در قرنی که گذشت چه بلایای طبیعی را پشت سر گذاشتیم؟

مسلمان نشنود، کافر نبیند! بلایای طبیعی را می‌گویم. بلایای طبیعی به آن دسته حوادث زیانبار گفته می‌شود که منشأ انسانی ندارند. حوادثی که معمولاً غیرقابل پیش‌بینی هستند. پیشبینی آنها از مدت‌ها قبل از وقوع ممکن نیست. افزایش دما و گرمازدگی، سرعت زیاد باد و وقوع توفان، بارش‌های تندری و وقوع تگرگ، یخبندان و سرمازدگی و … هرکدام می‌توانند خساراتی طبیعی را ایجاد کنند، اما بیشترین خسارات جانی و مالی بر اثر آن دست از پدیده‌های طبیعی است که با یکدیگر ترکیب شده و قدرت تخریب چندبرابری پیدا می‌کنند؛ مثل ترکیب توفان، رعد و برق، سیل، آتش سوزی و ... با یکدیگر. در صورت ترکیب این پدیده‌هاست که بر حجم و قدرت و میزان تخریب بلایای طبیعی ده‌ها و شاید صدها برابر افزوده شود.

وقتی حرف از بلایای طبیعی می‌شود عموم ما ممکن است یاد ترس‌مان از برخورد رعد و برق به خودمان بیفتیم! ولی درصد برخورد رعد و برق به انسان بسیار بسیار کمتر از احتمال درگیر شدن هرکدام از ما با سیل، طوفان، خشکسالی، زلزله، سونامی و… است. اما چرا ما کمتر از این پدیده‌ها ترس داریم و تا روز مواجه شدن با آنها به فکر مقابله با آنها نیستیم؟ اصلاً راه گریزی از این بلایای طبیعی هست؟ هم آری و هم نه. آری، چرا که با پیشگیری و آمادگی برای این پدیده‌ها می‌توان هم از بروز بسیاری از آنها پیشگیری کرد، نه، از این جهت که دسته‌ای از این پدیده‌ها به هیچ‌وجه قابل پیشبینی و مدیریت نیستند. قدرت این پدیده‌های طبیعی آنقدر زیاد و ماورای قدرت درک و تحلیل و مقاومت انسان است که راهی جز تسلیم در مقابل نیروی طبیعت نداریم.

اما چگونه می‌توان از بروز بعضی از این بلایا جلوگیری کرد؟ همه می‌دانیم که دهه‌هاست متخصصان و اندیشمندان جهان ما را نسبت به تغییرات اقلیمی، سوراخ شدن لایه اُزُن و دست‌درازی‌های انسان به طبیعت هشدار می‌دهند. هشدارهایی که کمتر مورد توجه قرار گرفته‌اند. اگر مسیر حرکت انسان معاصر بر همان پاشنه‌ای بچرخد که در این یکی دو قرن چرخیده، این قرن را باید قرن بلایای طبیعی بدانیم! طبق اعلام و پیشبینی بسیاری از مراکز و مؤسسات بین‌المللی که وضعیت کره زمین و پدیده‌های مرتبط با آن را تحلیل و بررسی می‌کنند، آینده سیاهی در برابر بشریت و کره زمین قرار دارد. ما فرصت چندانی برای اصلاح سبک زندگی و حکمرانی خودمان نداریم، وگرنه بسیاری از کشورها و مناطق بکر جهان به زودی دچار بلایای طبیعی و خالی از سکنه خواهند شد. پس می‌توان از بلایای طبیعی در قرنی که شروع کرده‌ایم جلوگیری کرد، اما به شرط‌ها و شروط‌ها. این مهم هم نیازمند اراده حکومت‌ها و دولت‌ها و هم نیازمند همراهی همه ما انسان‌هاست که روی کره زمین زندگی می‌کنیم.

در این گزارش نگاهی کوتاه به پنج بلای طبیعی بزرگ در قرنی که از سر گذراندیم خواهیم داشت که بیشترین خسارت انسانی و مالی را در بر داشته‌اند. امیدواریم در قرن جدید با تدبیر همه دولت‌ها و انسان‌ها شاهد تخریب کمتر و آسایش بیشتر برای بشریت، کره زمین و حیوانات و موجودات ساکن روی آن باشیم.

زمین لرزه هائیتی سال ۲۰۱۰

۱۲ ژانویه ۲۰۱۰ بود که زلزله‌ای خشمگین و قدرتمند کشور هائیتی در آمریکای شمالی را لرزاند. این اتفاق که به عنوان یکی از مرگبارترین فاجعه‌های طبیعی تاریخ شناخته می‌شود، بر اساس برآوردهای اولیه با قدرت ۷ ریشتر، جان ۲۳۰ هزار نفر را گرفت. البته مشخص کردن میزان کشته‌شدگان این زلزله، به دلیل ضعف در حکمرانی کشور هائیتی، چندان هم کار آسانی نبود و هنوز بر سر آن بحث و گفتگو است. این کشور پس از یک سال تعداد کشته‌شدگان زلزله هائیتی را به ۳۱۶ هزار کشته تغییر داد، اما بررسی‌هایی که توسط سازمان‌های معتبر انجام شد تعداد کشته‌شدگان این زلزله را کمتر از عدد اعلامی حکومت هائیتی بیان کردند. با این‌همه، چندان فرقی بین دویست و خورده‌ای هزار و سیصد و خورده‌ای هزار نیست. فرق هست، اما فرقی در قدرت این زلزله ایجاد نمی‌کند؛ زلزله‌ای که صدها هزار نفر را کشت و صدها هزار را مصدوم و آواره کرد. درصورت برآورد درست دولت هائیتی و رئیس جمهور آن رنهپروال، که عددی بیش از ۳۰۰ هزار نفر را اعلام کردند، این زلزله از جمله مرگ‌آورترین فجایع طبیعی در تاریخ مدرن بشر خواهد بود.

زلزله و سونامی اقیانوس هند سال ۲۰۰۴

در ۲۶ دسامبر ۲۰۰۴، در کف دریای ساحل غربی جزیره بزرگ سوامترا «Sumatra» اندونزی زمین لرزه‌ای با قدرت ۹.۳ اتفاق افتاد که از ۱۴ کشور منطقه تلفات گرفت. اندونزی، سریلانکا، هند، تایلند، سومالی، برمه، مالدیو، مالزی، تانزانیا، سیشل، بنگلادس، آفریقای جنوبی، یمن، کنیا و ماداگاسکار کشورهایی بودند که از این زلزله و سونامی آسیب دیدند. وضعیت کشورهای آسیب‌دیده باعث به وجود آمدن همدلی جهانی شد که به همین واسطه مبلغ ۱۴ میلیارد دلار کمک از طرف کشورهای دنیا برای کشورهای آسیب‌دیده جمع شد.

این زلزله به عنوان سومین زلزله قدرتمند ثبت‌شده تاریخ نیز شناخته می‌شود که از همین عنوان قدرت آن عیان است و حاجت به بیان نیست! سونامی عظیم این زلزله، در اندونزی امواجی تا ارتفاع ۳۰ متر را به وجود آورد و آمار کشته‌شدگان به طور کلی چیزی بین ۲۳۰ تا ۲۸۰ هزار نفر تخمین زده شده است. ۱۲۵ هزار نفر در این سونامی زخمی شدند، بیشتر از ۵۰ هزار نفر ناپدید شدند و ۱ میلیون و هفتصد هزار نفر آواره شدند.

زلزله تانگشان ۱۹۷۶

در ساعت ۳:۴۲ روز ۲۸ جولای ۱۹۷۶ شهر تانگشان «Tangshan» چین و مناطق اطراف آن زمین لرزه‌ای مرگبار با قدرت ۷.۸ ریشتر را تجربه کردند. تانگشان که شهری صنعتی بود، بیش از یک میلیون نفر را در خود جای داده بود و آمار نشان می‌دهد که این مورد از بلایای طبیعی این فهرست، ۲۵۵ هزار نفر از جمعیت منطقه را به کام مرگ کشاند و ۷۰۰ هزار نفر را هم مجروح کرد؛ همچنین گفته شده که ساختمان‌های تانگشان به صورت کامل تخریب شدند.

طوفان بولا ۱۹۷۰

درست یکسال پیش از استقلال بنگلادش در ۱۹۷۱، این منطقه تحت هجوم طوفان کوبنده‌ای قرار گرفت که فاجعه‌ای بزرگ را در این کشور به وجود آورد. این طوفان به دلیل ساختار توپوگرافی بنگلادش خسارت‌های باورنکردنی از خود به جا گذاشت. طوفان بولا در سال ۱۹۷۰ به یکی از فجیع‌ترین رویدادهای طبیعی تبدیل شد که در طول تاریخ حیات بشر رخ داده است. آمار مرگ و میر ناشی از این چرخند ۳۰۰ هزار تا یک میلیون نفر اعلام شد، با این‌همه در اکثر موارد این تعداد نزدیک به ۵۰۰ هزار نفر اعلام می‌شود. دلتای بنگلادش یکی از حاصلخیزترین نقاط زمین به شمار می‌رود و از این رو بیشترین تراکم جمعیت نیز در آن قرار دارد. با این‌همه بالاتر بودن سطح کشور از سطح دریا و وجود چند رودخانه این منطقه را از نظر توپوگرافیکی برای زندگی به مکانی خطرناک و آسیب‌پذیر تبدیل کرده است.

سیل‌های مرکز چین ۱۹۳۱

و اما مورد آخر از فهرست فجایع طبیعی که برخی نام مرگبارترین بلای طبیعی رخ داده در تاریخ بشر را به آن نسبت داده‌اند، سیل‌هایی است که در سال ۱۹۳۱ مرکز چین را ویران کردند. در جولای و آگوست آن سال آب شدن برف‌های زمستانی در فصل بهار به همراه باران‌های شدید باعث شد که آب رودخانه یانگزی «Yangzi River» به سطح فوق‌العاده بالایی برسد و در کنار رودخانه‌هایی مانند هوانگ هی، حدوداً ۱۸۰ هزار کیلومتر مربع از مناطق اطراف را دچار سیل‌زدگی کند. متأسفانه آمار و ارقام دقیق در مورد این فاجعه عظیم در دست نیست و در حالی که دولت وقت تلفات را چیزی در حدود ۲ میلیون نفر اعلام کرد، گزارش‌های NOAA نشان می‌دهند که بیش از ۳.۷ میلیون نفر در این سیل مهیب جان خود را از دست دادند. این فاجعه طبیعی اگر از بزرگ‌ترین بلایای طبیعی تاریخ نباشد، قطعاً بزرگ‌ترین بلای طبیعی است که در قرن ۲۰ بر انسان معاصر فرود آمد.