را در طول سال‌ها دنبال کرده‌اند، می‌گویند مدیریت نادرست منابع آبی در کشور‌هایی مانند ایران و عراق که رودخانه‌ها در آن‌ها خشک شده‌اند، باعث افزایش دفعات وقوع این طوفان‌ها در منطقه شده است. انریک ترادلاس، هواشناس مرکز پیش‌بینی طوفان شن و گرد و غبار سازمان جهانی هواشناسی به بی‌بی‌سی گفت که افزایش فراوانی طوفان‌های شن مستقیماً با کاهش جریان رودخانه‌ها در عراق و ایران به دلیل ساخت سد‌ها مرتبط است. آقای ترادلاس افزود: «یکی از منابع اصلی طوفان‌های شن و گرد و غبار، کشور عراق است، جایی که جریان رودخانه‌ها به دلیل رقابت در ساخت سد‌ها در کشور‌های بالادست همچون ترکیه کاهش یافته است. این امر منجر به ناپدید شدن باتلاق‌ها و خشک شدن دریاچه‌ها در عراق و ایران شده است و رسوبات به جا مانده از منابع بسیار مهم گرد و غبار در منطقه هستند.»

راهی برای بازگشت وجود دارد؟

سالانه ۱۳ میلیارد دلار در سراسر منطقه به دلیل طوفان‌های گرد و غبار از دست می‌رود. این هزینه‌ای بسیار هنگفت برای دولت‌ها است پس هرگونه سرمایه گذاری در زمینه گاهش و کنترل این طوفان‌های گرد و غبار می‌تواند برای تمام منطقه سودمند باشد. تاکنون ایده‌های مختلفی برای رسیدن به این هدف از سوی دولت‌های مختلف مطرح شده است. برای مثال، محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان سعودی ابتکار موسوم به «سبز سعودی» و ابتکار «خاورمیانه سبز» را در مارس گذشته اعلام کرد که هدف آن کاهش انتشار کربن به میزان تا ۶۰ درصد در منطقه و کاشت ۵۰ میلیارد درخت در بزرگترین پروژه جنگل‌کاری جهان بود. امارات متحده عربی نیز سیستم پیش بینی سریع طوفان گرد و غبار را در سال ۲۰۱۶ راه اندازی کرد و عراق نیز طرح موسوم به «کمربند سبز» را با کمک برخی کشور‌ها از جمله ایران در دست اجرا دارد.

اما اینکه این طرح‌ها بتوان منطقه خاورمیانه را از باتلاق گرد و خاک بیرون بیاورد، هنوز نامشخص است. کشور‌های خاورمیانه اغلب اولویت‌های دیگری را مقدم بر مسائل زیست محیطی می‌دانند که این امر می‌تواند سبب محقق نشدن اهداف شود. برای نمونه کندی کار در طرح کمربند سبز عراق، به رغم سرمایه‌های هنگفتی که برای اجرای این پروژه تخصیص داده شده، وسعت بیابان‌ها در این کشور را بیشتر کرده و حتی مناطق جدید را هم در این کشور تحت تاثیر قرار داده است. با این وجود، آینده طوفان‌های گرد و غبار در منطقه، آینده‌ای کاملاً نامشخص و حتی نگران کننده است.