استیضاح- استعفا و دری که بر همان پاشنه می‌چرخد
فرهاد قنبری
فعال حوزه رسانه
در سال‌های اخیر به لطف فضای مجازی عادت کرده‌ایم به تقلید از غربی‌ها پس از هر بحران و حادثه‌ای برکناری و استیضاح و استعفای مسئولی را طلب می‌نماییم. اما در این فریادهای استعفا- استیضاح وزیر و مدیر و عامل و غیره باید چند نکته را مد نظر قرار دهیم.
۱- اگر در غرب و شرق پس از هر رویداد غیرطبیعی و بحرانی عده‌ای از مسئولان توسط دولت و مجلس و... برکنار شده یا استعفا می‌دهند به این دلیل است که همهٔ زیرساخت‌ها و امکانات به‌درستی در اختیار آن مجموعه و کارکنانش قرار گرفته‌است و در صورت بروز حادثه یا ضعف عملکرد مقصر اصلی شناخته شده و توسط نهادهای نظارتی برکنار شده یا مجبور به کناره گیری و استعفا می‌دهند. اما در ایران شرایط به گونهٔ دیگری است. در ایران از حادثهٔ پلاسکو تا سانچی و سقوط هواپیمای اوکراینی و بحران مؤسسات مالی و بورس و بهم ریختگی بازار ارز و خودور و مسکن و امثالهم، مسئله بنیادی‌تر از قصور وزیر و کاپیتان و خلبان و مدیر بورس و مدیر سازمان هواپیمایی و امثالهم است.
۲- مسئلهٔ بعدی تفاوت ما و جوامع دیگر در این است که رویدادهایی مانند تورم صدرصدی برخی کالاهای مصرفی یا بحران‌های اقتصادی و اجتماعی دیگر هر چند سال یا هر چند دهه یکبار رخ می‌دهد و به این دلیل شوک سنگینی به جامعه وارد کرده و مسئولان را وادار می‌کند تا برای کم کردن فشار افکار عمومی عده‌ای را عزل کرده یا مجبور به استعفا نمایند، اما در ایران تقریباً هر ماه یا نهایت هر چند ماه یکی از این بحران‌ها را داریم و اگر بنا باشد با هرکدام از این حوادث عده‌ای استعفا دهند، رئیس‌جمهور و نمایندگان مجلس باید هر هفته مشغول استیضاح و برکناری وزراء و معاونین و مدیران باشند.
۳- مسئلهٔ سوم و مهم‌تر، ماهیت استعفا یا تغییر مسئولان در مواجهه با چنین حوادثی است. اگر در جوامع غربی پس از هر بحران و حادثه‌ای برخی از مسئولان برکنار شده یا استعفا می‌دهند به این دلیل است که به جای آن‌ها اشخاص متخصص‌تر و کارآمدتری در آن عرصه حاضر بشوند تا دیگر شاهد چنین حوادثی نباشند، اما در ایران به دلیل ساختاری بودن بسیاری از این مشکلات با تعویض وزیر یا مدیر عامل و شهردار چیزی عوض نخواهد شد و صرفاً نمایشی برای تلویزیون و رسانه‌هاست. به‌عنوان مثال با توجه به میزان تراکم فروشی، بناها و ساختمان‌های فرسوده، ساخت و سازهای گسترده و بدون کارشناسی در طول دهه‌های گذشته، وجود ده‌ها هزار خودرو و موتور فرسوده، نبود امکانات و تجهیزات مدرن آتش‌نشانی و امثالهم هر فردی که در مقام شهردار تهران قرار بگیرد در مواجهه با حادثهٔ پلاسکو، برف تهران یا آلودگی هوا قادر به انجام هیچ اقدام مؤثری نخواهد بود و از این لحاظ تفاوتی میان شهرداران مختلف تهران نخواهد بود. یا در حادثهٔ تصادف قطار و سقوط هواپیماها به علت فرسودگی و عدم کارآمدی، هر وزیری هم که در رأس کار قرار بگیرد همین اتفاقات رخ خواهد داد و یا در این آشفته بازار مسکن و خودرو چه مرحوم رستم قاسمی و فاطمی امین وزیر باشد، یا مهرداد بذرپاش و هر فرد دیگری در این مقام قرار گیرد، اوضاع بر همین قرار خواهد بود.
۴- بسیاری از افرادی که امروز در مقام منتقد تند وتیز وضع موجود مشغول استیضاح و برکناری فلان مقام و وزیر هستند، خود از عاملان ایجاد وضع موجودند و اگر نقششان در ایجاد بحران‌های اقتصادی موجود کمتر از وزرای برکنار شده بیشتر نباشد، به هیچوجه کمتر نیست. به عنوان مثال در بحران پرداخت حقوق معلمان یا بحث رتبه بندی همه می‌دانند که تقصیر سایر نهادهای تصمیم گیر و دولت به هیچوجه کمتر از وزیر برکنار شده نبود و برکناری ایشان صرفا نمایش و سرپوشی برای ناکارآمدی بزرگتر به شمار می رفت.
یا در بحث استیضاح و برکناری وزیر صمت نقش بسیاری از نمایندگانی که بدون هیچ صلاحیتی جایگاه نمایندگی ملت و کمیسیون‌های تخصصی را اشغال کرده‌اند، به هیچوجه کمتر از وزیر برکنار شده نیست.