همراه با ایران، اما بدون اسرائیل!

یک تنش زدایی دیپلماتیک در خاورمیانه در جریان است، اما نه تنش زدایی‌ای که بنیامین نتانیاهو انتظار آن را می‌کشید.

ماریا ابی حبیب در نیویورک تایمز نوشت: قبل از عملیات 7 اکتبر، عربستان آماده تقویت روابط با اسرائیل بود. اما اکنون پس از گذشت یک سال از جنگ غزه ریاض مشغول تقویت روابط خود با دشمن سنتی اش، ایران است.

 در ادامه این مطلب آمده است: یک سال پیش عربستان سعودی در حال آماده شدن برای به رسمیت شناختن اسرائیل در چهارچوب یک معامله عادی سازی بود که به شکلی بنیادین نظم موجود در خاورمیانه را تغییر می داد و در عین حالی که هیچ کمکی به تشکیل یک دولت فلسطینی نمی کرد، ایران و متحدانش را منزوی تر می ساخت.

اکنون و با وجود کشته شدن یحیی سینوار، رهبر حماس که همواره بسیاری از آن به عنوان یکی از مقدمات احتمالی برای انعقاد یک توافق صلح یاد می کردند، چنین معامله ای بیش از هر زمانی دور از دسترس به نظر می رسد. در عوض، عربستان در حال تقویت روابط خود با دشمن سنتی اش ایران و در عین حال تاکید بر این نکته است که هر پیمان دیپلماتیکی بستگی به این دارد که اسرائیل تشکیل یک دولت فلسطینی را بپذیرد و این یک تغییر نگرش قابل توجه برای حکومت سعودی به شمار می رود.

یک تنش زدایی دیپلماتیک در خاورمیانه در جریان است اما نه تنش زدایی ای که بنیامین نتانیاهو انتظار آن را می کشید. در ماه جاری میلادی وزرای امور خارجه کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس برای اولین بار به صورت گروهی با همتای ایرانی خود دیدار کردند. این یک بهبود روابط متزلزل و در مراحل ابتدایی است که تنها موجب فاصله گرفتن تدریجی طرف ها از قرن ها اختلافات فرقه ای خواهد شد اما در عین حال به معنای یک تغییر نگرش عمده در منطقه ای است که رقابت بین ریاض و تهران دهه ها آن را در درگیری خونریزی و ناامنی فرو برده بود.

تعاملات دیپلماتیک تهران پس از این ملاقات همچنان ادامه داشت و وزیر امور خارجه ایران قبل از سفر به سایر کشورهای منطقه از جمله عراق و عمان به عربستان سفر کرد و برای کاهش تنش ها تلاش نمود. وی همچنین قبل از سفر به مصر و ترکیه به اردن نیز سفر نمود. سفر به مصر اولین سفر یک وزیر امور خارجه ایران به این کشور در طی 12 سال گذشته بود.

سید عباس عراقچی روز جمعه پس از ورود به استانبول اظهار داشت: «در منطقه اکنون با یک نگرانی مشترک درباره تهدید گسترش جنگ، جنگ های غزه و لبنان و آوارگی مردم مواجهیم.»

هرچند نتانیاهو همچنان با تشکیل یک دولت فلسطینی مخالفت می ورزد، اما مقام های سعودی در سخنرانی ها و اظهارنظرهای علنی خود راه حل دو دولتی را روی میز مذاکره گذاشته اند. به گفته مقام های سعودی این در حال حاضر تنها راه برای اسرائیل جهت جلب نظر عربستان به عنوان رهبر جهان عرب است.

اما چه چیزی تغییر کرده است؟ تصاویر ارسالی از غزه از کودکانی که زنده زنده در زیر آوار دفن شده اند، مادرانی که بالای سر جنازه کودکانشان سوگواری می کنند و فلسطینیانی که به دلیل ممانعت اسرائیل از ورود کمک های بشردوستانه به این باریکه گرسنگی می کشند موجب شده تا رهبری عربستان نتواند مسئله تشکیل دولت فلسطینی را نادیده بگیرد.

علی شهابی، یک تاجر سعودی که دارای روابط نزدیکی با خاندان حاکم است و عضو شورای مشورتی پروژه شهر نئوم (پروژه محبوب محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان) به شمار می رود اظهار داشت: «آنچه جنگ غزه انجام داد ضربه ای به هرگونه تلاش اسرائیل برای پیوستن به منطقه بود... از زمان جنگ غزه عربستان سعودی هر گونه همکاری با اسرائیل را عامل سمی تری می بیند، مگر آنکه اسرائیلی ها عملکرد خود را تغییر دهند و یک تعهد واقعی نسبت به تشکیل دولت فلسطینی از خود نشان دهند؛ اقدامی که تاکنون از انجام آن خودداری ورزیده اند.»

فعلا عربستان و شرکایش در منطقه حاشیه خلیج فارس درباره صداقت اقدامات دیپلماتیک ایران تردید دارد. هرچند حماس و حزب الله، دو نیروی نیابتی ایران هدف حملات شدید اسرائیل قرار گرفته اند اما ایران همچنان سومین متحد خود یعنی حوثی های یمن را که سابقه حمله به عربستان را در کارنامه دارد تجهیز و حمایت می کند.

اما به گفته شهابی، «تا زمانی که ایرانی ها دست دوستی به سوی ریاض دراز کنند رهبری سعودی آن دست را خواهد فشرد.» وی افزود، اگر ایران جدی باشد «این یک بازآرایی واقعی نیروها در خاورمیانه خواهد بود.»

به گفته شهابی ودیگر دیپلمات های مطلع عرب، هرچند ریاض همواره یکی از حامیان پر سر و صدای راه حل دو دولتی بوده، اما این هدف در سال های اخیر و همزمان با تثبیت قدرت ولیعهد و شکل گیری سیاست های منطقه ای و داخلی وی از اولویت اصلی سیاست خارجی عربستان خارج شده بود. در گفتگوهای سال گذشته برای عادی سازی روابط با اسرائیل، مسئله تشکیل دولت فلسطینی هرگز به عنوان یک شرط مطرح نشده بود. بلکه ریاض درخواست کرده بود که اسرائیل به تشکیلات خودگردان اجازه دهد که کنترل سرزمینی و اختیارات خود را در کرانه باختری گسترش دهد.

اما وضعیت به وجود آمده در غزه در یک سال اخیر این وضعبت را به کلی دگرگون ساخته است. محمد بن سلمان در اولین اظهار نظر علنی خود ضمن حمایت از تشکیل یک دولت فلسطینی، درخواست های جدید ریاض را کاملا صریح و شفاف بیان کرد.

توافقات ابراهیم نیز به دلیل اینکه موجب به ثمر نشستن صلحی که رئیس جمهوری سابق آمریکا دونالد ترامپ وعده داده بود نشده، با انتقاد مواجه شده است.  هیچ یک از دولت های عربی امضا کننده آن توافقات در دهه های اخیر جنگی با اسرائیل نداشته است و این توافقات در بر دارنده کشورهایی همچون ایران و سوریه که در حال تقابل با اسرائیل هستند نیست.

نشست تاریخی بین ایران و کشورهای حاشیه خلیج فارس در ماه جاری میلادی یک روز پس از آن صورت گرفت که ایران 180 موشک بالستیک به سمت اسرائیل شلیک کرد. ناظران در این اندیشده اند که آیا ایران اکنون به این دلیل تمایل بیشتری به بهبود روابط با کشورهای عربی منطقه پیدا کرده که اسرائیل طی هفته های اخیر اکثر رهبران و فرماندهان ارشد حزب الله را ترور کرده یا خیر.

جنگ در غزه همچنین کشورهای امضا کننده توافقات ابراهیم را وادار به پشتیبانی از ایده تشکیل دولت فلسطینی کرده است. این احتمالا بدان دلیل است که آنها نگران افکار عمومی داخلی کشورهای خود هستند.

شهابی افزود: «توافقات ابراهیم نمایشی بود. هیچ اتفاق مهمی در ارتباط با یک توافق صلح واقعی و پایدار منطقه ای بین آنها رخ نداده است. بسیاری از دولت هایی که آن را امضا کرده اند به این دلیل به چنین توافقی تن داده اند که اسرائیل را مسیری برای تاثیرگذاری بر واشنگتن می دیدند.»

وی در ادامه گفت: «اما اکنون می بینیم که آمریکا به شکل تحقیر آمیزی هیچ قدرت یا نفوذی بر اسرائیل ندارد...و اینکه اسرائیلی ها قصدی برای تشکیل یک دولت فلسطینی ندارند.»

منبع: انتخاب