اثرات راهبردی و دلایل توافق ایران و عربستان
هادى انصارى
پژوهشگر
عربستان و ایران بعد از ۸ سال قطع روابط، بالاخره باهم به توافق رسیدند.
در خصوص این توافق چند نکته را باید ذکر کرد؛
روابط دو کشور بعد از تسلط انصارالله متحد جمهوری اسلامی بر پایتخت یمن تیره شد؛ با روی کار آمدن ملک سلمان و ولیعهدی بن نایف و وزارت جنگی محمد بن سلمان، رویکرد پادشاهی سعودی بر تهاجمی شدن اقدامات علیه تهران متمرکز شد و با شروع جنگ یمن و اعدام شیخ باقر النمر و متعاقب آن حمله خودسرانه به سفارت سعودی، تنش‌ها به اوج رسید و عربستان سفارتش را بست و قطع روابط را رسما اعلام کرد.
پس از چندی نیز بن سلمان که شکست‌هایش در جنگ یمن را نتیجه حمایت ایران می‌دانست، اعلام کرد جنگ را به داخل ایران می‌کشاند.
بعد از گذشت ۸ سال از شروع جنگ یمن و سیاست تهاجمی سعودی در منطقه که همراهی با ترامپ اوج آن بود، باید دید کدام طرف از مواضعش کوتاه آمده که زمینه‌ساز توافق شده است؟
آیا ایران در حمایت از متحدانش در یمن، لبنان، عراق و سوریه تجدیدنظر کرده یا ریاض سیاست‌های خود را علیه تهران اصلاح کرده است؟
ایران در سال‌های اخیر با وجود تحریم‌های شدید، علاوه بر گسترش توان موشکی و پهپادی خود، در زمینه هسته‌ای نیز از نقطه گریز عبور کرد و در قامت یک قدرت هسته‌ای قد علم کرده است.
از طرفی سعودی نیز که در یمن، لبنان، عراق و سوریه تمام توان خویش را معطوف ساخته بود، نتوانست در برابر متحدان ایران کاری از پیش ببرد.
آخرین تلاش سعودی‌ها، تحریک اغتشاشات در خیابان‌های ایران داخلی از طریق شبکه ماهواره‌ای وابسته به خود (اینترنشنال) بود که آن هم به شکست انجامید.
متحدان ایران امروز در یمن قدرتمندتر از همیشه‌اند، تا جایی که نسبت به ۸ سال پیش هم از لحاظ تسلیحات بسیار پیشرفت کرده‌اند و هم بیش از ۷۰ درصد جغرافیای انسانی یمن تحت سیطره آن‌هاست و صدها میلیارد دلار سعودی‌ها در خاک همسایه جنوبی خود بدون دستاوردی دور ریخته شد.
پس از حمله پهپادهای یمنی به آرامکو و کاهش تولید نفت سعودی به نصف، ریاض از دولت ترامپ برای واکنش علیه ایران کمک خواست اما با پاسخ منفی آمریکا مواجه شد و همین امر بن سلمان را بسیار پریشان خاطر کرد.
بن سلمان تحولات جدید بین‌الملل را خوب درک کرده است؛ ایران قصد کوتاه آمدن در برابر آمریکا را ندارد و تحریم‌ها نیز جمهوری اسلامی را از پا در نخواهد آورد و ادامه این روند و احتمالا از سر گیری جنگ با یمن، اثرات ویران کننده‌ای بر سعودی خواهد گذاشت.
پس بن سلمان که کیفیت تسلیحات ایرانی را در نبردهای مختلف از اروپا تا آسیا و آفریقا دیده است، هیچ تمایل ندارد در برابر چنین تسلیحاتی مقاومت کند.
آن‌هایی که برجام را کلید حل روابط با دنیا می‌دانستند، باید ملتفت گردند که مولفه‌های قدرت جمهوری اسلامی شامل توان هسته‌ای، موشکی و پهپادی، متحدان منطقه‌ای و حمایت مردمی موجب بهبود روابط با دنیا می‌گردد، نه خالی کردن دست کشور از عناصر قدرت.
قطع روابط ایران و عربستان در اوج اجرای برجام انجام شد و از سرگیری روابط در دوران نابودی برجام.
بدون شک باید گفت برقراری مجدد روابط ایران و سعودی نشانه دیگری از تغییرات اساسی در عرصه روابط بین‌الملل است و عربستان متوجه آن گشته که اتحاد با آمریکا مثل گذشته برایش منفعت نخواهد داشت و باید با قدرت‌های دیگری نظیر چین و ایران نیز مستقلا بر سر یک میز بنشیند و روابطش را ارتقا بخشد.
اسرائیل نیز یکی از متضرران احتمالی از توافق ایران و سعودی است و بسیار دور از ذهن می‌نماید که ریاض دیگر به توافق ابراهیم بپیوندد و سعی در اتحاد با تل آویو برای ضربه زدن به تهران باشد.
در پایان باید گفت جمهوری اسلامی با صبر و حوصله و بدون کوتاه آمدن از مواضعش و بلکه تقویت مولفه‌های قدرت خود، پس از ۸ سال پادشاهی سعودی را به این نتیجه رسانید که در مناسباتش در قبال ایران تجدیدنظر کند.
به زودی اثرات این توافق بر شبکه اینترنشنال و سایر رفتارهای سعودی روشن خواهد شد.
ملاحظات:
۱. توافق تهران _ ریاض در وهله اول برای هر دو طرف و در مراحل بعدی برای کشورهای منطقه بسیار حساس و مهم است. توافقی است که هر دو طرف از آن بهره‌مند می‌شوند. از نظر شرایط میدانی، سعودی‌ها در سال‌های اخیر خیلی تلاش کردند تا پای این توافق نیایند اما ادامه وضع موجود، فشارها را برای آن‌ها تحمل‌ناپذیر کرد. چیزی که محمد بن سلمان هرچند دیرهنگام ولی بالاخره به آن رسید.
۲. توافق ایران _ عربستان قطعاً شکستی جدی و مهم برای رژیم صهیونیستی است و تلاش‌های چند ساله این رژیم در تعمیق شکاف منطقه‌ای را عملا کم‌اثر [نه خنثی] می‌کند. از این منظر، برنده اصلی، ایران و محور مقاومت هستند. این توافق بخصوص نتانیاهو را بیشتر تحت فشار قرار خواهد داد.
٣- اگر توافق کامل اجرا شود حتما تاثیر مستقیمِ مثبت و قابل توجه در بازار و سفره مردم خواهد گذاشت وگرنه از منظر اقتصادی، تاثیرات گسترده‌ای نخواهد گذاشت، از این رو نباید انتظار غیرواقعی اقتصادی از این توافق ایجاد شود. تاثیرات کوتاه‌مدت در بازار متوقع است. کاهش قیمت دلار و سرازیری درهم و ... در این معادله (توافقنامه) تعریف نمی‌شود.
۴. در یکی از بندهای توافقنامه سعودی‌ها متعهد شده‌اند که فتیله اینترنشنال را پایین بکشند.
۵. میانجیگری چینی‌ها و نتیجه حاصله [تا اینجا] یک شکست راهبردی برای آمریکایی‌هاست.
انشاء الله