ماجرای خانواده‌های سمی در ایران/ جامعه ایران بسیار تند خو و عصبانی است

چالش‌های اجتماعی در ایران به مرحله بحران رسیده است. روزگاری شاهد رفتارهای غیر طبیعی در میان کودکان بودیم. رفتارهایی که به سادگی از کنار آن عبور کردیم و امروز همان رفتارها به بحران های پیچیده و چند لایه در خانواده ها تبدیل شده که شاید بتوان تحت عنوان یک بحران از آن یاد کرد. بحران هایی که بدن شک در آینده نه چندان دور هستی خانواده ها را تحت تاثیر خود قرار خواهد داد.

 تغییرات رفتاری کودکان در دو سال گذشته که عموما به علت همه گیری کرونا، به کمترین میزان با جامعه در تماس بوده اند؛ قابل کتمان نیست. کودکانی که دو سال قبل به مدرسه می رفتند، در گعده های دوستی و در مراکز عمومی حاضر می شدند و خانواده ها از حضورشان در اجتماع نگران بودندکه چون فرزند آنها در خارج از خانه حضور دارد دچار آسیب های مختلف کلامی و رفتاری خواهد شد اما اکنون عکس این مورد را شاهدیم زیرا بر اساس آماری که اخیرا منتشر شده، خشونت‌های کلامی و رفتاری در بین کودکان زیر 15 سال افزایشی به مراتب بیشتر از روند  طبیعی آن نسبت به گذشته و سال‌های به دور از کرونا داشته است.

 ابعاد این خشونت‌های کلامی و رفتاری در اندازه‌ای است که برای اثبات آن حتی نیاز به آمارهای رسمی نیست. اگر به خانواده‌های  و شرایط آنها نگاهی بیندازیم خود به وجود این پرخاشگری ها در کلام و رفتار کودکان مهر تایید خواهیم زد.

 حال این سوال به وجود می آید که علت این افزایش خشونت در کلام و رفتار کودکان چیست؟ آیا فقط حضور آنها در جامعه در افزایش  این آسیب ها اثر گذار است؟ خانواده ها و محیط زندگی آنها که امروز خود با مسائل  مختلفی روبرو هستند تا چه میزان در این حد از تغییرات رفتاری در کودکان اثر گذار است؟ فضای مجازی تا چه میزان بر این ضریب افزایش رفتاری افزوده است؟ و برخی سبک های زندگی کودکان  مثل لباس پوشیدن های (کارتونی) تا چه میزان  در به وجود آمدن این شرایط اثرگذار است ؟

 در انتها نیز این پرسش اساسی به وجود می آید که چه باید کرد؟ و نقش مدرسه، خانواده و نهادهای حمایتی و...  در بهبود این وضعیت و یا حتی کاهش سطح آسیب کودکان ناشی از این حجم از تغییر رفتار ها، چیست؟

کودکان انعکاس دهنده رفتار والدین هستند

علیرضا عابدین،  متخصص روانشناسی بالینی در ارتباط با این سطح از تغییر رفتار در کودکان به خبرنگار برنا گفت: رفتار کودکان محصول فرافکنی های محیطی و خصوصا رفتار والدین آنهاست. به عبارت بهتر کودکان انعکاس دهنده امیال، رفتار و خلق و خوی والدین خود هستند و اگر محیط خانواده ها آمیخته با خشم باشد آن خشم را به صورت مستقیم و غیر مستقیم انعکاس می دهند. مراد نیز رفتارهای بد نیست.

جامعه ایران بسیار تند خو و عصبانی است

 عابدینی افزود: جامعه ایران بسیار تند خو و عصبانی است. علت این تندخویی را نیز نمی توان در  یک دهه گذشته دنبال کرد. بسیاری از این مولفه ها ریشه صد ساله دارند. به هر تقدیر تحت تاثیر  محیط، جامعه ایران اینگونه از آب درآمده است. جامعه ایران البته جامعه ای خانواده محور است و به صورت سنتی این خصیصه را دنبال می کند. البته همین جامعه برای حق و حقوق کودکان نیز حدی قائل نیست.

وی ادامه داد: امروز در فضای خانواده عمدا و یا سهوا لباس هایی را به تن کودکان می کنند تا به نوعی توازن خانواده را نگاه دارند. یکی از بچه ها تسامحا بچه ای بد دیگری دلقک خانواده و کودک دیگر قهرمان می شود تا همه در خدمت خانواده، هرچند بیمار گونه باشند. همه این موارد هم نقش هایی هستند که کودکان نیز با آن هماهنگ سازی می کنند و امر برای آنها مشتبه می شود که اصالت وجود آنها همین نقش هاست در حالی که در عالم واقع این گونه نیست.  

کودک ابزاری در دست خانواده

این متخصص روانشناسی بالینی تاکید کرد: وقتی خانواده ها کودک محور نیست آن کودک به ابزاری در دست خانواده تبدیل می شود تا نقش های خاصی بازی کند و در نتیجه رفتارهای مختلفی را تحت تاثیر آن نقش از خود بروز می دهد. امروز دو سال است که جامعه ایران با وضعیت هشدار دهنده و درگیر با کرونا روبرو است. این شرایط باعث شده است که اعضای خانواده بیش از گذشته  در خانواده با هم وقت بگذرانند و این مورد هم باعث افزایش تعامل و هم باعث افزایش برخورد و تنش بیشتر در خانواده شده است.

وی ادامه داد: در چنین شرایطی حتی احتمال سو استفاده های جسمی و عاطفی هم افزایش پیدا می کند و کودکانی که از قدرت کلامی کمتری برخوردارند، مجبور می شوند برای اعتراض کردن و برای نشان دادن عدم رضایت خود به رفتارهای پرخاشگرایانه ای دست آویزند و برای ابراز احساس، ما بیشتر و بیشتر شاهد خشونت در رفتار کودکان هستیم. در نتیجه مشاهده می کنیم که کودک ابزاری در دست خانواده است.

بازگشت کودکان به جامعه راهی برای کاهش آسیب های رفتاری

عابدینی با اشاره به اینکه امروز اصرار دولت ها برای بازگرداندن کودکان به محیط های آموزشی تحت تاثیر واکسیناسیون دارند، افزود: این امر موجب می شود که کودکان به جامعه باز گردند و البته در این میان سازمان های حمایتی وظیفه خطیری دارند. سازمان بهزیستی در غربالگری و تشخیص و ارائه خدمات در شرایط بحرانی نقش بسزایی دارند.

عابدینی تاکید کرد: همچنین آموزش، نقش محوری در کاهش بد رفتاری های کلامی  کودکان دارد اما باید این مهم را در نظر گرفت که مشکل آموزش و حتی دستگاه هایی  ارشادی  در این زمینه این است که آنها بیشتر در اندیشه آموزش و ارشاد هستند تا پرورش و فرهنگ سازی!

وی اظهار کرد: این مورد مشکلی بزرگ است.  به جای پرداختن به پرورش که ارزش بیشتری از آموزش دارد و به جای فرهنگ سازی، ارشاد جامعه را در نظر دارند. از این جهت امروز فقط رفع مسئولیت را در بین مسئولین  شاهد هستیم.

ریشه پرخاش ها و شیوه کاهش آسیب رفتاری

 این روانشناس در ارتباط با رشد رفتارهایی مانند پرخاشگری و فحاشی از سوی کودکان گفت: رشد این موارد نشانگر این است جامعه آموزش لازم برای ارتباط کلامی با یکدیگر  را ندارد و از سوی دیگر ظرفیت لازم برای  عدم ابراز عواطف خود را نداریم که به  فحاشی  متوسل می شویم.

وی افزود: همچنین در بسیاری از اوقات زمانی که کودک از افسردگی رنج می برد در قالب پرخاشگری  این مورد را نشان می دهد که باید تشخیص شود.

عابدینی در پایان گفت: این پرخاش امروز فقط مربوط به کودکان نیست. در جامعه نیز همین پرخاشگری وجود دارد و سیاستمداران نیز نمی دانند با این سطح از پرخاشگری چگونه روبرو شوند. ریشه در عدم  آموزش است و باید نوعی تعامل به وجود آید./برنا