بریتانیا باید نقش خود را در کودتای ۲۸ مرداد بپذیرد

دیوید اوون وزیر خارجه سابق انگلیس: پذیرش رهبری کودتا از سوی بریتانیا هم به جنبش إصلاحات در ایران و هم به اعتبار بریتانیا کمک می‌کند

مصاحبه گاردین با وزیر خارجه سابق انگلیس در آستانه هفتادمین سالگرد کودتای ۲۸ مرداد
 

دیوید اوون وزیر خارجه اسبق انگلیس در مصاحبه ای با روزنامه گاردین در آستانه هفتادمین سالگرد کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲، گفته پذیرش نقش رهبری انگلیس در کودتای ۲۸ مرداد، هم به جنبش اصلاحات در ایران و هم به اعتبار بریتانیا کمک می کند.

ایالات متحده ۱۰ سال پیش رسما به نقش خود در این کودتا اعتراف کرد و حجم زیادی از اسناد اطلاعاتی را از حالت طبقه بندی خارج کرد، که مشخص می کند برکناری محمد مصدق، نخست وزیر منتخب وقت ایران، حاصل یک تلاش مشترک سازمان‌های اطلاعاتی آمریکا و بریتانیا (سیا و ام آی ۶) بوده است. اما بر خلاف آمریکا، موضع رسمی دولت انگلیس در ۷۰ سال گذشته امتناع از اظهار نظر در این باره به بهانه "یک موضوع اطلاعاتی" بوده است. 
 

طرح اولیه کودتا، با نام رمز "عملیات چکمه"، پس از نخست وزیری مصدق و ملی شدن شرکت نفت در ایران توسط سازمان اطلاعات خارجی انگلیس (ام آی ۶) تهیه شد.

دولت هری ترومن رییس جمهوری وقت آمریکا نمی‌خواست در این طرح مشارکت کند و دولت مصدق را سنگری محکم در برابر کمونیسم می‌دید، از این رو خود را از طرح کودتا در ایران کنار کشید، اما وینستون چرچیل نخست وزیر وقت انگلیس یک سال بعد توانست جانشین ترومن، یعنی دوایت آیزنهاور را متقاعد به مشارکت در کودتا کند.

 در بهار ۱۹۵۳، سازمان اطلاعاتی مرکزی آمریکا (سیا) برنامه ریزی مشترک با MI6 را آغاز کرد و این عملیات به "آژاکس" تغییر نام داد.

در هفتادمین سالگرد این کودتا، دیوید اوون ۸۵ ساله که از سال ۱۹۷۷ تا ۱۹۷۹ وزیر امور خارجه انگلیس بوده، به روزنامه گاردین گفته: «دلایل خوبی برای اذعان به نقش بریتانیا در کنار آمریکا در سال ۱۹۵۳ در سرنگونی تحولات دموکراتیک وجود دارد. با اعتراف به این که اشتباه کردیم و به گام‌هایی که به سوی ایران دموکراتیک در حال توسعه بود آسیب زدیم، اکنون اصلاحات را کمی محتمل‌تر می‌کنیم.» 

گفتنی است در دوران تصدی لُرد دیوید اوون در وزارت خارجه انگلیس، رژیم شاه در اثر وقوع انقلاب اسلامی سقوط کرد، که بسیاری از مورخان آن را پیامد تاخیری مرگ دموکراسی ایران در اوت ۱۹۵۳ و در اثر کودتای ۲۸ مرداد می‌دانند.

اوون در این باره گفت: «من در سال ۱۹۷۸ (۱۳۵۶) برای شاه روشن کردم که حکومت او باید راه را برای اصلاحات دموکراتیک باز کند، اما ای کاش از بیماری جدی (سرطان) او اطلاع داشتم و می‌توانستم خیلی زودتر از سال ۱۹۷۸ او را تحت فشار قرار دهم تا برای معالجه در سوئیس بماند و اجازه دهد تا حکومت دموکراتیک‌تری در ایران پدید ‌آید.»

او افزود:«امروز، استدلال‌های قدرتمند زنان برای اصلاحات در ایران شنیده می‌شود و مورد احترام قرار می‌گیرد، زیرا آن‌ها به روح سیاسی که سابقه طولانی در ایران دارد وفادار هستند.

اگر ما اشتباهات گذشته را در سال ۱۹۵۳ بپذیریم، دولت بریتانیا امروز به آرمان آن‌ها کمک می‌کند و احتمال موفقیت آن را بیشتر می‌کند، همانطور که من به اشتباهاتی که از سال ۱۹۷۷ تا ۷۹ انجام داده‌ام اعتراف کرده‌ام.»