متهمان شیوع کرونا در ایران: هواپیمایی ماهان، طلبه ها یا وزنه برداران چینی؟

از این تعداد مبتلا به ویروس کرونا، تهران با بیش از 2000 مبتلا، قم با بیش از 800 مبتلا، اصفهان با بیش از 700 نفر مبتلا و پس از آن گیلان با بیش از 500 نفر مبتلا بالاترین رقم مبتلایان به کرونا در ایران را دارند.

اما ویروس کرونا چگونه به گیلان، تهران و قم رسید؟ آیا در گیلان نیز مسافری از قم آمده بود؟

سایت فراز در گزارشی شیوع کرونا در گیلان را سوغات ورزشکاران چینی خواند! بر اساس این گزارش احتمالا یکی از مسیرهای ورود ویروس کرونا به گیلان از طریق سفر مربیان تیم وزنه برداری چین بوده است. آنها در اواسط بهمن ۹۸ به رشت آمده بودند. 

فرضیه شیوع ویروس کرونا در قم به طلبه‌های چینی مرتبط می‌شد، اما این فرضیه رد شد. مدیر حوزه‌های علمیه گفت: "از المصطفی در دو ماه اخیر دو نفر از چین پذیرش شده که روال قرنطینه را طی کرده‌اند و قطعا ورود کرونا ربطی به طلاب چینی المصطفی ندارد.

آیت الله علیرضا اعرافی با اشاره به سفری که به هند داشت، مطرح کرد: بنده که وارد دروازه شهر علیپور شدم، دیدم که تمام خیابان‌ها از جمعیت موج می‌زند؛ استقبال به حدی بود که ما مجبور شدیم سریعا حرکت کنیم."

متهم ردیف اول شیوع ویروس کرونا در تهران نیز، هواپیمایی ماهان است، که بنا به اظهار نظرها باید از ماهان نیز رفع اتهام کرد! 

هواپیمایی ماهان، باتوجه به مسایل مطرح شده در مورد پروازهای چین این شرکت، بیانیه‌ای صادر و اعلام کرد رزرو بلیت هم اکنون در مسیرهای چین تا آخر ماه فوریۀ سال ۲۰۲۰ متوقف است.

در این بیانیه آمده است: پروازهای برنامه‌ای شرکت هواپیمایی ماهان که پیش از این ۱۲ پرواز هفتگی بود از روز شنبه مورخ ۱۲/‌۱۱/‌۹۸‬ برابر با ۰۱ فوریه ۲۰۲۰ بنا بر نظر هیأت دولت تا اطلاع ثانوی متوقف گردیده است. همچنین رزرو بلیت هم اکنون در مسیرهای چین تا آخر ماه فوریۀ سال ۲۰۲۰ متوقف است.

نظر به این که بر اساس مصوبه روز یکشنبه مورخ ۱۳ بهمن ۱۳۹۸ برابر با ۲ فوریۀ ۲۰۲۰ هیأت دولت، این شرکت طبق مجوزهای صادره توسط سازمان هواپیمایی کشوری ایران مجاز به انجام پروازهای باری به مقصد چین گردیده، از آن تاریخ تا کنون ۲ پرواز باری به مقصد پکن و ۲ پرواز باری به مقصد شانگهای انجام داده که محموله آن بار صنایع کشور و کمک‌های بشر دوستانه جمهوری اسلامی ایران به چین بابت کنترل بحران ویروس کرونا بوده است.

در این مدت بر اساس مصوبه هیأت دولت و مجوز سازمان هواپیمایی کشوری ایران ۴ پرواز مسافری از تاریخ ۱۲ بهمن تا ۱۶ بهمن برابر اوّل فوریه تا پنجم فوریۀ ۲۰۲۰ به مقاصد پکن، شانگهای، گوانگجو و شنزن انجام شده برای انتقال مسافران  چینی  این  شرکت حاضر در ایران و سایر کشورها و ایرانی‌های حاضر در چین با نظارت وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و رعایت دستورالعمل‌های مربوط انجام گردیده است.

همچنین یک پرواز به مقصد ووهان در تاریخ ۴ فوریه برابر با ۱۵ بهمن ۱۳۹۸ برای انتقال دانشجویان ایرانی بر اساس درخواست دولت جمهوری اسلامی ایران انجام گرفته است.

در حال حاضر این شرکت پرواز برنامه‌ای مسافربری به مقصد چین ندارد و برقراری احتمالی مجدد پروازهای مذکور مبتنی بر مجوز سازمان هواپیمایی کشوری اطلاع رسانی خواهد شد. از این رو در توقف پروازهای مورد بحث هیچ گونه تأخیری صورت نگرفته است.

در این مدت پروازهای ترانزیت به دلیل منع سفر اتباع چین توسط دولت چین از مبدأ شهرهای چین نیز متوقف شده است.

مسافران ایرانی و چینی‌های منتقل شده به ایران و چین تا تاریخ ۵ فوریۀ ۲۰۲۰ قبل از بروز بحران شیوع ویروس کرونا بلیت‌های ماهان را در اختیار داشتند که بایستی به مقاصد خود انتقال پیدا می‌کردند که با توجه به مصوبه هیأت دولت این امر صورت گرفت و خارج از این چارچوب انتقال مسافری صورت نگرفته است.

تمامی دستور العمل‌های بهداشتی اعلام شده از سوی سازمان بهداشت جهانی و وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی جهت گندزدایی از بار و هواپیما و نحوه رفتار خدمه پروازی قبل، حین و پس از پرواز بر اساس بالاترین استانداردهای ابلاغی و با نظارت وزارت مذکور انجام گرفته و می‌گیرد.

ترانزیت مسافران چینی در پروازهای این شرکت در تاریخ مذکور، جهت انتقال مسافران ترانزیت این شرکت از سایر کشورها در مسیر برگشت به چین بوده است نه بالعکس.

یادآوری می‌شود که هم اکنون شرکت‌های هواپیمایی شرق آسیا شامل مالزی ایرلاین، سنگاپور و سری لانکا ایرلاین پروازهای روزانه مسافری خود را به پکن، شرکت‌های آنا و ایژیانا به دو شهر پکن و گوانگجو و شرکت ایروفلوت پروازهای خود را به سه شهر پکن، گوانگجو و شانگهای دایر نگاه داشته است. شرکت‌های امارات و اتحاد از خاورمیانه پروازهای روزانۀ خود را به پکن نگاه داشته‌اند و هواپیمای قطری اقلام بشردوستانه به چین حمل می‌نماید. همچنین مستحضر می‌سازد که شرکت‌های مختلف آغاز مجدد برنامه پروازی خود را از اوّل مارچ اعلام کرده اند.

اما ماجرا از چه قرار بود؟ 

عصر ایران می‌گوید: «ماهان»؛ این روزها حتی به طعنه در تاکسی‌ها هم مقصر اصلی ورود کرونا به ایران شناخته می‌شود. باور عمومی آن‌قدر در این زمینه جدی است که حتی اظهار نظر وزیر بهداشت مبنی بر ورود تاجر قمی با پرواز غیر مستقیم به ایران، پنهان ‌کاری تعبیر می‌شود.

شکوفه حبیب زاده در گزارشِ روزنامه شرق با این مقدمه نوشت: تداوم پروازهای شرکت هواپیمایی ماهان به چین  ویژه پرواز مستقیم به ووهان، آن‌قدر بر ملت گران تمام شد که خواهان لغو این پروازها شدند و در پی آن، سخنگوی سازمان هواپیمایی کشوری اعلام کرد پرواز رفت‌وبرگشت به چین  از سوی این شرکت هواپیمایی، با مصوبه دولت به تعلیق درمی‌آید.

با وجود این که علی ربیعی، سخنگوی دولت نیز از این مصوبه خبر داده بود، این مصوبه در بین مصوبات دولت پیدا نشد و این شائبه را ایجاد کرد که آیا چنین مصوبه‌ای هرگز وجود داشت؟ یا اگر بود، چرا در پایگاه اطلاع‌رسانی دولت و در لابه‌لای مصوبات، مندرج نشد؟

شرکت هواپیمایی ماهان باوجود این مصوبه ناشناخته، کماکان به پروازهای خود ادامه داد و حمید عرب‌نژاد، مدیر عامل شرکت هواپیمایی ماهان، با انتشار خبر تعلیق پروازها، دیدار با سفیر چین  را در دستور کار خود قرار داد. چانگ‌هوا، سفیر چین، در توییتی با انتشار عکس مشترک، نوشت: «ایشان اعلام کردند که تمایل دارند همکاری با چین را ادامه دهند».

این توییت در حالی است که وزیر بهداشت ایران هفته پیش گفته بود برای مقابله با شیوع ویروس کرونا در کشور، به پیشنهاد او و دستور اسحاق جهانگیری، معاون اول رئیس جمهوری، از روز ۱۱ بهمن تمامی پروازها بین ایران و چین متوقف می‌شود. علاوه بر آنکه این ایرلاین در قالب ترانزیت، مسافران چینی را از مقصد استانبول و دوبی به ایران و سپس به چین منتقل می‌کرد.

فوت یک پرسنل ماهان بر اثر کرونا

این همه در حالی است که براساس آخرین اخباری که به «شرق» رسیده، یکی از پرسنل این شرکت در کترینگ سامان که متعلق به همین هواپیمایی است، بر اثر ابتلا به کووید 19، درگذشت. ضروری است شرکت هواپیمایی ماهان هرچه سریع‌تر نسبت به این موارد روشنگری کند. 

فرار از پاسخ‌ گویی

تمامی این پرسش‌ها و بسیاری پرسش‌های دیگر، در انتظار پاسخ‌گویی شرکت هواپیمایی ماهان برای مدیریت این مجموعه ارسال شد. ارسال پرسش‌ها در قالب ایمیلی برای روابط عمومی این مرکز فرستاده شد، اما «شرق» نه‌تنها پاسخی پس از یک هفته نیافت که در پاسخی عجیب از سوی روابط عمومی برای انتشار هرگونه مطلبی که مغایر با دیدگاه این ایرلاین باشد، تهدید به شکایت شد.

"شرق" در اینجا به‌عنوان رسانه‌ای که به نیابت از مردم، از مسئولان درخواست پاسخ‌گویی دارد، از دادستان محترم کل کشور خواستار شده در قامت مدعی‌العموم به مواردی که در این گزارش مطرح می‌شود، ورود کرده و به آنها رسیدگی کند.

حمل قطعات خودرو با هواپیمای مسافری ماهان بدون اجازه ترخیص!

با وجود این ضد و نقیض‌ها، پروازهایی با هواپیمای مسافری ایرباس 340 با ادعای کمک‌های بشردوستانه و پس از فشارهای بیشتر با ادعای واردات قطعات ضروری به کشور انجام شده است؛ ادعایی که البته با پیگیری‌ها از گمرک چین زیر سؤال رفت.

یکی از فعالان صنعت هوانوردی در‌این‌باره می‌گوید: «یکی از دوستان بنده در سال‌های متمادی، چارترکننده عمده کارگو پرواز گوانگ‌ژو به تهران، شرکت هواپیمایی ماهان است. چین با حدود کیلویی ۲۵ تا ۳۵ یوان Payload این پرواز را به سایر تجار که عمدتا در دوبی مستقر هستند، می‌فروشد. در تماسی که با او داشتم، اعلام کرد از ابتدای بحران کرونا در چین، حسب دستور مقامات گمرکی این کشور، تمام عملیات کارگو تجاری در فرودگاه گوانگ‌ژو (CAN) تعطیل است و این دقیقا زمانی بود که ماهان دائما این مسیر را با اسم این نوع عملیات ادامه می‌داد».

بر این اساس، گمرک چین از زمان اعمال محدودیت‌های بیشتر برای کنترل شیوع ویروس کووید 19(کرونا)، قوانین سختگیرانه‌ای را اعمال کرده و اجازه ترخیص به هیچ بار تجاری و خصوصا در ایام پروازهای تحت مجوز ماهان را صادر نکرد که همین اقدام هم صدای شرکت اپل را درآورد؛ چراکه برای ساخت موبایل به‌شدت نیازمند قطعاتی بود که سفارش تولید آن را به چین داده بود. حال جای سؤال است که شرکت هواپیمایی ماهان، بی توجه به هشدارها و نگرانی‌ها از احتمال انتقال ویروس کرونا به کشور با استمرار پروازها، برای انتقال کدام قطعه ترخیص نشده، عازم چین شده بود؟

با رصد پروازهای ایرباس 310 هواپیمایی ماهان به شماره رجیستر EP-MNX که برای انتقال دانشجوهای ایرانی در ووهان رفته بود، مشخص شد این هواپیما برخلاف ادعای عدم به کارگیری در روت‌های داخلی، به‌کرات پروازهای مسافربری به مقاصدی نظیر بندر عسلویه، کرمان و ... داشته که اولین آن پرواز تهران- بندر عسلویه در تاریخ 18 فوریه (29 بهمن) بوده است.

گندزدایی به شیوه «ماهان»

بر اساس اطلاعاتی که در سایت مرجع هوانوردی فلایت رادار 24 به‌عنوان مهم‌ترین سایت رهگیری پروازها در جهان موجود است، در شرکت هواپیمایی ماهان از 12 بهمن تا 15 اسفندماه، ۳۴ پرواز بین ایران و چین انجام شده و این پروازها در مسیر شهرهای ووهان، شانگهای، پکن، گوانگ‌ژو و شنژن به‌ صورت رفت‌و‌برگشت انجام گرفته است.

آن‌طور که بیان شده، این پروازها عموما باری بوده، البته در نظر داشته باشید پروازهای باری با هواپیمای مسافربری که امکان ضدعفونی کامل و استریل کردن اصولی را بنا برادعای برخی کارشناسان ندارند.

قیاس شیوه گندزدایی از یکی از هواپیماهای  این ایرلاین که در کرمان انجام گرفته بود و  این روزها در بین کارشناسان صنعت هوایی دست‌به‌دست می‌شود هم مزید بر علت شده تا سازوکار گندزدایی از این هواپیماها را که در مسیر چین قرار گرفته بودند، زیر سؤال ببرد. در فیلم منتشرشده، با امکانات اولیه بدون تخلیه کامل هواپیما از اقلام مازاد نظیر هدرست‌ها و کارت‌های اطلاعات پرواز، اقدام به ضدعفونی هواپیما شده بود.

این در حالی است که حتی اگر نخواهیم با استانداردهای اروپایی به ماجرا نگاه کنیم، بر اساس شیوه گندزدایی هواپیماهای چینی، تمام بدنه هواپیما و داخل آن، با امکانات پیشرفته گندزدایی می‌شد و قیاس این دو، نگرانی‌هایی را از کارآمدبودن گندزدایی هواپیماهای ماهان به وجود آورده است.

استفاده نکردن از ماسک و دستکش برای تیم پرواز

اما این تنها موضوعی نیست که ذهن را به خود مشغول می‌کند. «شرق» در گفت‌وگو با برخی مهماندارانی که در پروازهای مسیر چین در ماهان حضور داشتند، به نکات قابل‌توجه دیگری دست یافت. مسئله آن است که تیم پرواز، به ویژه مهمانداران نه‌تنها از سوی این هواپیمایی قرنطینه نشدند که حتی امکان استفاده از دستکش و ماسک را در همان روزهای اولبه پروازها که به چین سفر می‌‌کردند و پروازهای دیگر، نداشتند و بنا بر اخباری که به گوش می‌‌رسد، تنها در پروازهای اخیر، امکان استفاده از دستکش به مهمانداران ماهان داده شده است. اینها در حالی است که در عکس‌های منتشرشده از این شرکت هواپیمایی، پرسنل با لباس ایزوله به نمایش درآمده‌اند.

قرنطینه مهماندار مبتلا در دوبی

آیا قرنطینه گروه پروازی ماهان که به چین تردد داشته‌اند به ‌درستی رعایت شده است؟ و چه معیاری برای راستی ‌آزمایی صحبت‌های مدیران ماهان در این خصوص وجود دارد؟ این سؤالی است که حتی در بین فعالان این صنعت هم به چشم می‌‌خورد.

یکی از مهمانداران سابق این هواپیمایی که به ‌نمایندگی از سایر مهمانداران سخن می‌گوید، پاسخ این پرسش را می‌دهد: «تنها تدبیر لازم این بوده است که کروی پروازی، پس از اتمام پرواز ورودی به فرودگاه امام خمینی، مجاز به ورود به شرکت و واحدهای مربوطه نباشند و تا ۱۴ روز در منزل بمانند؛ موردی که از سوی ماهان رعایت نشد. پروازی که پیشتر به ووهان رفته بود، چندی بعد به دوبی رفت و پس از لندیبنگ در فرودگاه، توسط پرسنل فرودگاهی مقصد، تست سلامت انجام شد و در این میان مشخص شد جواب آزمایش یکی از مهمانداران (از ذکر نام معذوریم) و تعدادی از مسافران، مثبت بوده است».

این منبع آگاه ادامه می‌دهد: «متأسفانه بسیاری از مهمانداران به هر نحوی با پیام و تماس با من ارتباط گرفتند. نمی‌توانند حرف بزنند، نمی‌‌گذارند که حرف بزنند. البته تعداد محدودی هم هستند که خود برای جایگاهی بهتر، برای این پروازها درخواست می‌‌کنند که تکلیفشان مشخص است».

از او می‌‌پرسم آیا اجباری در همکاری مهمانداران در مسیر چین وجود داشته است؟ پاسخ می‌‌دهد: «طبق گفته‌های خود مهمانداران، حدود ٢٠٠ نفر نپذیرفتند که به چین بروند که در نهایت وعده‌ وعید پاداش داده شد که فقط به خلبانان پرداخت شد.

همان هواپیمای ووهان بعد از بازگشت از چین عازم عراق و سوریه برای بردن دانشجویان عراقی و سوری شد که در این مسیرها هم خلبانان پاداش دریافت کردند، اما مهمانداران خیر».جالب آنکه او در ادامه می‌گوید: «مهمانداران بعد از زمان استراحت، بلافاصله طبق برنامه باز هم به پرواز رفتند». اما چه پروازهایی؟ «مهمانداران ماهان، در تمامی مسیرها، بسته به الزامات شرکت؛ چه مسیر داخلی و چه خارجی، استفاده می‌‌شوند».

اعمال فشار بر مهمانداران

عجیب‌تر آنکه پیرو پیگیری‌های انجام‌شده در یکی از گروه‌های تلگرامی صنعت هوانوردی (خلبان عیسی خان اشتوداخ)، خبر رسید که شرکت هواپیمایی ماهان، نگران از اطلاع‌رسانی از سوی مهمانداران، بند محرمانگی را به قراردادهای آنها افزوده‌اند تا از این پس، امکان هرگونه درز اطلاعاتی را از عملکرد این شرکت هواپیمایی به بیرون سلب کند، درحالی که کارشناسان معتقدند این اقدام برای اولین بار رخ داده و اصولا وجود چنین بندی در قراردادهای مهمانداران ضرورتی ندارد.

فرضیه هایی درباره ماهان

اما چرا این شرکت هواپیمایی با وجود اعلام تعلیق پروازها، کماکان در این مسیر تردد می‌‌کند؟ این سؤالی است جدی که پاسخ‌های متفاوتی تا به امروز به آن داده شده که  به ایجاد چند فرضیه منجر می‌شود؛ نخست آنکه شرکت هواپیمایی ماهان بدون مجوز دست به هیچ اقدامی نمی‌زند. (چه مجوزی؟) دوم، احتمالا تنگناهای مالی این شرکت، موجب سرپیچی از قانون شده است. (چه تنگناهایی؟) سوم، ماهان نمی‌خواهد انحصار پروازها به چین را به دیگری (احتمالا ایران ایر به‌عنوان نماینده دولت) واگذار کند و از میدان کنار برود و... .

امیرحسین صراف، تحلیلگر صنعت هوانوردی، به ادعای وجود تنگناهای مالی برای این شرکت، نقد وارد کرده است و می‌گوید: «حمل هوایی مواد اولیه صنایع دارو و خودروسازی کشور از سوی این شرکت، موردی است که باید به آن توجهی ویژه شود. این یعنی برخلاف اصول اولیه یک تجارت سالم، برای تولیدکنندگان انبوه مزیتی را ایجاد کرده‌ایم که حمل هوایی بر استفاده از روش‌های بسیار ارزان‌تر زمینی و دریایی ارجحیت پیدا کند که بخشی از آن مربوط به قیمت تمام‌شده غیر واقعی خدماتی است که از جیب عموم مردم و از روش تخصیص سوبسید سوخت هواپیمای مسافربری به پروازهایی با عملکرد واقعی کارگو پرداخت می‌شود. درنظرگرفتن احتمال حمایت‌هایی در ترخیص مقرون به صرفه‌تر مواد اولیه می‌‌تواند استفاده این صنایع از ترابری هوایی را کاملا توجیه پذیر کند.

همچنین بازار حمل بار هوایی با بزرگ‌ترین شریک تجاری کشور یعنی چین در انحصار ماهان است و بنابراین عملکرد اخیر ماهان بیشتر به عکس‌العملی در برابر ازدست‌دادن یا امکان ورود شریک در یک بازار انحصاری پرمنفعت می‌‌ماند تا دغدغه‌ها و عکس‌العمل‌های ناشی از قرارگیری در یک تنگنای مالی. همچنین اصرار بر انجام پروازهای مکرر غیر انتفاعی و با نیت انسان‌دوستانه آن‌هم از سوی یک شرکت ظاهرا خصوصی، فرض قرارگیری ماهان در تنگنای مالی را باطل می‌‌کند». این در حالی است که برخی کارشناسان دیگر بر خرید لباس فرم پرسنل از ترکیه از سوی این شرکت اشاره می‌کنند که با وجود تنگنای مالی در این شرکت هم‌خوانی ندارد.

با این حال، برخی معتقدند این شرکت با محدودیت‌های مالی هم روبه‌روست. یکی از کارشناسان در تحلیل این موضوع می‌گوید: «بحران مالی ماهان از کنسل‌شدن پروازهای اروپایی آغاز نشد، بلکه از زمانی شروع شد که عربستان اجازه ورود به ماهان را برای پروازهای حج نداد و تقریبا از آن زمان هر ساله با تعدادی از کارکنان ختم همکاری می‌شود».

ماهیت دوگانه هواپیمایی ماهان

برخی کارشناسان صنعت هوانوردی به مسائل دیگری هم اشاره می‌کنند که ماهیت این شرکت را با شائبه همراه می‌‌کند. به گفته یکی از کارشناسان: «اگر شرکت هواپیمایی ماهان، مسافربری است پس چرا بدون داشتن هیچ هواپیمای کارگویی انحصار حمل‌ونقل هوایی بزرگ‌ترین شریک تجاری ایران، چین را در دست دارد و اگر این ایرلاین کارگو (باری) است، چرا سوبسید حداقل ۹۰۰درصدی سوخت که برای کنترل قیمت بلیت مسافرت‌های هوایی در نظر گرفته شده (و پروازهای کارگو از آن بی‌‌بهره‌اند) به آن تعلق می‌گیرد؟».

با توجه به حجم دغدغه‌هایی که در رابطه با فعالیت‌های ماهان ایر در ماه‌های اخیر ایجاد شده، آیا ضروری نیست نهاد‌های نظارتی برای شفاف‌سازی در این زمینه ورود کنند؟